Việc cho phép các cơ sở cơ sở giáo dục đại học nếu đủ điều kiện có thể đăng ký đào tạo trình độ cao đẳng (nhưng chỉ trong một số ngành nghề và phải theo quy định của Chính phủ) trong dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) đã, và đang nhận được nhiều ý kiến đóng góp, đặc biệt là tại cuộc họp mới đây của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội về báo cáo thẩm tra các dự án luật trong lĩnh vực giáo dục.
Cụ thể, theo dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) với nhóm ngành, nghề chuyên môn đặc thù thuộc lĩnh vực nghệ thuật, thể thao, trường đại học được dạy trung học nghề, trung cấp, cao đẳng cùng nhóm ngành, nghề; trường đại học được dạy trình độ cao đẳng các nhóm ngành, nghề đào tạo giáo viên hoặc nhóm ngành, nghề khác theo quy định của Chính phủ.
Hơn nữa, theo Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Văn Phúc chia sẻ tại cuộc họp của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, sẽ có một số trường cao đẳng sáp nhập với cơ sở giáo dục đại học, nếu không cho phép đại học đào tạo trình độ sẽ không thể sáp nhập được.
Theo lãnh đạo một số cơ sở giáo dục đại học đào tạo nghệ thuật, đây là việc làm cần thiết nhưng cần khắc phục một số thách thức và đưa ra hướng dẫn xây dựng chương trình đào tạo một cách phù hợp để mang lại hiệu quả như kỳ vọng.
Bước đi cần thiết nhằm khắc phục thực trạng thiếu hụt nhân lực thực hành khối nghệ thuật
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Trần Minh Đặng – Chủ tịch hội đồng trường Nhạc viện Thành phố Hồ Chí Minh bày tỏ, việc cho phép trường đại học được dạy trung học nghề, trung cấp, cao đẳng cùng nhóm ngành, nghề đối với một số ngành nghề đặc thù như khối ngành nghệ thuật sẽ mang lại nhiều thuận lợi.
Thứ nhất là, tạo nhiều thuận lợi cho mô hình đào tạo liên thông và kế thừa. Theo đó, nếu quy định trên được ban hành sẽ cho phép trường đại học được phát hiện, bồi dưỡng và đào tạo liên tục năng khiếu nghệ thuật từ sớm. Đồng thời, học sinh – sinh viên có thể học lên các bậc cao hơn ngay trong cùng môi trường đào tạo mà không bị gián đoạn. Từ đó, tạo điều kiện cho cơ sở giáo dục đại học xây dựng chương trình học liền mạch, rút ngắn thời gian đào tạo.
Thứ hai là, tận dụng được đội ngũ giảng viên có chuyên môn sâu và có uy tín về kinh nghiệm biểu diễn. Phần lớn giảng viên tại các cơ sở giáo dục đại học đào tạo nghệ thuật là nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú, nhà giáo ưu tú hoặc nghệ nhân, … nên tất yếu có khả năng kèm cặp, truyền nghề trực tiếp người học. Sinh viên dù theo học trình độ nào cũng sẽ có được môi trường nghệ thuật giúp kết hợp lý thuyết và thực hành biểu diễn rất hiệu quả.
Thứ ba là, được học tập trong môi trường có hệ thống cơ sở vật chất chuyên biệt. Trường đại học đào tạo khối ngành thường có phòng tập, phòng thu âm, phòng hoà nhạc, nhạc cụ… phục vụ đồng thời nhiều cấp đào tạo. Cơ sở vật chất được tận dụng hiệu quả cho cả đào tạo và biểu diễn phục vụ công chúng.
Thứ tư là, do nằm trong nhóm ngành văn hóa nghệ thuật đặc thù, nên học sinh, sinh viên học tập tại các cơ sở giáo dục đại học đào tạo nghệ thuật sẽ được hỗ trợ về chỉ tiêu tuyển sinh, ngân sách, biên chế. Học sinh – sinh viên học nhạc cụ truyền thống được miễn giảm học phí, học thanh nhạc và nhạc cụ được hưởng chính sách ưu đãi, hỗ trợ trong học tập hoặc cấp học bổng, góp phần thu hút nhân tài.
