Tiêu chí 3.1, Thông tư số 01/2024/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo về Chuẩn cơ sở giáo dục đại học quy định: “Từ năm 2030, diện tích đất (có hệ số theo vị trí khuôn viên) tính bình quân trên một người học chính quy quy đổi theo trình độ và lĩnh vực đào tạo không nhỏ hơn 25 m2”.
Trong đó, hệ số vị trí của khuôn viên đối với các khuôn viên nằm trong địa giới các quận của các thành phố trực thuộc Trung ương được tính bằng 2,5 lần và các vị trí còn lại được tính bằng 1 lần.
Theo tìm hiểu của phóng viên, tính đến thời điểm này, không ít cơ sở giáo dục đại học gặp khó khăn trong thực hiện tiêu chí về diện tích đất. Do đó, một số ý kiến đề xuất cần có cơ chế linh hoạt hơn trong quy định về diện tích đất của Thông tư số 01.
Trường nằm ở nội đô mở rộng khuôn viên để đạt diện tích đất là gần như bất khả thi
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Huy - Hiệu trưởng Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội chia sẻ, quy định từ năm 2030, diện tích đất (có hệ số theo vị trí khuôn viên) tính bình quân trên một người học chính quy quy đổi theo trình độ và lĩnh vực đào tạo của mỗi cơ sở giáo dục đại học không nhỏ hơn 25m2 là tiêu chí quan trọng, nhằm đảm bảo chất lượng cơ sở vật chất phục vụ đào tạo và nghiên cứu. Tuy nhiên, thực tế tại nhiều trường đại học cho thấy, để đạt được tiêu chí này không phải lúc nào cũng dễ dàng.
“Khó khăn lớn nhất của các cơ sở giáo dục đại học thường đến từ việc quỹ đất hạn chế, đặc biệt ở các thành phố lớn - nơi mật độ dân số cao và giá đất đắt đỏ.
Ví dụ, nếu trường nằm ở khu vực trung tâm đô thị, việc mở rộng khuôn viên để đạt diện tích đất 25m2/sinh viên là gần như bất khả thi do không còn đất hoặc chi phí mua đất quá lớn.
Chưa kể, việc đầu tư vào đất đai mà không có kế hoạch khai thác rõ ràng có thể dẫn đến lãng phí nguồn lực như một số ý kiến đã đề cập rằng trường đại học rốt ráo tìm kiếm quỹ đất ở ngoài trung tâm thành phố để đạt chuẩn nhưng bỏ hoang hoặc sử dụng không tối ưu”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Huy chia sẻ.
Đánh giá về những khó khăn của cơ sở giáo dục đại học trong thực hiện tiêu chí diện tích đất theo Thông tư số 01, Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo rất chia sẻ với những khó khăn của các trường đại học hiện nay, nhất là những trường đặt ở khu vực nội đô của các thành phố lớn, được thành lập ở những giai đoạn mà trường đại học chưa được quy chuẩn và nay phải thực hiện quy chuẩn mới trong khi giá đất ngày càng cao, quỹ đất nội đô vốn dĩ đã khan hiếm.
Theo cô Phụng, tâm lý của sinh viên thường mong muốn được học tại các trường đại học đặt ở thành phố lớn, không chỉ là để trải nghiệm cuộc sống mà còn là địa bàn có nhiều công việc làm thêm, thực hành, thực tập,... Do đó, nếu cơ sở giáo dục đại học chuyển từ nội thành ra vùng ven trong khi cơ sở vật chất, kết nối giao thông với cùng trung tâm chưa tốt thì ảnh hưởng lớn đến kết quả tuyển sinh và nguồn thu của trường. Chưa kể, điều này còn ảnh hưởng đến việc giữ chân các cán bộ, giảng viên giỏi.
