Theo Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, một trong những nhiệm vụ giải pháp nhằm nâng cao nhận thức, đổi mới tư duy và hành động, xác định quyết tâm chính trị mạnh mẽ để đột phá phát triển giáo dục và đào tạo được nêu ra là:
“Tăng cường vai trò lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của tổ chức đảng, nhất là vai trò đứng đầu cấp ủy trong các cơ sở giáo dục. Không tổ chức hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục công lập (trừ các trường công lập có thỏa thuận quốc tế). Thực hiện bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục”.
Thực hiện hóa Nghị quyết số 71, tại Hội nghị học tập, triển khai nghị quyết này diễn ra chiều 24/10, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh: “Bộ đang xây dựng phương án cụ thể và sẽ triển khai ngay từ đầu tháng 12, chứ không đợi đến đầu năm sau. Mục tiêu là khi luật mới có hiệu lực, bộ máy mới sẽ vận hành ngay, nhịp nhàng, không có khoảng trống”.
Tinh thần chung là chủ trương của Nghị quyết số 71 cần sớm được đưa vào thực tiễn. Hiện Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đang nhận được nhiều sự quan tâm, góp ý của chuyên gia.
Quy định trong dự thảo dễ tạo “khoảng trống quyền lực”
Theo tìm hiểu, Khoản 2, Điều 10 Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội nêu: “Kết thúc hoạt động của Hội đồng trường và Chủ tịch Hội đồng trường tại các cơ sở giáo dục công lập từ ngày 01/01/2026”.
Về nội dung trên, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa - nguyên Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ, theo quy định, hiệu trưởng có được vị trí, quyền hạn và chính danh thông qua việc hội đồng trường đề nghị và trình cơ quan chủ quản công nhận. Hội đồng trường là cơ quan bổ nhiệm và bãi nhiệm vị trí hiệu trưởng.
Như vậy, khi kết thúc hoạt động của hội đồng trường vào ngày 01/01/2026 thì cơ quan bổ nhiệm và giám sát hiệu trưởng không còn tồn tại. Vì thế, việc giữ lại một hiệu trưởng “mồ côi” (không còn cơ quan bổ nhiệm và giám sát) là phi lý về mặt pháp lý và tổ chức.
“Khi kết thúc hoạt động của hội đồng trường trong khi hiệu trưởng vẫn đương nhiệm thì hiệu trưởng khi đó không có quyền lực hợp pháp và không chịu sự giám sát của bất kỳ cơ quan nào.
Nghị quyết số 71 cũng nêu rõ không tổ chức hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục công lập, thay thế toàn bộ mô hình quản trị cũ bằng mô hình nhất thể hóa “bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục”.
Do đó, chấm dứt đồng thời hoạt động của hội đồng trường và hiệu trưởng (hai thành tố của mô hình cũ) chính là cách làm triệt để, tạo điều kiện cho việc bổ nhiệm lãnh đạo theo mô hình mới”, thầy Nghĩa chia sẻ.
Trong khi đó, một chuyên gia nguyên là hiệu trưởng trường đại học ở Hà Nội bày tỏ, tại Điểm a, Khoản 6, Điều 7, Nghị định số 99/2019/NĐ-CP ngày 30/12/2019 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học nêu: “Trường hợp nhiệm kỳ của hiệu trưởng kết thúc đồng thời với nhiệm kỳ của hội đồng trường thì hiệu trưởng được kéo dài thời gian thực hiện nhiệm vụ cho đến khi cơ quan quản lý trực tiếp công nhận hiệu trưởng của nhiệm kỳ kế tiếp, trên cơ sở đề nghị của hội đồng trường nhiệm kỳ kế tiếp”.
Như vậy, mặc dù hiệu trưởng được kéo dài thời gian công tác trong giai đoạn chuyển tiếp, nhưng khi nhiệm kỳ của hội đồng trường kết thúc, thì cơ quan nào sẽ đứng ra đề nghị công nhận hiệu trưởng nhiệm kỳ mới trong khi chính hội đồng trường là chủ thể có thẩm quyền đề nghị lại không còn tồn tại? Chính vì thế, khi kết thúc hoạt động của hội đồng trường và chủ tịch hội đồng trường thì đồng thời hoạt động của hiệu trưởng cũng kết thúc.
