Nằm sâu trong vùng lõi Vườn quốc gia Cát Bà, huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng (nay là Đặc khu Cát Hải), làng chài cổ Việt Hải từng được ví như một “ốc đảo” biệt lập giữa núi rừng và biển cả. Bao quanh là rừng nguyên sinh, phía trước là những dãy núi đá vôi trùng điệp, phía xa là vịnh biển xanh biếc, Việt Hải từng là một trong những địa bàn khó khăn nhất của huyện đảo Cát Hải.
Thế nhưng, bằng cách khai thác hợp lý tiềm năng thiên nhiên và gìn giữ bản sắc văn hóa bản địa, làng chài cổ Việt Hải hiện nay đã vươn mình mạnh mẽ, trở thành điểm du lịch cộng đồng tiêu biểu của Cát Bà, mang lại sinh kế bền vững, giúp người dân từng bước vươn lên thoát nghèo.
Cơ hội từ du lịch cộng đồng giúp người dân làng chài cổ thoát nghèo
Làng Việt Hải có lịch sử hình thành hơn 100 năm, do một số hộ dân từ đất liền ra khai hoang, lập nghiệp. Trước đây, do địa hình cách trở, Việt Hải gần như tách biệt hoàn toàn với bên ngoài. Muốn ra trung tâm thị trấn Cát Bà, người dân phải đi bộ xuyên rừng hàng giờ hoặc di chuyển bằng thuyền nhỏ phụ thuộc vào thời tiết.
Cuộc sống của người dân chủ yếu dựa vào tự cung tự cấp, đánh bắt thủy sản ven bờ và khai thác lâm sản phụ. Thu nhập bấp bênh, tỷ lệ hộ nghèo luôn ở mức cao. Nhiều gia đình quanh năm chỉ đủ ăn, con em ít có điều kiện học hành, tiếp cận các dịch vụ xã hội còn nhiều hạn chế.
Tuy nhiên, chính sự biệt lập ấy lại vô tình giữ cho Việt Hải vẻ đẹp nguyên sơ hiếm có. Những nếp nhà đơn sơ lợp ngói, những con đường làng nhỏ uốn lượn bao quanh là rừng xanh bạt ngàn và núi đá vôi kỳ vĩ – tất cả tạo nên một bức tranh làng quê thanh bình, mộc mạc, khác biệt hoàn toàn với sự náo nhiệt của các điểm du lịch biển.
Nhận thấy tiềm năng lớn từ cảnh quan thiên nhiên và giá trị văn hóa bản địa, những năm gần đây, thành phố Hải Phòng và huyện Cát Hải (cũ) đã định hướng phát triển Việt Hải theo mô hình du lịch cộng đồng, gắn với bảo tồn sinh thái và phát triển bền vững.
Du lịch cộng đồng tại Việt Hải không phát triển ồ ạt, mà đi theo hướng “chậm mà chắc”. Người dân được tập huấn kỹ năng làm du lịch, đón tiếp khách, chế biến ẩm thực, giữ gìn vệ sinh môi trường và bảo tồn nếp sống truyền thống. Các mô hình homestay được khuyến khích phát triển, tận dụng chính những ngôi nhà của người dân, vừa tạo thu nhập, vừa giúp du khách trải nghiệm đời sống bản địa chân thực.
Du khách đến Việt Hải có thể lựa chọn nhiều hình thức khám phá: trekking xuyên rừng quốc gia, đạp xe trên con đường độc đạo dài gần 6 km xuyên núi, chèo kayak, trải nghiệm làm nông dân, tham gia đánh bắt cá cùng ngư dân, hay đơn giản là tận hưởng không gian yên bình của làng quê giữa thiên nhiên hoang sơ.
Tháng 8/2025 vừa qua, Ủy ban nhân dân đặc khu Cát Hải đã công bố quyết định làng chài cổ Việt Hải trở thành điểm du lịch cộng đồng. Khu vực này gồm 2 thôn với tổng diện tích 6.485 ha, có 87 hộ và 295 nhân khẩu.
