Thời điểm này, hầu hết các đơn vị tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy đang triển khai cho thí sinh đăng ký tham gia các đợt thi của năm 2026.
Một số điểm đáng chú ý đó là theo Quyết định số 3037/QĐ-BGDĐT ngày 3/11/2025 về Kế hoạch triển khai công tác tuyển sinh đại học, cao đẳng năm 2026, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ thực hiện: Việc thống nhất tiêu chí đánh giá năng lực của các cơ sở giáo dục đại học tổ chức thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy trước thời gian các cơ sở đào tạo tổ chức kỳ thi. Và Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng sẽ tổ chức giám sát việc tổ chức thi đánh giá năng lực của các cơ sở giáo dục đại học trong thời gian các cơ sở đào tạo tổ chức thi.
Theo đánh giá của chuyên gia giáo dục đại học, những nội dung trên là điểm mới, bước tiến quan trọng trong việc chuẩn hóa, nâng cao chất lượng các kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy ở Việt Nam, từ đó, góp phần tiệm cận chuẩn mực quốc tế.
Tiêu chí đánh giá năng lực phải được công khai rộng rãi
Trước hết, việc Quyết định số 3037 nêu rõ Bộ Giáo dục và Đào tạo thực hiện thống nhất tiêu chí đánh giá năng lực của các cơ sở giáo dục đại học tổ chức thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy trước thời gian các cơ sở đào tạo tổ chức kỳ thi, nhìn chung, các chuyên gia giáo dục đều bày tỏ sự đồng tình và đánh giá cao.
Từ góc độ chuyên gia, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ, Luật sư Nguyễn Thị Thu Hà - Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế - Kỹ thuật Bình Dương nhận định, việc thống nhất tiêu chí đánh giá năng lực của các cơ sở giáo dục đại học tổ chức thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy là điểm tích cực, rất tốt và đúng với bối cảnh hiện nay khi chúng ta đang đẩy mạnh chuẩn hóa, từ đó tăng cường hội nhập quốc tế.
“Giống như hoạt động kiểm định chất lượng giáo dục, các trung tâm kiểm định chất lượng giáo dục đều phải theo tiêu chuẩn, tiêu chí. Hay nói cách khác là hoạt động bảo đảm chất lượng trong khuôn khổ của pháp luật. Tương tự, các trung tâm - đơn vị phụ trách tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực của cơ sở giáo dục đại học cũng phải có tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá nhất định. Để từ đó, thống nhất tiêu chí đánh giá năng lực, tạo công bằng giữa các cơ sở đào tạo”, cô Hà chia sẻ.
Được biết, hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo đang dự thảo tiêu chí đánh giá năng lực của các cơ sở giáo dục đại học. Cô Hà cho rằng, các tiêu chí đánh giá cũng cần có chuẩn kiến thức (chuẩn về bộ câu hỏi), chuẩn kỹ năng và chuẩn thái độ.
Cùng chia sẻ, Tiến sĩ Lê Viết Khuyến - Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam đồng tình và đánh giá cao việc Bộ Giáo dục và Đào tạo thực hiện thống nhất tiêu chí đánh giá năng lực của các cơ sở giáo dục đại học tổ chức thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy trước thời gian các cơ sở đào tạo tổ chức kỳ thi.
Tuy nhiên, Tiến sĩ Lê Viết Khuyến lưu ý, việc thống nhất tiêu chí đánh giá năng lực này phải được công khai rộng rãi trong toàn xã hội. Còn các cơ sở giáo dục đại học muốn tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực thì bản thân phải bảo đảm các tiêu chí quy định về chuẩn chất lượng.
Nhấn mạnh một số nội dung cần có trong tiêu chí đánh giá năng lực, theo Tiến sĩ Khuyến bày tỏ, tiêu chí đánh giá năng lực cần bảo đảm như ngân hàng câu hỏi được chuẩn hóa, độ khó giữa các câu hỏi phải cân bằng giữa mỗi đợt thi, thậm chí là giữa các kỳ thi. Đặc biệt, nội dung câu hỏi đánh giá phải bám sát tinh thần chương trình giáo dục phổ thông hiện hành.
Trong khi đó, Tiến sĩ Lê Đông Phương - nguyên cán bộ Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo chia sẻ, hệ thống các kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy hiện nay có sự thiếu thống nhất ngay từ tên gọi. Điều này khiến cho bản thân thí sinh và xã hội cũng có những lúng túng khi tiếp cận.
Mỗi năm, mỗi cơ sở tổ chức kỳ thi sẽ có nhiều đợt thi, trong đó có những đợt thi không công bố đề đánh giá năng lực. Vậy nên, cũng thiếu minh chứng cho tính xác thực của kết quả, ví dụ như thí sinh thuộc nhóm 25% điểm cao nhất tại kỳ thi đánh giá năng lực của trường A liệu có tương đương với nhóm 25% tại kỳ thi đánh giá năng lực của trường B tổ chức hay không. Hơn nữa, việc quy đổi điểm giữa các kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy cũng đặt ra bài toán về sự công bằng cho thí sinh.