Cô Phụng cho rằng, vẫn cần phải có chuẩn cơ sở vật chất cho trường đại học và đó cũng là căn cứ để quy hoạch quỹ đất cho giáo dục ở các địa phương và cả quốc gia. Chuẩn này vừa phải có tính ổn định, vừa phải có tính định hướng và phù hợp với tầm cỡ của nền giáo dục mà chúng ta đang hướng tới.
“Thực tế cho thấy, những cơ sở giáo dục đại học có tầm nhìn xa hoặc các trường công lập lớn được nhà nước đầu tư (như các đại học quốc gia) không bị quá khó khăn trước yêu cầu ngày càng cao của các chuẩn, nhất là chuẩn về không gian.
Chính vì vậy, bên cạnh việc được chia sẻ khó khăn, có lộ trình hợp lý, các cơ sở giáo dục đại học nên xây dựng chiến lược định hướng đủ tầm để phát triển theo từng bước vững chắc với tầm nhìn xa để không bị động trước yêu cầu nâng cao chất lượng trong từng giai đoạn”, cô Phụng chia sẻ.
Giải pháp mang lại hiệu quả kinh tế, xã hội và giáo dục lâu dài
Trước ý kiến cho rằng việc linh hoạt hơn trong quy định về cơ sở vật chất là áp dụng hệ thống cơ sở vật chất dùng chung sẽ mang lại nhiều thuận lợi cho trường đại học, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Huy chia sẻ rằng hoàn toàn ủng hộ. Bởi, đây được coi là một giải pháp rất thực tế và có thể mang lại nhiều lợi ích cho các bên liên quan, bao gồm nhà trường, sinh viên và thậm chí cả cộng đồng xung quanh.
Cụ thể, đối với nhà trường, việc dùng chung cơ sở vật chất như khu thể thao, sân vận động, phòng thí nghiệm, thư viện,... với các đơn vị khác sẽ giúp nhà trường giảm tải áp lực đầu tư vào cơ sở hạ tầng riêng lẻ.
"Thay vì mỗi trường phải xây dựng một sân vận động lớn hay phòng thực hành hiện đại, chúng ta có thể hợp tác với các cơ sở công cộng, trung tâm thể thao, hoặc thậm chí các trường đại học khác để tận dụng tài nguyên sẵn có. Điều này không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn giúp tối ưu hóa hiệu quả sử dụng, tránh tình trạng lãng phí như một số nơi mua đất nhưng không khai thác hết tiềm năng", thầy Huy cho biết.
Còn đối với sinh viên, hệ thống cơ sở vật chất dùng chung có thể mang lại trải nghiệm học tập và rèn luyện phong phú hơn. Chẳng hạn, nếu trường đại học hợp tác với một trung tâm thể thao lớn, sinh viên không chỉ được sử dụng sân bãi đạt chuẩn mà còn có cơ hội giao lưu, học hỏi từ các cộng đồng khác, nâng cao kỹ năng mềm và thể chất – điều mà một khuôn viên trường đại học có những hạn chế, khó đáp ứng được.
Đối với cộng đồng và các bên liên quan khác như chính quyền địa phương hay doanh nghiệp, việc được áp dụng hệ thống cơ sở vật chất dùng chung sẽ thúc đẩy sự kết nối giữa giáo dục đại học và xã hội. Các cơ sở vật chất dùng chung có thể phục vụ cả sinh viên và người dân, tạo ra giá trị cộng thêm, đồng thời giảm tải cho ngân sách công trong việc xây dựng các công trình công cộng riêng biệt.
“Tôi cho rằng, việc linh hoạt áp dụng cơ sở vật chất dùng chung không chỉ giải quyết bài toán diện tích đất mà còn mang lại hiệu quả kinh tế, xã hội và giáo dục lâu dài. Đây là hướng đi phù hợp với xu thế hiện đại, khi mà sự chia sẻ tài nguyên đang trở thành một giải pháp bền vững”
_Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Huy chia sẻ_
Cùng bàn về nội dung này, Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng cho biết, việc sử dụng cơ sở vật chất dùng chung giữa các trường đại học trong cùng địa bàn vừa đảm bảo công suất sử dụng tối đa, khấu hao nhanh, thay mới nhanh, nên cơ sở vật chất có điều kiện trang bị các thiết bị công nghệ ngày càng tiên tiến và tiện nghi hơn.
