Trong báo cáo tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nêu rõ: dạy thêm, học thêm luôn là chủ đề “nóng” và chưa bao giờ hết thời sự. Dù đã có nhiều quy định được ban hành để siết chặt hoạt động này, thực tế cho thấy tình trạng dạy thêm, học thêm vẫn ngày càng diễn biến phức tạp, đa dạng về hình thức và lan rộng về quy mô.
Để quản lý dạy thêm hiệu quả, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn tiếp tục kiến nghị Chính phủ và Quốc hội đưa dịch vụ dạy thêm vào danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện theo Luật Đầu tư năm 2020.[1]
Xác lập tư cách pháp lý rõ ràng giúp quản lý dạy thêm hiệu quả hơn
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ, Luật sư Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng Luật sư Chính pháp, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội cho rằng, quy định dạy thêm là ngành nghề kinh doanh có điều kiện là hoàn toàn hợp lý và phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế xã hội hiện nay.
Theo Luật sư Đặng Văn Cường, học thêm và dạy thêm là nhu cầu chính đáng của học sinh và giáo viên. Tuy nhiên thời gian qua việc quản lý chưa hiệu quả dẫn đến những hiện tượng tiêu cực như giáo viên dạy cầm chừng, ép buộc học sinh học thêm, chất lượng của hoạt động dạy thêm không đảm bảo, cơ sở vật chất điều kiện an toàn về phòng cháy chữa cháy cũng không đảm bảo an toàn.
Không ít tổ chức, cá nhân thực hiện hoạt động dạy thêm có thu nhập nhưng không nộp thuế. Các phụ huynh có nhu cầu cho con học thêm thì không có cơ hội lựa chọn các cơ sở dạy thêm có uy tín, có chất lượng được sự quản lý của Nhà nước.
Bởi vậy để đảm bảo công khai, minh bạch, công bằng trong hoạt động giáo dục, để giáo viên có thể làm thêm một cách chính đáng trên cơ sở trí tuệ, năng lực chuyên môn của mình, thì việc quy định dạy thêm là ngành nghề kinh doanh có điều kiện là hoàn toàn phù hợp và cần thiết.
Hoàn thiện cơ sở pháp lý về dịch vụ giáo dục, về hoạt động kinh doanh trong giáo dục theo hướng ngành nghề kinh doanh có điều kiện sẽ tăng cường quản lý Nhà nước về lĩnh vực này, đảm bảo nhu cầu dạy và học của giáo viên và học sinh. Nhà nước cũng sẽ đảm bảo được chất lượng nguồn nhân lực, thu được thuế và đảm bảo an ninh an toàn xã hội.
Luật sư Đặng Văn Cường cho hay, Điều 7 Luật Đầu tư 2020 số 61/2020/QH14 quy định ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện là ngành, nghề mà việc thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh trong ngành, nghề đó phải đáp ứng điều kiện cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng.
Điều kiện đầu tư kinh doanh đối với ngành, nghề kinh doanh có điều kiện được quy định tại luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nghị định của Chính phủ và điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên. Bộ, cơ quan ngang Bộ, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân các cấp, cơ quan, tổ chức, cá nhân khác không được ban hành quy định về điều kiện đầu tư kinh doanh.
Điều kiện đầu tư kinh doanh phải được quy định phù hợp với lý do nêu trên và phải bảo đảm công khai, minh bạch, khách quan, tiết kiệm thời gian, chi phí tuân thủ của nhà đầu tư.
Quy định về điều kiện đầu tư kinh doanh phải có các nội dung sau đây:
- Đối tượng và phạm vi áp dụng điều kiện đầu tư kinh doanh;
- Hình thức áp dụng điều kiện đầu tư kinh doanh;
- Nội dung điều kiện đầu tư kinh doanh;
- Hồ sơ, trình tự, thủ tục hành chính để tuân thủ điều kiện đầu tư kinh doanh (nếu có);
- Cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan có thẩm quyền giải quyết thủ tục hành chính đối với điều kiện đầu tư kinh doanh;
- Thời hạn có hiệu lực của giấy phép, giấy chứng nhận, chứng chỉ hoặc văn bản xác nhận, chấp thuận khác (nếu có).
Điều kiện đầu tư kinh doanh được áp dụng theo các hình thức sau đây:
- Giấy phép;
- Giấy chứng nhận;
- Chứng chỉ;
- Văn bản xác nhận, chấp thuận;
- Các yêu cầu khác mà cá nhân, tổ chức kinh tế phải đáp ứng để thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh mà không cần phải có xác nhận bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền.
Ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện và điều kiện đầu tư kinh doanh đối với ngành, nghề đó phải được đăng tải trên Cổng thông tin quốc gia về đăng ký doanh nghiệp.
Khi đã quy định ngành nghề kinh doanh có điều kiện thì pháp luật sẽ có quy định cụ thể những điều kiện cụ thể: ví dụ đối với lĩnh vực giáo dục thì có thể quy định điều kiện về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên, chương trình đào tạo... ngoài ra còn có các điều kiện khác về an toàn phòng cháy chữa cháy, an ninh trật tự.
Cũng theo Luật sư, về quản lý các hoạt động kinh doanh về giáo dục thì sẽ do các cơ quan chức năng như cơ quan cấp phép, cơ quan quản lý về chuyên môn, chính quyền địa phương. Tùy vào chức năng nhiệm vụ quyền hạn của mình mà mỗi cơ quan hữu quan sẽ có chức năng nhiệm vụ khác nhau liên quan đến hoạt động quản lý các cơ sở kinh doanh giáo dục sao cho các hoạt động dạy và học được thực hiện đúng quy định của pháp luật phải đảm bảo quyền lợi của người học và người dạy, tuân thủ pháp luật.
Với cương vị người quản lý, Tiến sĩ Phạm Kim Thư – Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Mai Hắc Đế (Hà Nội) bày tỏ: “Tôi cho rằng những tranh luận xung quanh việc dạy thêm, học thêm là phản ánh đúng thực tế phức tạp hiện nay. Mặc dù đã có quy định khá rõ như Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT, nhưng trong quá trình triển khai, việc giám sát và thực thi còn nhiều khoảng trống, đặc biệt ở cấp cơ sở.
Tình trạng giáo viên dạy thêm học sinh chính khóa tại nhà, thu phí cao, hay tổ chức dạy “chui” diễn ra là biểu hiện của hai vấn đề gốc rễ: một là nhu cầu thật sự của học sinh về bổ sung kiến thức; hai là thu nhập và động lực nghề nghiệp của giáo viên. Khi hai yếu tố này chưa được giải quyết thấu đáo, thì dù có quy định, hiện tượng dạy thêm tràn lan hoặc “chui” vẫn rất khó kiểm soát triệt để.
Ở góc độ quản lý trường học, chúng tôi đặc biệt quan tâm đến việc bảo vệ môi trường học đường công bằng, không ép buộc. Chúng tôi thường xuyên nhắc nhở giáo viên không được dạy thêm học sinh chính khóa có thu tiền, đồng thời tiếp nhận phản ánh của phụ huynh để xử lý nghiêm nếu có dấu hiệu vi phạm đạo đức nhà giáo”.
Chính vì vậy, thầy Thư cho rằng, đưa dạy thêm được đưa vào danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện là cần thiết. Việc xác lập tư cách pháp lý rõ ràng cho hoạt động dạy thêm sẽ giúp Nhà nước có cơ sở để quản lý hiệu quả hơn, giống như đối với y tế tư nhân.
Khi đó, các cơ sở dạy thêm sẽ phải đăng ký giấy phép, đảm bảo tiêu chuẩn về cơ sở vật chất, người dạy, chương trình, học phí, kiểm tra, thanh tra định kỳ. Điều này sẽ ngăn chặn tình trạng “lò luyện thi chui”, hoạt động dạy thêm kém chất lượng, mang tính thương mại hóa, trục lợi từ áp lực học hành của học sinh.
Khi dạy thêm được minh bạch và công bằng, phụ huynh có thể nắm rõ con mình đang học gì, học với ai và mức học phí cụ thể, từ đó tránh được những tiêu cực như việc giáo viên ra đề thi chỉ ưu ái cho học sinh học thêm hay hạ điểm những em không tham gia học ngoài giờ.
Việc kiểm soát chất lượng cũng được đảm bảo hơn khi chỉ những người có trình độ và cơ sở đạt tiêu chuẩn mới được phép dạy thêm, giúp ngăn chặn tình trạng dạy tràn lan, thiếu trách nhiệm. Đồng thời, học sinh cũng bớt áp lực tâm lý, bởi việc học thêm không còn là cuộc đua ngầm hay sự ép buộc, mà trở thành lựa chọn tự nguyện, phù hợp với nhu cầu thực tế.
