Sau khi bài viết “Hai lý do để không tổ chức kỳ thi tốt nghiệp Trung học phổ thông năm nay” của tôi đăng trên Giáo dục Việt Nam, một số bạn đọc tỏ ý băn khoăn rằng “nếu bỏ kỳ thi tốt nghiệp phổ thông thì học sinh sẽ không học, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục phổ thông”; hay “nếu bỏ thì vi phạm luật giáo dục hiện hành”... tôi muốn trao đổi và làm rõ hơn một số vấn đề như sau:
“Bỏ thi” và “không tổ chức thi” là hai vấn đề khác nhau
Trước hết, tôi hoàn toàn đồng ý với quan điểm, học là phải thi.
Nhưng “thi” là gì? Một cách nôm na, thi là phương thức, cách thức, hình thức tổ chức kiểm tra nhằm đánh giá năng lực của người học sau một quá trình nhất định.
Từ đây có thể thấy, trên thực tế kỳ thi tốt nghiệp Trung học phổ thông quốc gia hiện nay thật ra vẫn chỉ là một trong những phương thức, cách thức, hình thức tổ chức việc kiểm tra, đánh giá năng lực của các em học sinh để qua đó đánh giá chất lượng của hoạt động dạy và học ở các trường phổ thông sau 12 năm.
Tôi cho rằng, dường như những người ủng hộ việc duy trì kỳ thi Trung học phổ thông quốc gia hiện nay đang có sự ngộ nhận, nhầm lẫn trong cách nói và cách hiểu “bỏ kỳ thi tốt nghiệp phổ thông quốc gia” (do Bộ Giáo dục và Đào tạo trực tiếp tổ chức) với việc giao lại việc làm này cho các địa phương?
Bởi theo tôi hiểu, những người đề nghị bỏ kỳ thi này hoàn toàn không đồng nghĩa với việc bỏ hẳn việc thi cử mà chỉ là đề nghị Bộ không nên “nhúng tay” vào như cách làm hiện nay.
 |
| Tiếp tục duy trì và tổ chức kỳ thi quốc gia như hiện nay là lợi bất cập hại. (Ảnh minh hoạ: Giaoducthoidai) |
Khi ấy, với vai trò và trách nhiệm của mình, Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ nên tập trung vào việc xây dựng các quy định, quy chế, quy chuẩn; các phương án khác nhau để cho các địa phương (tùy vào tình cụ thể của mỗi khu vực, mỗi vùng, miền...) lựa chọn:
Hoặc là tổ chức thi; hoặc chỉ xét tốt nghiệp dựa vào học bạ của học sinh trong 3 năm 10, 11, 12 để cấp bằng chứng nhận cho các em.
Làm được như vậy chắc chắn sẽ là “một công đôi việc” vì không những Bộ đã trở lại đúng bản chất và vai trò của một cơ quan quản lý Nhà nước về giáo dục mà còn dễ dàng nhận ra địa phương nào có cách làm hay; địa phương nào gian dối và không trung thực; từ đó có sự động viên, khích lệ hoặc nhắc nhở, chấn chỉnh kịp thời... thông qua việc giám sát, hậu kiểm...
Trong ý nghĩa này, có thể nói nếu giao kỳ thi này về cho các địa phương tự quyết hoàn toàn không vi phạm luật giáo dục hiện hành vì trên thực tế kỳ thi này vẫn được các địa phương tổ chức nhưng tùy vào điều kiện và hoàn cảnh thực tế của mỗi vùng, miền...
Quan trọng nhất vẫn là việc kiểm tra đánh giá trong suốt quá trình dạy và học
Học là một quá trình. Nói điều này, tôi muốn nhấn mạnh đến vấn đề quan trọng: nếu chúng ta muốn đánh giá trung thực và khách quan chất lượng của hoạt động dạy học thì rất cần phải quan tâm và chú trọng đến khâu kiểm tra, đánh giá trong suốt quá trình trong 12 năm học của các em học sinh chứ không nên căn cứ qua một, hai kỳ thi thuần túy.
