Cần đưa khối ngành Nông-Lâm-Thủy sản vào danh mục hỗ trợ học bổng để thu hút SV

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã giới thiệu Dự thảo Nghị định quy định chính sách học bổng dành cho người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược.

Trong đó, dự kiến sinh viên, học viên cao học các ngành này ở cả trường công và tư, sẽ được cấp sinh hoạt phí 3,63 triệu đồng mỗi tháng, tối đa 10 tháng một năm. Mức này tương tự hỗ trợ cho sinh viên sư phạm hiện nay.

Đồng thời, sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh có kết quả học tập loại xuất sắc được cấp học bổng 100% học phí. Với nhóm giỏi và khá, học bổng lần lượt là 70% và 50%.

Đánh giá về chính sách này, lãnh đạo nhiều cơ sở giáo dục đại học đào tạo khối ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản cho rằng, mặc dù một số ngành đào tạo đủ cơ sở được xếp vào danh mục nhóm công nghệ chiến lược, nhưng lại chưa được đề cập, dẫn tới thiếu chính sách đòn bẩy để hỗ trợ và thu hút người học vào các ngành này.

Cần đưa nhóm ngành Nông - Lâm - Thủy sản vào nhóm Công nghệ chiến lược

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Phạm Văn Điển - Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp cho biết, các ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản là những trụ đỡ nền tảng, vừa mang tính thiết yếu trước mắt, vừa mang ý nghĩa chiến lược lâu dài cho sự phát triển của đất nước. Đây là nhóm ngành góp phần quan trọng vào ổn định vĩ mô và phát triển bền vững, với tỷ trọng 13 - 14% GDP, gần 16% tổng giá trị xuất khẩu và hơn 70% thặng dư thương mại quốc gia trong năm 2024.

Đồng thời, nhóm ngành này cũng bảo đảm an ninh lương thực cho hơn 100 triệu dân, tạo việc làm cho hơn 14 triệu lao động và là lực lượng nòng cốt bảo vệ vùng đất rừng rộng lớn chiếm hơn 42% diện tích lãnh thổ, cũng như khai thác, giữ gìn tài nguyên biển.

Tuy nhiên, đặc thù chung của những ngành này là năng suất lao động và trình độ công nghệ trong các ngành này vẫn còn thấp so với mặt bằng chung, trong khi nhân lực phục vụ cho nền kinh tế tri thức, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi xanh còn thiếu về cả số lượng lẫn chất lượng. Nếu chúng ta không đầu tư đúng mức cho nhân lực sẽ dẫn tới khó khăn trong việc chuyển nhóm ngành này từ “trụ đỡ truyền thống” thành “động lực tăng trưởng xanh” trong tương lai gần.

Cũng theo thầy Điển, trong khi đất nước rất cần nguồn nhân lực trình độ cao cho khối ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản, những năm trở lại đây việc tuyển sinh lại có dấu hiệu chững lại ở bậc sau đại học. Nguyên nhân không nằm ở giá trị của ngành, mà chủ yếu ở cách ngành được nhìn nhận, kết nối và hỗ trợ người học. Nhiều người học tiềm năng chưa hình dung đầy đủ về không gian phát triển và triển vọng nghề nghiệp rộng mở mà các ngành này có thể mang lại.

Trên thực tế, đây là những lĩnh vực có dư địa sáng tạo rất lớn, từ nghiên cứu ứng dụng, tư vấn chính sách, khởi nghiệp, kinh doanh, thương mại dịch vụ, đến quản trị chuỗi giá trị toàn cầu. Mặc dù các chính sách hỗ trợ dù đã được ban hành, nhưng vẫn còn rời rạc, thiếu tính hệ thống và chưa đủ sức tạo niềm tin mạnh mẽ ở người học. Điều này dẫn tới việc đầu vào ở bậc đại học giảm, nguồn học viên có năng lực theo đuổi học sâu ở bậc sau đại học cũng dần thu hẹp.

Trong khi đó, sự phát triển của các ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản trong tương lai gắn với chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, công nghệ số và giá trị sinh thái toàn cầu sẽ mở ra những không gian nghề nghiệp phong phú, năng động và đầy ý nghĩa. Nếu không chuẩn bị lực lượng từ thời điểm hiện tại, chúng ta sẽ tự thu hẹp chính những cơ hội mà tương lai dành cho đất nước và cho thế hệ trẻ.

Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Trần Đình Lý - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh cho hay, các ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản đóng vai trò then chốt, nền tảng và lâu dài trong sự phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng của đất nước. Đây không chỉ là trụ cột đảm bảo an ninh lương thực, an ninh sinh học và an ninh môi trường, mà còn là lĩnh vực đảm bảo sinh kế cho hàng chục triệu người dân, đặc biệt là ở khu vực nông thôn, miền núi, vùng sâu vùng xa, hải đảo.