Cần giao chức năng, nhiệm vụ của hội đồng trường cho cấp ủy đảng
Cùng bàn luận về vấn đề này, theo Tiến sĩ Lê Viết Khuyến - nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo), hiện là Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, việc Khoản 2, Điều 10 của Dự thảo quy định: “Kết thúc hoạt động của Hội đồng trường và Chủ tịch Hội đồng trường tại các cơ sở giáo dục công lập từ ngày 01/01/2026” có thể dẫn đến khoảng trống quyền lực trong quản trị đại học. Bởi, sau khi hội đồng trường và chủ tịch hội đồng trường kết thúc hoạt động thì vấn đề đặt ra là chức năng, nhiệm vụ của hội đồng trường đã có sẽ được chuyển giao cho ai?
Khoản 3, Điều 10 Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội có nêu: “Trong giai đoạn chuyển tiếp khi Hội đồng trường kết thúc hoạt động, Hiệu trưởng nhà trường được giao thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng trường và báo cáo cơ quan quản lý trực tiếp”. Tiến sĩ Khuyến cho rằng, cần bám sát tinh thần chỉ đạo của Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về tiếp tục đổi mới và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó khẳng định bí thư cấp ủy kiêm chủ tịch hội đồng trường. Theo đó, khi kết thúc hoạt động của chủ tịch hội đồng trường và hội đồng trường thì bí thư cấp ủy, và rộng hơn là cấp ủy phải đảm nhiệm các chức năng mà hội đồng trường được giao trước đây, chứ không phải hiệu trưởng. Điều này đồng nghĩa rằng, khi hội đồng trường và chủ tịch hội đồng trường kết thúc hoạt động, mọi hồ sơ, tài liệu phải được bàn giao cho cấp ủy đảng, thay vì giao cho hiệu trưởng như Dự thảo.
Cùng với đó, Nghị quyết 71 đã nêu rõ chủ trương “Thực hiện Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục”. Nếu thực hiện đúng tinh thần này, hiệu trưởng sẽ được bãi nhiệm, và bí thư cấp ủy sẽ là người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học (hiệu trưởng/giám đốc).
“Theo tinh thần của Nghị quyết 19, hội đồng trường là cơ quan quyền lực cao nhất của trường đại học, còn bí thư cấp ủy kiêm chủ tịch hội đồng trường. Vì thế, việc Dự thảo Nghị quyết quy định “Hiệu trưởng được giao thực hiện chức năng, nhiệm vụ của hội đồng trường và báo cáo cơ quan quản lý trực tiếp” khi kết thúc hoạt động của hội đồng trường là không phù hợp, đồng thời làm sai lệch cơ chế quản trị đại học đã được xác lập”, Tiến sĩ Khuyến khẳng định.
Nguyên hiệu trưởng trường đại học ở Hà Nội chia sẻ thêm, việc quy định “Trong giai đoạn chuyển tiếp” là thiếu sự rõ ràng, nên cần phải làm rõ trước ngày 01/01/2026 hay sau 3 tháng kể từ ngày bao nhiêu?
“Nghị quyết số 71 đã quy định không tổ chức hội đồng trường trong cơ sở giáo dục công lập. Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) đã không quy định hội đồng trường và chức năng, nhiệm vụ của hội đồng trường trong các trường đại học công lập. Nên đương nhiên phải hiểu rằng không còn hội đồng trường, không còn chức năng, nhiệm vụ của hội đồng trường và cũng không có căn cứ để quy định hiệu trưởng nhà trường được giao thực hiện chức năng, nhiệm vụ của hội đồng trường”, vị nguyên hiệu trưởng chia sẻ.
Thầy Nghĩa cũng cho rằng quy định trên là không phù hợp, phi logic, và cực kỳ rủi ro. Thậm chí tạo ra xung đột lợi ích không thể giải quyết.
