Trong bối cảnh thị trường lao động không ngừng thay đổi, việc gắn kết chặt chẽ giữa các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp ngày càng trở nên quan trọng.
Tại Hội nghị triển khai công tác tuyển sinh Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn cho biết Bộ đang nghiên cứu và sẽ đề xuất các chính sách ưu đãi dành cho doanh nghiệp tham gia vào hoạt động đào tạo nghề, dự kiến đưa vào các dự thảo Luật sửa đổi trình Quốc hội trong năm 2025.
Theo đánh giá của chuyên gia, mô hình hợp tác giữa doanh nghiệp - nhà trường không chỉ giúp nâng cao chất lượng đào tạo, đảm bảo sinh viên ra trường có kỹ năng thực tiễn phù hợp với nhu cầu tuyển dụng, mà còn góp phần rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn, thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho nền kinh tế. Tuy nhiên, việc hợp tác hiện nay vẫn còn tồn tại nhiều bất cập, chưa có cơ chế cụ thể, rõ ràng.
Doanh nghiệp muốn tham gia đào tạo nhưng còn gặp khó
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Vũ Quang Khuê - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp Bắc Ninh cho biết, việc hợp tác với doanh nghiệp mang lại rất nhiều thuận lợi cho các cơ sở đào tạo nghề. Đối với Trường Cao đẳng Công nghiệp Bắc Ninh, nơi các ngành nghề đào tạo đều thuộc lĩnh vực công nghiệp, nếu không có sự phối hợp với doanh nghiệp thì sẽ rất khó để xây dựng được một mô hình đào tạo hiệu quả và sát với thực tiễn.
Trên thực tế, nhà trường không có đủ điều kiện để đầu tư máy móc, công nghệ hiện đại như tại các doanh nghiệp nên thông qua việc hợp tác, sinh viên có cơ hội thực hiện đồ án, dự án ngay tại môi trường doanh nghiệp. Đồng thời, các em sẽ bảo vệ đồ án tốt nghiệp dưới sự đánh giá trực tiếp của đại diện doanh nghiệp, giúp quá trình học tập gắn liền với thực tế, giảm thiểu đáng kể chi phí vật tư, trang thiết bị cho nhà trường.
Thứ hai, khi doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo với vai trò là một chủ thể, các kỹ sư đang làm việc tại doanh nghiệp sẽ trực tiếp hướng dẫn sinh viên như những giảng viên tại thực địa. Họ truyền đạt kiến thức thực tế về công nghệ, quy trình sản xuất ngay tại nơi làm việc. Nhờ đó, sinh viên dễ dàng tiếp thu, rèn luyện kỹ năng nghề, đồng thời hình thành ý tưởng và năng lực triển khai các dự án gắn liền với thực tiễn sản xuất.
Thứ ba, việc hợp tác còn góp phần giải quyết bài toán thiếu hụt đội ngũ giảng viên kỹ thuật – một thực trạng đang tồn tại ở nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp hiện nay. Việc tận dụng nguồn nhân lực chất lượng cao từ phía doanh nghiệp giúp đảm bảo chất lượng giảng dạy và truyền đạt kỹ năng chuyên môn cho sinh viên, tiết kiệm chi phí kỹ thuật trong quá trình đào tạo.
“Nếu toàn bộ chương trình được triển khai hoàn toàn tại trường, chi phí đầu tư kỹ thuật sẽ rất lớn, kéo theo mức học phí cao hơn cho sinh viên. Trong khi đó, mô hình hợp tác giúp chia sẻ nguồn lực, giảm chi phí, đồng thời đảm bảo đầu ra cho người học”, thầy Khuê cho hay.
Tuy nhiên, việc hợp tác giữa các cơ sở đào tạo nghề và doanh nghiệp hiện nay vẫn còn gặp nhiều rào cản, khiến quá trình phối hợp chưa đạt được hiệu quả như mong đợi. Theo thầy Vũ Quang Khuê, rào cản lớn nhất hiện nay đến từ hành lang pháp lý và hệ thống thể chế chưa hoàn thiện. Các nghị định, thông tư liên quan mới chỉ dừng lại ở mức khuyến khích doanh nghiệp tham gia, mà chưa có quy định rõ ràng về trách nhiệm và quyền lợi cụ thể, dẫn đến việc hợp tác còn mang tính tự nguyện, thiếu ràng buộc.