Đây là nhóm ngành đặc thù, gắn chặt với thiên nhiên, đất đai, nước, rừng, biển và môi trường sống. Quá trình học tập và nghiên cứu đòi hỏi người học phải có đam mê, có lòng kiên trì và tinh thần dấn thân trong điều kiện thực tế khó khăn. Đồng thời, khoa học và công nghệ trong các lĩnh vực này đã và đang có những bước tiến lớn, đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao để thúc đẩy chuyển đổi xanh, nông nghiệp thông minh, phát triển bền vững.

Theo thầy Lý, hiện nay, người học thường có xu hướng lựa chọn các ngành nghề dễ thấy cơ hội nghề nghiệp thay vì lựa chọn học các ngành thuộc khối Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản. Ngoài ra, chính sách học bổng, hỗ trợ tài chính chưa thật sự đủ hấp dẫn để thu hút người giỏi theo học khối ngành này. Đặc biệt, chưa có nhiều định hướng nghề nghiệp sớm cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông.

Nếu không cải thiện những điều này, sẽ dẫn tới sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, ảnh hưởng tới số lượng, chất lượng nhân lực đáp ứng nhu cầu của xã hội và sự phát triển của đất nước.

Đầu tư cho người học ngành Nông - Lâm - Thủy sản là đầu tư cho tương lai xanh của đất nước

Từ những lý do trên, theo thầy Trần Đình Lý, việc bổ sung khối ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản vào danh mục ngành được hưởng học bổng trong Dự thảo Nghị định quy định chính sách học bổng cho người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược là hoàn toàn xác đáng và cần thiết.

Thứ nhất, điều đó khẳng định đúng vai trò của các ngành này như là một trong những công nghệ chiến lược phục vụ phát triển bền vững, chuyển đổi xanh, bảo đảm an ninh lương thực và sinh thái.

Thứ hai, các chính sách học bổng, hỗ trợ sinh hoạt phí sẽ giảm gánh nặng tài chính, tạo động lực cho người học, nhất là những học sinh ở nông thôn, vùng khó khăn, để các em dám lựa chọn ngành học theo đam mê thay vì điều kiện kinh tế.

Thứ ba, chính sách này cũng là đòn bẩy để các trường chủ động hơn trong đào tạo chất lượng cao, liên kết doanh nghiệp – địa phương – nhà trường nhằm xây dựng nguồn nhân lực chiến lược phục vụ cho phát triển các ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản.

Ngoài ra, để đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cao, nghiên cứu và giảng dạy lâu dài cho khối ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản, nhà nước cần có cơ chế ưu tiên nhất định cho các cơ sở đào tạo thuộc khối ngành này trong chỉ tiêu, chính sách và đầu tư đào tạo sau đại học, đặc biệt là đào tạo tiến sĩ.

Việc ưu tiên này không chỉ mang tính đặc quyền, mà còn là cách bù đắp hợp lý cho đặc thù ngành. Bởi nhóm ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản thường có điều kiện nghiên cứu khó khăn, cùng cơ hội học bổng quốc tế không nhiều, nhưng lại gắn trực tiếp với nhu cầu phát triển bền vững và chiến lược an ninh quốc phòng của đất nước.

Thầy Lý cũng nhấn mạnh, để khối ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản phát triển trong tương lai, ngoài hỗ trợ học phí và sinh hoạt phí, cần thực hiện đồng bộ một số chính sách.

Cụ thể, cần hỗ trợ sinh viên sau tốt nghiệp như: ưu tiên tuyển dụng vào các vị trí nghiên cứu, quản lý, công chức tại địa phương hoặc bổ sung thêm các chương trình trí thức trẻ về nông thôn. Bên cạnh đó, tăng liên kết doanh nghiệp – địa phương để người học mở rộng cơ hội thực tập hưởng lương và có việc làm sớm. Ngoài ra, đầu tư cơ sở vật chất và chuyển đổi số trong giảng dạy sẽ giúp cải thiện nhận thức, góc nhìn của người học về các ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản là ngành học đầy tiềm năng của thời đại.

Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh cũng bày tỏ: “Các ngành khối Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản không phải là ngành phụ, mà là nền tảng trụ cột của quốc gia. Do đó, chính sách học bổng cần được thiết kế hài hòa, linh hoạt và có chiều sâu, đặt đúng vị thế của những ngành này nếu được đưa vào Dự thảo Nghị định.