“Quy định bàn giao hồ sơ cho cấp ủy mới phù hợp và là một hệ quả logic của việc thực hiện Nghị quyết 71. Cụ thể, khi hội đồng trường giải thể, toàn bộ hồ sơ, tài liệu, tài sản, và các quyết sách chiến lược thuộc thẩm quyền của hội đồng trường phải được bàn giao. Câu hỏi đặt ra là: bàn giao cho ai? Nếu mô hình mới là "Bí thư kiêm người đứng đầu", thì cấp ủy đảng (do bí thư đảng ủy đứng đầu) trở thành “nòng cốt” của cấu trúc quản trị mới.
Việc bàn giao hồ sơ từ hội đồng trường cho cấp ủy đảng chính là hành động chuyển giao quyền lực mang tính biểu tượng và pháp lý. Điều này là một bước đi cần thiết về mặt thủ tục để đảm bảo tính liên tục của quản lý và khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng trong mô hình mới, hoàn toàn thống nhất với tinh thần Nghị quyết 71”, thầy Nghĩa phân tích.
Thêm nữa, nếu xem xét kỹ các quyền hạn mà trước đây hội đồng trường nắm giữ, có thể thấy dự thảo đang chuyển giao phần lớn quyền lực đó sang hiệu trưởng, người vốn là đối tượng chịu sự giám sát của hội đồng trường. Theo quy định hiện hành, hội đồng trường có quyền giám sát việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản của nhà trường và tổ chức đánh giá hiệu quả hoạt động của hiệu trưởng. Tuy nhiên, khi giao lại các chức năng này cho hiệu trưởng, vô hình trung đã đặt ra một nghịch lý: hiệu trưởng sẽ tự giám sát chính mình, tự đánh giá hiệu quả công tác của mình, và tự giám sát việc mình sử dụng tài chính. Đây là biểu hiện của sự sụp đổ nguyên tắc kiểm soát quyền lực trong quản trị đại học.
Bên cạnh đó, hội đồng trường còn có quyền quyết định việc bổ nhiệm phó hiệu trưởng trên cơ sở đề xuất của hiệu trưởng. Nếu hội đồng trường bị bãi bỏ, hiệu trưởng sẽ tự phê duyệt đề xuất của chính mình về nhân sự cấp phó, dẫn đến tập trung quyền lực tuyệt đối trong tay một cá nhân.
Chính vì vậy, đề xuất “kiện toàn nhân sự bí thư đảng ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học trước ngày 01/01/2026” là hợp lý, cần thiết và mang tính bắt buộc, nhằm bảo đảm quá trình chuyển đổi mô hình lãnh đạo trong các cơ sở giáo dục đại học diễn ra suôn sẻ, không tạo ra khoảng trống quyền lực và không làm méo mó cơ chế kiểm soát quyền lực đã được xác lập.
Tại Hội nghị học tập, triển khai Nghị quyết số 71 của Bộ Chính trị, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết:
"Khi Luật Giáo dục đại học và Luật Giáo dục nghề nghiệp (mới) có hiệu lực, hoạt động của hội đồng trường sẽ chấm dứt. Khi đó, Chủ tịch Hội đồng trường và Phó Chủ tịch Hội đồng trường (nếu có) cũng kết thúc vai trò của mình. Hiệu trưởng hoặc Giám đốc, những người được bầu theo nhiệm kỳ của Hội đồng trường, về nguyên tắc cũng hoàn thành nhiệm vụ".
Thực hiện quy trình kiện toàn nhân sự lãnh đạo, quản lý phù hợp với mô hình mới
Khoản 3, Điều 10 của Dự thảo cũng quy định một số trường hợp cơ quan quản lý trực tiếp căn cứ vào tiêu chuẩn, tiêu chí lựa chọn người đứng đầu cơ sở giáo dục để xem xét, quyết định nhân sự phù hợp. Tuy nhiên, theo chia sẻ của chuyên gia, những nội dung dự thảo đưa ra chưa phù hợp.