Chưa kể quy định hiện nay chỉ cho phép giáo viên hoặc giảng viên đứng lớp giảng dạy trong trường nghề. Điều này khiến nhà trường gặp khó khăn khi muốn mời chuyên gia, kỹ sư từ doanh nghiệp tham gia giảng dạy. Bên cạnh đó, kết quả đào tạo tại doanh nghiệp hiện vẫn chưa được công nhận chính thức, gây trở ngại trong việc tích hợp giữa đào tạo tại trường và tại doanh nghiệp. Điều này làm giảm động lực của cả hai phía trong quá trình hợp tác.
Từ góc nhìn của doanh nghiệp, ông Vũ Tuyên Hoàng – Phó Giám đốc nhân sự Công ty Cổ phần IL-Sung Tech cho rằng, xu hướng hiện nay của các nhà máy là tích cực hợp tác với cơ sở giáo dục nghề nghiệp để cùng tham gia vào quá trình đào tạo. Mục tiêu của sự hợp tác này là giúp học sinh, sinh viên làm quen với môi trường công nghiệp, tiếp xúc sớm với công việc thực tế và từng bước hòa nhập với văn hóa, quy trình hoạt động của nhà máy, xí nghiệp.
Hiện tại, IL-Sung Tech đang là đối tác của nhiều trường trung cấp và cao đẳng nghề. Thông qua chương trình hợp tác, doanh nghiệp đã tạo điều kiện để sinh viên đến thực tập, trải nghiệm công việc tại nhà máy, qua đó phần nào đáp ứng được nhu cầu tuyển dụng thực tế và giảm áp lực về nhân lực.
Cụ thể, doanh nghiệp đang triển khai hai hoạt động chính. Thứ nhất là tiếp nhận sinh viên đến thực tập, trải nghiệm tại nhà máy. Thứ hai là tham gia trực tiếp vào công tác đào tạo bằng cách giảng dạy các mô-đun nghề ngay tại doanh nghiệp.
“Để làm được điều này, IL-Sung Tech đã đầu tư xây dựng cơ sở đào tạo ngay trong nội bộ công ty như hội trường, phòng học chuyên dụng và đội ngũ kỹ sư có trình độ cao. Đồng thời, doanh nghiệp cũng chủ động cử các kỹ sư đi học và hoàn thành chương trình chứng chỉ sư phạm kỹ thuật nhằm đảm bảo họ có đủ năng lực sư phạm để trực tiếp giảng dạy cho sinh viên”, ông Vũ Tuyên Hoàng thông tin.
Tuy nhiên, ông Hoàng cũng chia sẻ rằng vẫn còn một số khó khăn trong quá trình phối hợp với các cơ sở đào tạo, đặc biệt là vấn đề sắp xếp thời gian thực tập. Thực tế cho thấy, nếu các trường chỉ tổ chức thực tập cho sinh viên vào dịp hè – thời điểm mà tất cả các trường đều đồng loạt nghỉ thì doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc bố trí nhân lực, trang thiết bị và điều kiện thực hành để đáp ứng nhu cầu của một lượng lớn sinh viên cùng lúc.
Do đó, ông kiến nghị các nhà trường cần xây dựng kế hoạch đào tạo linh hoạt hơn, phân bổ thời gian thực tập rải rác trong năm học. Việc này sẽ giúp doanh nghiệp dễ dàng sắp xếp vị trí thực tập, đảm bảo cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng hướng dẫn, đào tạo cho sinh viên.
Chính sách cần được quy định rõ trong Luật Doanh nghiệp
Mặc dù mô hình phối hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp trong đào tạo nghề mang lại nhiều lợi ích thiết thực, nhưng trên thực tế vẫn còn không ít rào cản khiến nhiều doanh nghiệp e ngại tham gia.