Áp dụng hệ thống cơ sở vật chất dùng chung cũng là cách “cộng lực” giữa các trường đại học để phát triển tốt hơn trong điều kiện còn nhiều khó khăn; hoặc các trường cùng hợp tác để xây dựng cơ sở vật chất hiện đại hơn (phòng thí nghiệm, thư viện số, khu giáo dục thể chất, các trung tâm thực hành, thực nghiệm,...) so với tiềm lực riêng lẻ của mỗi trường.
Việc linh hoạt hơn trong quy định về cơ sở vật chất cũng phù hợp với chủ trương khi sửa đổi, bổ sung Luật Giáo dục đại học với định hướng khuyến khích phát triển các đại học lớn, đa ngành thông qua việc phát triển các trường đại học thành đại học, hoặc liên kết các trường đại học thành đại học lớn để cùng phát triển.
Cần có cơ chế quản lý linh hoạt về mặt pháp lý
Cũng theo ghi nhận của phóng viên, trước những khó khăn của cơ sở giáo dục đại học trong thực hiện tiêu chí về diện tích đất theo Thông tư số 01, chuyên gia, lãnh đạo cơ sở giáo dục đại học đề xuất cần có cơ chế linh động cho các trường được tính diện tích cơ sở vật chất dùng chung vào diện tích đất của nhà trường.
Theo đó, Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng chia sẻ, ở giai đoạn hiện nay, khi đã trao quyền tự chủ cho các trường đại học sẽ phát sinh nhiều cách làm, cũng như nhiều mô hình khác so với truyền thống trước đây.
Ví dụ, những trường đại học đặt cạnh các công trình thể thao lớn của địa phương thì có thể thuê sân bãi, bể bơi, phòng tập. Hay trường đại học đặt cạnh bệnh viện đa khoa có thể hợp tác với bệnh viện để đảm bảo các điều kiện y tế học đường mà không nhất thiết phải thành lập trạm y tế và mua sắm trang thiết bị riêng. Hay trường đại học đặt cạnh khu ký túc xá dùng chung của thành phố không nhất thiết phải xây dựng ký túc xá riêng của nhà trường,...
Đối với những trường hợp kể trên, các bên có thể thiết lập quan hệ hợp tác trên cơ sở hợp đồng để thực hiện các hoạt động đáp ứng nhu cầu của các bên, đặc biệt là đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng của chương trình đào tạo và hỗ trợ người học. Trong quá trình thực hiện cần thường xuyên đánh giá, lấy ý kiến phản hồi của giảng viên, người học,… để điều chỉnh ngày càng tốt hơn theo yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo và đảm bảo quyền lợi người học. Cơ chế hợp tác này có thể vận dụng tương tự mô hình hợp tác giữa các trường đào tạo ngành y và các bệnh viện đã được quy định tại Nghị định số 111/2017/NĐ-CP ngày 05/10/2017 của Chính phủ quy định về tổ chức đào tạo thực hành trong đào tạo khối ngành sức khỏe.