Cụ thể, thầy Nghĩa cho rằng, cả 04 nội dung tại Điểm a, b, c, d Khoản 3, Điều 10 đều không phải là giải pháp tốt và chỉ mang tính tình thế cho một vấn đề đã có thể được tiên lượng và ngăn chặn; chúng tạo ra sự không chắc chắn về pháp lý và bất ổn về tổ chức.
Ví dụ, Điểm b, Khoản 3, Điều 10 quy định: “Trường hợp Giám đốc, Hiệu trưởng có thời hạn công nhận kết thúc sau ngày 01 tháng 01 năm 2026 thì tiếp tục thực hiện chức trách, nhiệm vụ cho đến khi cơ quan quản lý trực tiếp thực hiện quy trình bổ nhiệm lại theo quy định của Đảng và pháp luật” sẽ là trường hợp tạo ra giai đoạn "Hiệu trưởng tự giám sát", tiềm ẩn rủi ro lạm quyền.
Còn Điểm c, Khoản 3, Điều 10 chính là trường hợp rủi ro cao nhất khi quy định “Trường hợp Giám đốc, Hiệu trưởng kết thúc nhiệm kỳ cùng với thời điểm kết thúc hoạt động của Hội đồng trường thì cơ quan quản lý trực tiếp thực hiện quy trình bổ nhiệm theo quy định của Đảng và pháp luật”. Vào ngày 01/01/2026, cơ sở giáo dục đại học không còn hội đồng trường (theo Khoản 2, Điều 10 của Dự thảo) và không còn hiệu trưởng (theo Điểm c, Khoản 3, Điều 10 của Dự thảo), toàn bộ máy lãnh đạo, quản lý cấp cao nhất bị tê liệt. Dự thảo đưa ra giải pháp: “cơ quan quản lý trực tiếp thực hiện quy trình bổ nhiệm theo quy định của Đảng và pháp luật” chính là giải pháp bị động. Một quy trình bổ nhiệm mất hàng tháng, trong thời gian đó, cơ sở giáo dục đại học sẽ không có người lãnh đạo hợp pháp, không thể ra các quyết định chiến lược, tài chính.
Do đó, theo thầy Nghĩa, để bảo đảm sự ổn định, liên tục trong quản lý, cơ quan quản lý trực tiếp của cơ sở giáo dục công lập có trách nhiệm: khẩn trương rà soát, xây dựng phương án nhân sự và tổ chức thực hiện quy trình kiện toàn nhân sự lãnh đạo, quản lý tại các cơ sở giáo dục thuộc thẩm quyền theo mô hình bí thư cấp ủy đồng thời là hiệu trưởng (hoặc người đứng đầu) theo quy định của Đảng và pháp luật.
Thêm nữa, toàn bộ công tác kiện toàn nhân sự tại Điểm a Khoản 3, Điều 10 phải được hoàn thành chậm nhất vào ngày 31/12/2025, bảo đảm các cơ sở giáo dục có nhân sự lãnh đạo, quản lý mới để tiếp nhận và điều hành hoạt động liên tục kể từ ngày 01/01/2026.
“Đề xuất này sẽ thống nhất với Khoản 2, Điều 10, thay thế hoàn toàn Khoản 3, Điều 10, loại bỏ 04 trường hợp phức tạp (a, b, c, d). Đồng thời đặt ra một lộ trình rõ ràng để các cơ quan quản lý (bộ, ngành, địa phương) phải hoàn thành nhiệm vụ. Quan trọng nhất là triệt tiêu hoàn toàn rủi ro “khoảng trống quyền lực” mà không cần đến các biện pháp "vá lỗi" phi logic (như việc Hiệu trưởng nhà trường được giao thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng trường và báo cáo cơ quan quản lý trực tiếp)”, thầy Nghĩa chia sẻ.
Mặt khác, Tiến sĩ Khuyến đề xuất rằng, công tác nhân sự cần được xử lý linh hoạt như sau:
Thứ nhất, nếu bí thư cấp ủy đáp ứng đầy đủ điều kiện, tiêu chuẩn của hiệu trưởng, thì thực hiện kiêm nhiệm chức danh người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học ngay. Khi đó, hiệu trưởng đương nhiệm cần được phân công chuyển sang vị trí khác.