Theo thầy Nguyễn Phan Anh Quốc – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Ninh Thuận, sự tham gia của doanh nghiệp vào quá trình đào tạo mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho cả giảng viên và sinh viên. Khi hợp tác với doanh nghiệp, nhà trường có điều kiện tổ chức cho giảng viên và sinh viên đến tham quan, học tập thực tế tại doanh nghiệp. Giảng viên sẽ được tiếp cận với công nghệ mới, đặc biệt là nắm bắt quy trình sản xuất hiện đại, trong khi sinh viên có cơ hội quan sát và làm quen với môi trường làm việc, phương thức sản xuất tại doanh nghiệp. Nhờ đó, các em sẽ tự tin hơn, chủ động hơn và hứng thú hơn trong học tập.
Thầy Quốc nhấn mạnh rằng, nếu doanh nghiệp cử chuyên gia trực tiếp tham gia vào hoạt động giảng dạy thì sẽ là một lợi thế lớn đối với nhà trường. Bởi chính các chuyên gia tại doanh nghiệp là những người hiểu rõ nhất thị trường lao động đang cần gì. Việc này sẽ giúp việc xây dựng chương trình đào tạo bám sát với thực tế, đảm bảo sinh viên được học đúng những gì mà doanh nghiệp cần, thay vì chỉ học những nội dung sẵn có trong nhà trường.
Hiện nay, Trường Cao đẳng nghề Ninh Thuận đã thành lập hội đồng tư vấn nghề nghiệp với sự tham gia của các doanh nghiệp trong từng lĩnh vực. Hội đồng này cùng với nhà trường phân tích công việc, xác định vị trí việc làm, xây dựng chương trình đào tạo và tham gia vào quá trình đánh giá sinh viên. Điều này không chỉ nâng cao tính thực tiễn trong đào tạo mà còn đảm bảo sự công bằng, khách quan trong đánh giá năng lực học sinh.
Tuy nhiên, thầy Quốc cũng bày tỏ trăn trở rằng hiện nay, sự đồng hành của doanh nghiệp với nhà trường còn rất hạn chế. Phần lớn chỉ là sự hỗ trợ từ các doanh nghiệp quen biết, mang tính giúp đỡ hơn là hợp tác bình đẳng và cùng có lợi. Nguyên nhân chủ yếu là do những lợi ích mà doanh nghiệp nhận được khi tham gia hợp tác với nhà trường hiện chưa rõ ràng, trong khi họ lại phải đối mặt với nhiều khó khăn và rào cản.
Thứ nhất, việc tiếp nhận sinh viên vào thực tập hoặc tham gia đào tạo có thể ảnh hưởng đến tiến độ công việc của doanh nghiệp. Việc dành thời gian, nguồn lực để hỗ trợ đào tạo không phải lúc nào cũng thuận lợi trong môi trường sản xuất vốn đã gấp rút và chịu áp lực về năng suất.
Thứ hai, nhiều doanh nghiệp chưa thực sự sẵn sàng cho việc tiếp nhận sinh viên. Khi tham gia vào quá trình đào tạo, họ cần bố trí việc làm phù hợp, đồng thời phải có người hướng dẫn trực tiếp. Thế nhưng hiện nay nhiều doanh nghiệp lại thiếu đội ngũ kỹ thuật viên có kỹ năng sư phạm, có khả năng kèm cặp, giải thích và hỗ trợ sinh viên trong môi trường làm việc thực tế. Việc thiếu người hướng dẫn là một trong những rào cản lớn khiến doanh nghiệp ngần ngại tham gia.
Ngoài ra, các doanh nghiệp chưa nhìn thấy rõ lợi ích lâu dài của việc hợp tác với nhà trường, trong khi đó các cơ chế hỗ trợ từ phía Nhà nước dành cho doanh nghiệp khi tiếp nhận sinh viên thực tập vẫn còn thiếu hoặc chưa thực sự hấp dẫn. Hiện chưa có các chính sách cụ thể như ưu đãi thuế, miễn giảm chi phí, hoặc hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo nghề. Điều này càng khiến các doanh nghiệp thêm phần e ngại khi phải bỏ nguồn lực mà chưa thấy được giá trị mang lại một cách trực tiếp.