Thứ năm là, người học sẽ có cơ hội được tham gia biểu diễn ở nhiều môi trường khác nhau, tham gia các liên hoan nghệ thuật thường xuyên. Có nhiều cơ hội hợp tác với đoàn nghệ thuật, trung tâm văn hóa, công ty truyền thông và doanh nghiệp sáng tạo, giúp tăng cường kỹ năng nghề thực tế.
Cũng theo thầy Đặng, trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là nghệ thuật, văn hóa, biểu diễn, nguồn nhân lực trình độ cao đẳng và trung cấp chuyên sâu đang thiếu hụt nghiêm trọng.
Trên thực tế, nhiều đơn vị biểu diễn, đơn vị đào tạo cần lực lượng nghệ sĩ, kỹ thuật viên, diễn viên, đạo cụ, thiết kế, hòa âm – phối khí có tay nghề cao, nhưng không nhất thiết phải đạt trình độ đại học. Nhiều ngành nghề nghệ thuật (âm nhạc, múa, sân khấu, thiết kế, điện ảnh…) cần lao động thực hành chứ không chỉ lao động nghiên cứu.
Tuy nhiên, khi hệ thống giáo dục đại học và cao đẳng bị tách rời, nhiều trường đại học nghệ thuật không còn được phép đào tạo bậc cao đẳng, dẫn đến khoảng trống lớn trong chuỗi đào tạo nhân lực.
Do đó, việc cho phép trường đại học đào tạo một số ngành nghề đặc thù như nghệ thuật đủ điều kiện được đào tạo trình độ cao đẳng sẽ giúp bổ sung kịp thời nguồn nhân lực thực hành. Nguồn lực trình độ cao đẳng sẽ cung cấp diễn viên, kỹ thuật viên, nhạc công, họa sĩ ứng dụng, đạo cụ viên... – những vị trí xã hội đang thiếu.
Hơn nữa, việc làm trên cũng sẽ đáp ứng đặc thù sáng tạo của khối nghệ thuật bởi đây là lĩnh vực đề cao kỹ năng, năng khiếu và cảm xúc thẩm mỹ, nên không nhất thiết phải qua chương trình học nặng lý thuyết như đại học. Vậy nên, việc cho phép các trường đại học nghệ thuật đào tạo trình độ cao đẳng giúp phát hiện, bồi dưỡng sớm tài năng trẻ, phù hợp với đặc thù ngành.
Đồng thời, tác động tích cực tới hệ sinh thái văn hóa – nghệ thuật như giúp bổ sung nhân lực biểu diễn, kỹ thuật sân khấu, quản lý nghệ thuật cho các đơn vị công lập, nhà hát, đoàn nghệ thuật. Nhờ đó, góp phần bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc, vì các trường có thể đào tạo nghệ sĩ dân gian, nghệ sĩ nhạc cụ truyền thống ở bậc cao đẳng; thúc đẩy việc xã hội hóa hoạt động nghệ thuật, giúp các trung tâm biểu diễn, sản xuất âm nhạc – điện ảnh có lực lượng trẻ, được đào tạo bài bản.
Việc cho phép cơ sở giáo dục đại học đủ điều kiện đào tạo trình độ cao đẳng không chỉ là giải pháp linh hoạt trong quản lý giáo dục, mà còn là bước đi cần thiết để khắc phục thiếu hụt nhân lực thực hành, đặc biệt trong khối ngành nghệ thuật, văn hóa – nơi mà tay nghề, năng khiếu và trải nghiệm thực tế đóng vai trò quyết định.
Đề xuất mô hình đào tạo tại khối trường đại học nghệ thuật
Tuy nhiên, thầy Đặng cũng cho rằng, cần thiết xây dựng cơ chế quản lý mới nhằm đảm bảo tính thống nhất trong đào tạo liên thông khối ngành đặc thù về nghệ thuật (học sinh có thể phát triển từ năng khiếu đến nghệ sĩ chuyên nghiệp). Giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý các trường đại học đào tạo khối ngành nghệ thuật.