Chính vì thế, Tiến sĩ Lê Đông Phương cho rằng, việc thống nhất tiêu chí đánh giá năng lực của các cơ sở giáo dục đại học tổ chức thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy trước thời gian các cơ sở đào tạo tổ chức kỳ thi sẽ giúp định nghĩa rõ ràng thang năng lực, tạo cơ sở chung để so sánh.
“Trên thực tế, có những thí sinh đạt điểm cao ở kỳ thi đánh giá năng lực này nhưng chưa chắc đã đạt kết quả tương tự ở kỳ thi khác, bộc lộ sự thiếu thống nhất giữa các đợt thi, kỳ thi. Vì vậy, việc xây dựng một khung tiêu chí đánh giá năng lực được ví như “xương sống”, giúp các đơn vị tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực, tư duy phát triển được câu hỏi trên nền tảng thống nhất về độ khó và chuẩn năng lực. Đây cũng chính là điều kiện cần để chúng ta hướng tới chuẩn chất lượng và tính minh bạch trong các kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy”, Tiến sĩ Phương chia sẻ.
Tăng mức độ tin cậy của kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy
Chuyên gia cho rằng, việc tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy của các cơ sở giáo dục đại học có sự tổ chức giám sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ góp phần bảo đảm kỳ thi nghiêm túc, đúng quy trình, cam kết, nhân văn.
Tiến sĩ Lê Viết Khuyến nhận định đây là một bước tiến quan trọng, nhằm bảo đảm sự nghiêm túc, minh bạch và công bằng của các kỳ thi đánh giá năng lực.
Việc Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức giám sát là cần thiết và có thể giúp hạn chế những biểu hiện tiêu cực nếu có. Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Khuyến, vấn đề còn nằm ở cách thức giám sát sao cho tránh được cơ chế “xin–cho” trong quá trình triển khai.
Do vậy, để khắc phục nguy cơ này, Tiến sĩ Lê Viết Khuyến cho rằng, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần ban hành quy định thật rõ ràng về điều kiện đối với các cơ sở muốn tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực, từ yêu cầu về cơ sở vật chất đến đội ngũ chuyên gia. Những người tham gia xây dựng và đánh giá đề thi phải là chuyên gia được đào tạo bài bản trong lĩnh vực đo lường đánh giá giáo dục, thay vì chỉ là các kiểm định viên.
Còn theo Tiến sĩ, Luật sư Nguyễn Thị Thu Hà, những năm qua, các kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy luôn nhận được sự quan tâm của xã hội. Và khi có sự giám sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo đối với kỳ thi đánh giá năng lực, việc thực hiện quy chế và các quy trình liên quan sẽ được bảo đảm tốt hơn.
Cơ sở giáo dục đại học được tự chủ trong tổ chức kỳ thi riêng. Nhưng theo cô Hà, tự chủ vẫn phải đi cùng với giám sát, không chỉ của Bộ Giáo dục và Đào tạo mà còn từ các cơ quan liên quan và toàn xã hội. Việc giám sát này cũng giúp chứng minh rằng kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy do các cơ sở đào tạo tổ chức là khách quan và minh bạch.
Chưa kể, hiện nhiều trường đại học sử dụng kết quả thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy để xét tuyển đại học. Do đó, việc có sự giám sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức giám sát việc tổ chức thi đánh giá năng lực của các cơ sở giáo dục đại học trong thời gian tổ chức thi, độ tin cậy đối với kỳ thi sẽ càng được nâng lên.
Đồng tình với những chia sẻ trên, Tiến sĩ Lê Đông Phương cho rằng, kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy sẽ được tăng tính minh bạch và đảm bảo công bằng nếu có sự tăng cường giám sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong suốt quá trình tổ chức kỳ thi. Nhất là khi một số năm gần đây, xã hội băn khoăn khi xảy ra sự cố như lộ đề thi, chậm giờ thi,... tại kỳ thi đánh giá năng lực, khiến cho niềm tin vào kỳ thi đánh giá năng lực có phần bị ảnh hưởng.
“Có sự giám sát của Bộ, hoạt động tổ chức thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy sẽ trở nên rõ ràng hơn, đồng thời buộc các trường nâng cao trách nhiệm. Giám sát khác với chỉ đạo, nghĩa là Bộ theo dõi quá trình tổ chức thi, không phải áp đặt các trường phải làm theo một khuôn mẫu cứng nhắc nào. Chẳng hạn, giám sát nhằm đảm bảo đề thi được bảo mật nghiêm ngặt hay quy trình tổ chức thi được thực hiện đúng”, Tiến sĩ Phương chia sẻ.
Việc giám sát nên được tăng cường, bởi nhiều cơ sở tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy nhưng xã hội hầu như không biết công tác này vận hành như thế nào. Lý do là các trường thường viện dẫn quyền tự chủ để giữ kín thông tin, khiến dư luận càng thêm hoài nghi. Do đó, Tiến sĩ Phương nhận xét, Bộ tổ chức giám sát việc tổ chức thi đánh giá năng lực của các cơ sở giáo dục đại học trong thời gian các cơ sở đào tạo tổ chức thi là hoàn toàn xác đáng. Mục đích cuối cùng của việc này là bảo đảm các trường thực hiện đúng những gì họ công bố, không phải gây sức ép cho các đơn vị.