Thứ hai, nếu bí thư cấp ủy chưa đủ điều kiện, tiêu chuẩn để kiêm hiệu trưởng, thì hiệu trưởng đương nhiệm sẽ tạm thời đảm nhận chức vụ quyền hiệu trưởng, trong khi đó, bí thư cấp ủy sẽ được tạo điều kiện để hoàn thiện tiêu chuẩn để sớm được bổ nhiệm kiêm hiệu trưởng. Trong tình huống bất khả kháng, Đảng ủy cấp trên trực tiếp chỉ định bí thư cấp ủy mới để đáp ứng yêu cầu kiêm nhiệm hiệu trưởng.
Đồng tình với những chia sẻ trên, vị nguyên hiệu trưởng trường đại học ở Hà Nội bày tỏ nên quy định thêm về việc trong nhiệm kỳ đầu tiên thực hiện bí thư đảng ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học thì số lượng cấp phó có thể tăng thêm so với quy định chung.
Cơ quan quản lý trực tiếp có thể điều động, luân chuyển… cán bộ lãnh đạo của trường đến các đơn vị khác thuộc bộ/ngành để sử dụng cán bộ hợp lý, đảm bảo quyền lợi cho cán bộ trong ngành.
Nếu thời gian công tác còn dưới 12 tháng thì nên để cán bộ được giữ chức vụ hiệu trưởng hoặc bí thư đảng ủy (chưa nhất thể hóa/chưa kiêm ngay).
Nếu bí thư đảng ủy/hiệu trưởng không còn được giữ chức, xin nghỉ việc thì được hưởng chế độ cao nhất đối với người nghỉ việc (bao gồm cả chế độ theo Nghị định 178/2024/NĐ-CP).
Vừa qua, Bộ Chính trị ban hành Quy định số 377-QĐ/TW về phân cấp quản lý cán bộ và quy hoạch, bổ nhiệm, giới thiệu ứng cử, tạm đình chỉ công tác, cho thôi giữ chức vụ, từ chức, miễn nhiệm đối với cán bộ (Quy định số 377). Theo nhiều chuyên gia giáo dục, chiếu theo Quy định 377-QĐ/TW, Đảng ủy của cơ sở giáo dục đại học công lập có vai trò quan trọng trong lãnh đạo công tác các bổ nhiệm cán bộ. Ngay ở bước đầu tiên của quy trình, Đảng ủy đã tham gia thảo luận, rà soát, thống nhất về cơ cấu, số lượng, tiêu chuẩn, điều kiện và quy trình nhân sự… và ghi phiếu định hướng giới thiệu nhân sự. Do cơ sở giáo dục đại học công lập có Đảng ủy lãnh đạo toàn diện, đồng thời Ban thường vụ của cơ sở giáo dục đại học công lập không phải là cấp ra quyết định, nên chuyên gia cho rằng, thành phần tập thể lãnh đạo tham gia ở bước này theo Quy định 377-QĐ/TW được hiểu là Ban chấp hành đảng bộ (Đảng ủy) của cơ sở giáo dục đại học công lập.
Sự khác biệt giữa Quy định 80-QĐ/TW năm 2022 và Quy định 377-QĐ/TW chính là sự tham gia trực tiếp của Đảng ủy để ghi phiếu định hướng giới thiệu nhân sự ngay ở bước 1 của quy trình. Điều này đặc biệt quan trọng để đảm bảo sự thống nhất lãnh đạo xuyên suốt của Đảng trong công tác nhân sự, một nội dung then chốt của then chốt trong công tác xây dựng Đảng. Và sự thay đổi này cũng khẳng định đúng tinh thần của Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị khi cần tăng cường vai trò lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của tổ chức Đảng, nhất là vai trò của người đứng đầu cấp ủy trong các cơ sở giáo dục đại học công lập.