Thầy Đặng cũng đề xuất, để quy định cho phép trường đại học đào tạo trình độ cao đẳng nếu ban hành mang lại hiệu quả thực sự, cần cho phép các trường đại học đào tạo nghệ thuật được công nhận là cơ sở đào tạo đa trình độ trong cùng lĩnh vực nghệ thuật đặc thù.
Đồng thời, Nhà nước cần ban hành “Nghị định riêng về đào tạo nghệ thuật âm nhạc đặc thù”. Trong đó, trường đào tạo nghệ thuật được tổ chức thành các phân hệ hoặc viện trực thuộc gồm: Phân hệ Trung cấp Nghệ thuật (Junior Conservatory); Phân hệ Cao đẳng Nghệ thuật (College of Music Arts); Phân hệ Đại học và Sau đại học (Conservatory / Academy). Cách làm này tương tự các học viện âm nhạc quốc tế trên thế giới như Tchaikovsky Conservatory (Nga) – có khoa đào tạo sơ trung cấp riêng hay Juilliard School (Mỹ) – có hệ Pre-college độc lập nhưng cùng quản lý với đại học.
Hơn nữa, cần thống nhất một đầu mối kiểm định chất lượng. Cụ thể, cần thành lập Hội đồng kiểm định chuyên biệt cho các cơ sở nghệ thuật đặc thù, gồm chuyên gia của 2 Bộ (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Bộ Giáo dục và Đào tạo ; Áp dụng chuẩn năng lực nghệ thuật quốc gia tích hợp giữa năng lực biểu diễn / sáng tác, năng lực sư phạm nghệ thuật, năng lực nghiên cứu – sáng tạo; đánh giá theo tiêu chí “phát triển năng lực nghệ sĩ”, thay vì chỉ đánh giá theo khối lượng tín chỉ.
Song song với việc này, cần tăng quyền tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình như trao quyền cho các trường đại học đào tạo âm nhạc được tự chủ về học phí, chương trình, chỉ tiêu, liên thông và hợp tác quốc tế. Tuy nhiên, phải báo cáo định kỳ về chất lượng đào tạo của từng cấp đào tạo; công khai chuẩn đầu ra, tỷ lệ học sinh – sinh viên có việc làm; cho phép trường ban hành quy chế đào tạo riêng cho các hệ đặc thù (ví dụ: rút ngắn thời gian đào tạo trung cấp cho học viên năng khiếu vượt trội, học liên thông theo năng lực biểu diễn).
Ngoài ra, cần cải cách chương trình đào tạo và lộ trình liên thông như xây dựng chương trình liên thông một cách liền mạch giữa các trình độ trung cấp – cao đẳng – đại học để vừa có thể giúp học viên có thể tích lũy tín chỉ liên thông, vừa giảm trùng lặp nội dung, tăng thực hành sáng tạo. Áp dụng hệ thống hồ sơ năng lực biểu diễn để đánh giá đầu ra, thay vì chỉ dựa trên điểm số học phần. Cho phép học viên tài năng xuất sắc được rút ngắn thời gian học, học vượt cấp theo đánh giá năng lực.
Trong khi đó, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Hùng Cường – Hiệu trưởng Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp cho rằng, việc cho phép trường đại học khối ngành đặc thù như nghệ thuật đào tạo trình độ cao đẳng là cần thiết, nhằm đáp ứng nhu cầu nhân lực của xã hội.
Đơn cử, đối với khối ngành nghề mỹ thuật, các nơi sử dụng lao động cũng rất cần cả đội ngũ nhân lực trình độ cao đẳng để đáp ứng vị trí việc làm, mục tiêu phát triển.
Tuy nhiên, theo thầy Cường, chỉ tiêu đào tạo trình độ cao đẳng phải không ảnh hưởng đến chỉ tiêu đào tạo trình độ cử nhân đại học thì mới thực sự mang lại hiệu quả. Bởi, cơ sở giáo dục đại học vốn có nhiệm vụ là đào tạo nguồn nhân lực chất lực chất lượng cao.