Còn nhớ trước đây, thời ông Phạm Vũ Luận còn làm Bộ trưởng, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xác định việc lấy “đổi mới thi cử làm khâu đột phá cho vấn đề đổi mới căn bản và toàn diện về giáo dục”.
Lẽ ra lúc ấy Bộ Giáo dục và Đào tạo phải tập trung và quan tâm hơn đến khâu kiểm tra, đánh giá học sinh trong suốt quá trình học của các em học sinh chứ không nên chỉ chăm chăm chú ý vào kết quả từ một kỳ thi cuối mỗi cấp như hiện nay.
Từ đây, theo tôi đúng ra Bộ Giáo dục và Đào tạo cần phải nghiêm túc xem lại việc kiểm tra, đánh giá năng lực của các em học sinh qua các hình thức như: “kiểm tra miệng”, “kiểm tra 15 phút”, “kiểm tra 1 tiết”, “thi giữa kỳ”, “thi học kỳ”... hiện nay ở các trường phổ thông có lỗ hổng hay kẽ hở nào không?
Đặc biệt là trong bối cảnh sắp tới đây sẽ thay đổi nội dung và chương trình, sách giáo khoa hướng đến mục tiêu đánh giá năng lực và phẩm chất chứ không đơn thuần chỉ kiểm tra kiến thức theo kiểu học thuộc lòng.
Sao không ai thử đặt vấn đề, hình thức “kiểm tra 15 phút”, “kiểm tra miệng” đã tồn tại từ… thế kỷ trước có còn phù hợp với thời đại “cách mạng công nghiệp 4.0” mà nhiều người hay nói nữa không?
Tại sao đến giờ vẫn không thay đổi cho phù hợp với tình hình mới?
Những băn khoăn và lo lắng không cần thiết
Có ý kiến, cho rằng “nếu không tổ chức kỳ thi Trung học phổ thông quốc gia như hiện nay thì học sinh sẽ không học, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục phổ thông”; hay như thế là “không công bằng” với các em học sinh. Điều này có cơ sở không?
Trước hết, cần thấy rằng trong cuộc sống không có gì là tuyệt đối.
Những ai tự mình học tập, phấn đấu một cách trung thực về lâu dài chắc chắn sẽ gặt hái được thành công nhất định trong cuộc sống hay ít ra là sự bình an trong tâm hồn vì không phải nơm nớp lo sợ việc làm gian dối của mình bị phanh phui.
 Thi hay không thi Quốc gia? |
Thế nên, thiển nghĩ các vị phụ huynh và các em học sinh không nên máy móc trong cách hiểu, cách nhìn nhận về sự công bằng mà quan trọng nhất là hãy làm đúng và làm tốt phần việc của mình.
Việc “xin điểm”, “chạy điểm” liên quan đến học bạ mà các vị băn khoăn trên thực tế, theo tôi không phải không có.
Nhưng vấn đề này, về mặt kỹ thuật và luật pháp chúng ta hoàn toàn có thể giám sát và xử lý được nếu nghiêm túc rà soát và điều chỉnh lại những kẽ hở hoặc bất cập.
Từ đây, nếu nói về sự không công bằng thì việc tổ chức một kỳ thi chung với tính chất “2 trong 1” như hiện nay, theo tôi mới là chuyện đáng bàn.
Vì như nhiều chuyên gia giáo dục đã nói, mục tiêu và tính chất của việc thi để công nhận tốt nghiệp Trung học phổ thông và thi để được vào học một trường Đại học nào đó là hoàn toàn khác nhau.
Điều này là không phải bàn cãi.
Vì một đằng chỉ mang tính chất phổ cập giáo dục đại trà, một đằng là để tuyển chọn nhân tài, tuyển chọn “tinh hoa” cho đất nước.