Từ thực tế đó, thầy Quốc kiến nghị Nhà nước cần xây dựng chính sách hỗ trợ và khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo nghề. Để chính sách này thực sự phát huy hiệu quả khi đưa vào thực thi, cần được quy định cụ thể trong các văn bản pháp lý có tính ràng buộc, đặc biệt là trong Luật Doanh nghiệp.
Theo thầy Quốc, thay vì chỉ dừng lại ở việc "khuyến khích", cần chuyển sang xác định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc tham gia đào tạo nguồn nhân lực, không chỉ trong giáo dục nghề nghiệp mà cả ở những lĩnh vực liên quan đến phát triển kỹ năng cho lao động. Khi trách nhiệm này được luật hóa, doanh nghiệp sẽ có nghĩa vụ rõ ràng, thay vì chỉ hành động trên tinh thần tự nguyện.
Để doanh nghiệp thực sự có trách nhiệm, cần có cơ chế kết hợp giữa yếu tố bắt buộc và yếu tố khuyến khích. Về mặt bắt buộc, có thể quy định doanh nghiệp phải tham gia vào hoạt động đào tạo thông qua các hình thức như hỗ trợ tài chính, cung cấp cơ sở vật chất, máy móc, kỹ thuật... Những đóng góp này nên được quy đổi thành tỷ lệ phần trăm cụ thể trong tổng thu – chi của doanh nghiệp, tương tự như cách Nhà nước quy định tỷ lệ ngân sách chi cho giáo dục.
Song song đó, các chính sách miễn hoặc giảm thuế đối với doanh nghiệp tham gia đào tạo cần được thực hiện một cách triệt để và rõ ràng hơn so với các quy định hiện hành. Khi doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo, cần có cơ chế ghi nhận cụ thể, ví dụ như cấp chứng nhận tiếp nhận học sinh, sinh viên thực tập. Từ đó tạo điều kiện để doanh nghiệp được ưu tiên lựa chọn, tuyển dụng những học viên xuất sắc, phù hợp với yêu cầu của mình. Đây sẽ là động lực quan trọng để doanh nghiệp chủ động và tích cực hơn trong việc đồng hành cùng nhà trường trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.
Đồng quan điểm, ông Vũ Tuyên Hoàng cũng cho rằng nếu có thêm các chính sách hỗ trợ cụ thể cho doanh nghiệp, việc hợp tác giữa doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo nghề sẽ ngày càng thuận lợi và hiệu quả hơn.
Thực tế cho thấy, khi doanh nghiệp tham gia trực tiếp vào quá trình đào tạo học viên, họ sẽ phải đầu tư một khoản chi phí không nhỏ, từ cơ sở vật chất, trang thiết bị đến nguồn nhân lực phục vụ đào tạo. Do đó, nếu có chính sách hỗ trợ rõ ràng từ phía Nhà nước như hỗ trợ tài chính, miễn giảm thuế, hoặc ưu đãi khi đầu tư vào hoạt động đào tạo, doanh nghiệp sẽ có thêm động lực để đầu tư bài bản hơn.
“Điều này có thể bao gồm việc nâng cấp trang thiết bị, xây dựng hội trường đào tạo, và cử kỹ sư, chuyên gia tham gia các lớp tập huấn chuyên sâu để nâng cao năng lực giảng dạy, từ đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo”, Phó Giám đốc nhân sự Công ty Cổ phần IL-Sung Tech cho hay.
Ông Hoàng cũng nhấn mạnh, trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ngày càng được đẩy mạnh, nhu cầu về nguồn nhân lực chất lượng cao trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Doanh nghiệp muốn phát triển bền vững buộc phải sở hữu đội ngũ lao động có trình độ, kỹ năng phù hợp. Và để có được nguồn nhân lực đạt yêu cầu, quá trình đào tạo ban đầu, đặc biệt là đào tạo nghề đóng vai trò hết sức quan trọng.
Vì vậy, sự đồng hành giữa nhà trường và doanh nghiệp không chỉ giúp ích cho hệ thống giáo dục nghề nghiệp mà còn mang lại lợi ích trực tiếp và lâu dài cho chính các doanh nghiệp trong việc xây dựng đội ngũ nhân lực đáp ứng yêu cầu sản xuất, kinh doanh hiện đại.