Cần đưa một số ngành Nông-Lâm-Thủy sản vào nhóm công nghệ chiến lược được nhận hỗ trợ

Cùng với đó, chính sách học bổng và hỗ trợ người học cần được thiết kế một cách chiến lược, linh hoạt và đúng với tinh thần coi các ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản là bệ đỡ lâu dài và không thể thay thế của nền kinh tế Việt Nam.

Nếu bổ sung khối ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản vào danh mục công nghệ chiến lược, một chương mới sẽ mở ra cho giáo dục và đào tạo các ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản vì một Việt Nam phát triển xanh, hài hòa và bền vững”, thầy Lý cho hay.

Trong khi đó, theo Giáo sư Phạm Văn Điển, chính sách học bổng theo Dự thảo Nghị định quy định chính sách học bổng cho người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược là rất cần thiết, cấp bách, rõ ràng và chính đáng.

Tuy nhiên, học bổng không đơn thuần là khoản hỗ trợ tài chính, mà là công cụ phát triển nguồn lực chiến lược. Do đó, học bổng phải khơi dậy khát vọng, củng cố niềm tin và kích thích hành động, thay vì chỉ giảm gánh nặng chi phí học tập. Cùng với đó, không gian học bổng cần được thiết kế mở, đa dạng về hình thức, linh hoạt về tiêu chí, gắn chặt với định hướng nghề nghiệp và có thể xã hội hóa từ nhiều nguồn lực một cách có hiệu quả.

Chia sẻ về hiệu quả thực tiễn của chính sách học bổng hỗ trợ sinh viên, thầy Điển cho biết, tại Trường Đại học Lâm nghiệp, nhiều sinh viên đạt được học bổng đã mạnh dạn tham gia các chương trình học kỳ doanh nghiệp, khởi nghiệp xanh, học lên bậc học cao hơn ngay khi tốt nghiệp đại học hoặc đi thực tập ở ngoài nước.

Đơn cử, sinh viên có thể khởi nghiệp từ sản phẩm bản địa như: thảo dược, đồ gỗ nội ngoại thất, dịch vụ rừng cộng đồng,... Trong đó, nhiều người trở thành chủ doanh nghiệp hoặc giảng viên với công bố quốc tế. Những kết quả này không chỉ là thành công của cá nhân, mà còn là minh chứng cho giá trị của một hệ sinh thái học bổng - sáng tạo - hành động - cống hiến mà chính sách của nhà nước hoàn toàn có thể mở rộng. Khi người học được coi là đối tác cùng kiến tạo tương lai, chính sách học bổng không chỉ tháo gỡ khó khăn tài chính, mà còn mở ra con đường phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, góp phần hiện thực hóa khát vọng phát triển xanh, bền vững và có trách nhiệm của đất nước.

Vì vậy, để giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong tuyển sinh, đào tạo nguồn nhân lực thuộc khối ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản, nên xem xét và bổ sung khối ngành này vào danh mục ngành được hưởng chính sách thuộc Dự thảo Nghị định quy định chính sách học bổng cho người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược.

Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp cũng nhấn mạnh, để thu hút người giỏi cho khối ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản không thể chỉ dựa vào học phí miễn, giảm, mà còn phải xây dựng một hệ sinh thái học tập - sáng tạo - hội nhập - khởi nghiệp.

“Tôi đề xuất thêm một số loại học bổng mang tính hành động để hỗ trợ, khuyến khích sinh viên theo học các ngành Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản như: Học bổng triển khai dự án thực tế về sản phẩm bản địa, công nghệ xanh, đổi mới cộng đồng; Học bổng hội nhập quốc tế cho sinh viên thực tập; Học bổng khởi nghiệp để hỗ trợ sinh viên tiếp cận vốn mồi, được tư vấn, ươm tạo ý tưởng từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường; Học bổng truyền cảm hứng cho người học có thành tích đặc biệt vì cộng đồng, môi trường hoặc phát triển bền vững; Học bổng dạng cho vay ưu đãi dành cho những người có khát vọng vươn lên.

Bên cạnh đó, cần thay đổi nhận thức của xã hội nói chung và người học nói riêng về học bổng không phải chỉ để "cho" mà là sự đầu tư hai chiều. Trong đó, nhà nước và xã hội đầu tư tài chính, chính sách và môi trường học tập. Trái lại, người học đáp lại bằng cam kết học tập, cống hiến, hành động. Đây chính là cách khơi dậy trách nhiệm và niềm tự hào nơi người học, rằng họ không chỉ được hưởng quyền lợi, mà còn được trao cơ hội để cùng kiến tạo giá trị chung, thầy Điển bày tỏ.