Bên cạnh đó, các trường đại học trên cùng địa bàn cũng có thể hợp tác với nhau để xây dựng và/hoặc cùng sử dụng một số cơ sở vật chất dùng chung như phòng thí nghiệm, cơ sở thực hành, thực tập, thư viện, nhất là thư viện số (nếu cùng lĩnh vực, nhóm ngành, ngành đào tạo) và công trình phục vụ giáo dục thể chất, giáo dục quốc phòng an ninh…
"Việc hợp tác của trường đại học với các đơn vị với điều kiện đảm bảo thuận lợi cho người học, có tính khả thi và không ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo thì về mặt pháp lý thì có thể xem tương tự như việc sử dụng cơ sở vật chất chung giữa các trường thành viên trong 5 đại học hiện nay"
_ Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng chia sẻ_
Cũng theo Tiến sĩ Phụng, quá trình quản lý nhà nước nên xem xét và có thể chấp nhận những cách làm đa dạng của cơ sở giáo dục đại học về cơ sở vật chất. Từ việc chấp nhận về mặt thực tế và thay đổi tư duy quản lý có thể đi đến xây dựng những cơ chế quản lý linh hoạt về pháp lý nhưng vẫn đảm bảo được chất lượng một cách vừa thực chất, vừa đáp ứng và hỗ trợ sự phát triển đa dạng của các trường trên thực tế.
Trong khi đó, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Huy bày tỏ, để giải pháp cho phép các cơ sở giáo dục đi thuê diện tích cơ sở vật chất dùng chung thực sự hiệu quả, cần xây dựng một cơ chế linh hoạt, rõ ràng và có sự hỗ trợ từ nhiều phía, đặc biệt là từ chính sách của Nhà nước.
Trước tiên, cần có khung pháp lý minh bạch về việc thuê và sử dụng cơ sở vật chất dùng chung. Cụ thể, Thông tư số 01 có thể được bổ sung các điều khoản cho phép các cơ sở giáo dục đại học tính diện tích thuê từ các đơn vị khác (như trung tâm thể thao, phòng thí nghiệm công cộng, thư viện thành phố) vào diện tích đất tính bình quân trên một người học chính quy quy đổi theo trình độ và lĩnh vực đào tạo - “điều này đòi hỏi phải có quy trình đánh giá, công nhận chất lượng và mức độ phù hợp của các cơ sở thuê ngoài, đảm bảo đáp ứng được yêu cầu đào tạo và nghiên cứu”, thầy Huy chia sẻ.
Ngoài ra, cần xây dựng cơ chế đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) hoặc giữa các trường đại học với nhau. Ví dụ, chính quyền địa phương có thể hỗ trợ kết nối các trường với các đơn vị sở hữu cơ sở vật chất lớn, đồng thời đưa ra chính sách ưu đãi thuế hoặc giảm giá thuê cho các bên cung cấp. Các trường cũng có thể ký kết thỏa thuận liên minh để cùng sử dụng một cơ sở chung, chia sẻ chi phí và trách nhiệm quản lý.
Bên cạnh đó, để đảm bảo hiệu quả, cần có kế hoạch sử dụng cụ thể và hệ thống quản lý chặt chẽ. Các trường khi thuê cơ sở vật chất phải lập thời khóa biểu rõ ràng, tránh xung đột thời gian với các bên khác, đồng thời đảm bảo cơ sở vật chất được bảo trì thường xuyên để phục vụ tốt cho đào tạo. Việc này có thể được hỗ trợ bởi một nền tảng công nghệ chuyển đổi số như hệ thống đặt lịch trực tuyến, giúp các bên liên quan phối hợp nhịp nhàng.
Hơn nữa, cần có sự hỗ trợ tài chính nhất định từ Nhà nước, chẳng hạn như quỹ khuyến khích các trường áp dụng mô hình dùng chung thay vì đầu tư đất đai mới. Điều này đặc biệt quan trọng với các trường ở đô thị lớn, nơi chi phí thuê vẫn có thể là gánh nặng nếu không có sự trợ giúp.
“Cơ chế linh hoạt cho trường đại học thuê cơ sở vật chất dùng chung cần dựa trên sự minh bạch pháp lý, hợp tác đa phương, quản lý hiệu quả và hỗ trợ tài chính. Nếu được triển khai tốt, đây sẽ là lời giải bền vững cho bài toán cơ sở vật chất trong giáo dục đại học, không chỉ đáp ứng tiêu chí của Thông tư 01 mà còn nâng cao chất lượng đào tạo thực chất”, Hiệu trưởng Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội chia sẻ.