 Vẫn còn cơ hội tổ chức thi trung học phổ thông quốc gia |
Vì thế, việc tổ chức một kỳ thi để vừa “lấy đó làm kết quả để xét công nhận tốt nghiệp phổ thông, vừa lấy đó làm căn cứ tuyển sinh đào tạo nghề và đại học, cao đẳng...” là rất phản khoa học cả về lý luận lẫn thực tiễn.
Một vấn đề khác, có người lập luận rằng nếu không tổ chức kỳ thi chung này thì các em học sinh phổ thông sẽ chểnh mảng, không chịu học.
Tôi cho rằng những lo lắng, băn khoăn này là không cần thiết. Vì sao?
Đơn giản là vì ước mơ được vào học một trường cao đẳng hay đại học của các em học sinh và các vị phụ huynh vẫn còn nguyên đó.
Nếu em nào chểnh mảng không chịu học thì chắc chắn sẽ không có cơ hội bước vào giảng đường đại học (hay ra nước ngoài du học) để thực hiện những ước mơ của bản thân và gia đình.
Có thể thấy các trường đại học lớn hiện nay ở nước ta cũng bắt đầu có xu hướng, ngoài việc lấy kết quả kỳ thì tốt nghiệp phổ thông làm căn cứ thì còn kết hợp các hình thức như phỏng vấn, tổ chức các kỳ thi kiểm tra năng lực (các trường liên quan đến văn hóa nghệ thuật thì là các bài thi về năng khiếu)... để làm căn cứ để tuyển sinh.
Cuối cùng, nên nhớ rằng việc học trước hết, là một nhu cầu và động lực mang tính tự thân của mỗi cá nhân. Nghĩa là trong cuộc sống “muốn biết phải hỏi, muốn giỏi phải học”.
Hơn nữa, nếu đặt vấn đề “học sinh không chịu học”, nói cho cùng vấn đề này phụ thuộc rất lớn vào nội dung, chương trình và phương pháp giảng dạy của người giáo viên...
Ngoài ra, còn phụ thuộc vào nhu cầu tài chính của gia đình các em (nhất là những em có hoàn cảnh khó khăn hoặc vùng sâu vùng xa...).
Cứ như hiện nay, kỳ thi vẫn được tổ chức nhưng hàng năm vẫn có hàng ngàn học sinh trên cả nước bỏ học đó thôi?
Thay lời kết
Một lần nữa tôi phải nhấn mạnh rằng, một kỳ thi mà tỉ lệ tốt nghiệp đa phần đều trên 90%, thậm chí có nơi gần như 100% nhưng chẳng giải quyết được vấn đề gì ngoài việc qua qua đó cấp cho các em học sinh tấm bằng tốt nghiệp và làm tiêu tốn ngân sách quốc gia đến hàng ngàn tỉ đồng.
Đã vậy thời gian qua, còn nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực gây ra sự hoài nghi đối với toàn xã hội vậy (như vụ gian lận đã từng xảy ra mà chúng ta đều biết) thì có nên tiếp tục duy trì nữa hay không?
Dĩ nhiên, không ai phủ nhận việc tổ chức kỳ thi tốt nghiệp Trung học phổ thông quốc gia như hiện nay cũng có một vài ưu điểm nhất định, tuy nhiên, nếu phải “cân, đong, đo, đếm” mọi lẽ thì về lâu dài nếu vẫn tiếp tục duy trì kỳ thi này sẽ là “lợi bất cập hại”.
Còn trước mắt, như tôi đã phân tích, dịch Covid-19 đang rất phức tạp đến nỗi Thủ tướng Chính phủ cũng vừa quyết định công bố dịch trên toàn quốc như hiện nay thì càng không nên tổ chức kỳ thi này.
Tóm lại, giao quyền tổ chức kỳ thi này cho các địa phương, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ trở về đúng vai trò quản Nhà nước của mình (như đã phân tích ở trên) có lẽ là phương án khả dĩ và tối ưu nhất.