Đặc biệt, khi dạy thêm được tổ chức minh bạch và tách biệt với dạy chính khóa, mối quan hệ thầy – trò sẽ tránh được nguy cơ bị thương mại hóa, từ đó góp phần giữ gìn đạo đức nghề nghiệp trong giáo dục.
“Tôi tin rằng nếu được tổ chức nghiêm túc, dạy thêm hoàn toàn có thể là một kênh hỗ trợ tích cực cho học sinh, chứ không phải là “gánh nặng” như lâu nay nhiều người lo ngại” – Hiệu trưởng bày tỏ.
Lo ngại các cơ sở dạy thêm vẫn “lách luật” khi xử lý vi phạm chưa nghiêm
Chia sẻ một góc nhìn khác về chủ đề này, Thạc sĩ Trần Dũng Hải - Phó Trưởng khoa, Khoa Luật, Đại học Văn hóa Hà Nội cho hay, Thông tư số 29/2024/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo và các văn bản có liên quan đã hình thành một hành lang pháp lý tương đối chặt chẽ quản lý hoạt động dạy thêm, học thêm.
Vấn đề quan trọng là tổ chức thực hiện nghiêm các quy định này để nâng cao nhận thức xã hội, đưa hoạt động dạy thêm, học thêm vào nề nếp. Bên cạnh đó, tình trạng dạy thêm chui, dạy thêm trái phép vẫn còn tồn tại. Nguyên nhân có rất nhiều, nhưng một trong những nguyên nhân cơ bản là việc thực thi quy định còn chưa hiệu quả.
Đặc biệt là các cơ quan quản lý nhà nước về địa bàn trong việc phát hiện, xử lý các trường hợp dạy thêm trái quy định và trên góc độ nào đó, là sự phối hợp xử lý của các cơ quan này với các cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục, các cơ sở giáo dục có giáo viên vi phạm các quy định pháp luật về dạy thêm, học thêm.
Theo thầy Hải, Chính phủ hiện đang triển khai chủ trương bãi bỏ và hạn chế các điều kiện kinh doanh không cần thiết để cải thiện môi trường kinh doanh và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Mục tiêu cụ thể Chính phủ đặt ra là bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện kinh doanh không cần thiết trong năm 2025.[2]
Do đó, đề xuất đưa dạy thêm vào ngành nghề kinh doanh có điều kiện vào thời điểm này tương đối khó khăn. Phải nhìn nhận vào nguyên nhân gây ra tình trạng dạy thêm chui, dạy thêm trái phép để thấy rõ đề xuất này có giải quyết được tình trạng thực tế không.
"Đã là dạy thêm chui, dạy thêm trái phép thì liệu các tổ chức, cá nhân thực hiện các hành vi vi phạm này đã có đăng ký kinh doanh theo quy định chưa? Đã tuân thủ đầy đủ các quy định của Thông tư số 29/2024/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo và các văn bản có liên quan chưa? Đã từng bị kiểm tra, xử lý chưa?
Và nếu có quy định dạy thêm là ngành nghề kinh doanh có điều kiện thì liệu các tổ chức, cá nhân này có đảm bảo đủ điều kiện kinh doanh không, khi trong thực tế, đến việc thực hiện thủ tục đăng ký kinh doanh như quy định hiện hành vẫn chưa được đảm bảo đầy đủ?" - thầy Hải băn khoăn.
Với các kiến giải nêu trên, thầy Hải cho rằng, các cơ quan quản lý nên tập trung thực hiện nghiêm các quy định hiện hành, tăng cường phổ biến tuyên truyền pháp luật để nâng cao nhận thức xã hội, hình thành cơ chế kiểm tra, xử lý vi phạm đồng bộ hoạt động dạy thêm trái phép để đảm bảo sự nghiêm minh của pháp luật và đưa hoạt động dạy thêm vào khuôn khổ, phát huy được những đóng góp tích cực của hoạt động này vào sự nghiệp giáo dục.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://tuoitre.vn/cam-giao-vien-day-them-hoc-sinh-chinh-khoa-de-tranh-tieng-xau-cho-giao-vien-2025060915524254.htm
[2] https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/bai-bo-it-nhat-30-dieu-kien-kinh-doanh-khong-can-thiet-dua-moi-truong-dau-tu-cua-viet-nam-vao-top-3-asean-119250227092218541.htm