Bà Phạm Thị Tô Trang - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng đánh giá cao những nỗ lực bền bỉ của địa phương trong việc gìn giữ cảnh quan nguyên sơ, bảo tồn giá trị văn hóa đặc sắc và hình thành sản phẩm du lịch cộng đồng mang bản sắc riêng. Việc được công nhận điểm du lịch không chỉ là niềm tự hào của người dân Việt Hải mà còn góp phần khẳng định vị thế của du lịch Hải Phòng trên bản đồ du lịch trong nước và quốc tế.
Ông Vũ Hữu Vững – Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân đặc khu Cát Hải khẳng định, Việt Hải là viên ngọc quý của du lịch Hải Phòng. Việc công nhận điểm du lịch cộng đồng sẽ tạo đòn bẩy quan trọng để Việt Hải trở thành điểm đến nổi bật trên bản đồ du lịch quốc gia và quốc tế, đồng thời giữ gìn trọn vẹn nét đẹp nguyên sơ vốn có.
Bên cạnh đó, Ủy ban nhân dân đặc khu Cát Hải đã triển khai kế hoạch Chuyển đổi xanh cho điểm du lịch cộng đồng Việt Hải, giai đoạn 2025-2030. Trọng tâm là giảm thiểu rác thải nhựa, phát triển năng lượng tái tạo, ứng dụng mô hình du lịch sinh thái - trải nghiệm, bảo vệ hệ sinh thái rừng và biển đặc hữu của Cát Bà. Việt Hải được chọn làm khu vực thí điểm chuyển đổi xanh để nhân rộng mô hình trên toàn đảo trong thời gian tới.
Hướng đi bền vững cho du lịch sinh thái, giúp bà con "đổi đời"
Điểm khác biệt lớn nhất của mô hình du lịch cộng đồng tại Việt Hải là người dân chính là chủ thể tham gia và hưởng lợi. Từ chỗ chỉ quen với đánh bắt cá, đi biển, nhiều hộ dân đã mạnh dạn cải tạo nhà cửa làm homestay, mở quán ăn, cung cấp dịch vụ cho thuê xe đạp, hướng dẫn du lịch.
Thu nhập của người dân nhờ đó tăng lên rõ rệt. Nếu như trước đây, mỗi hộ chỉ trông chờ vào vài chục triệu đồng mỗi năm từ đánh bắt nhỏ lẻ, thì nay, nhiều hộ làm du lịch có thể đạt thu nhập từ 100–200 triệu đồng/năm, thậm chí cao hơn vào mùa cao điểm.
Không chỉ tăng thu nhập, du lịch cộng đồng còn tạo thêm việc làm tại chỗ cho lao động địa phương, đặc biệt là phụ nữ và người cao tuổi. Nhiều người không còn phải rời quê đi làm ăn xa, mà có thể gắn bó với mảnh đất quê hương, vừa có sinh kế ổn định, vừa giữ gìn được nếp sống truyền thống.
Theo thống kê của địa phương, tỷ lệ hộ nghèo ở Việt Hải đã giảm mạnh trong những năm gần đây. Nhiều hộ trước đây thuộc diện khó khăn nay đã vươn lên khá giả nhờ tham gia làm du lịch. Quan trọng hơn, người dân đã thay đổi tư duy làm kinh tế, từ chỗ trông chờ, phụ thuộc sang chủ động khai thác thế mạnh của địa phương.
Du lịch cộng đồng cũng góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân. Hệ thống điện, đường, trường, trạm được đầu tư cải thiện. Trẻ em trong làng có điều kiện học tập tốt hơn, người dân được tiếp cận với các dịch vụ y tế, văn hóa, thông tin thuận lợi hơn trước.
Song song với phát triển kinh tế, Việt Hải vẫn giữ được môi trường sinh thái trong lành. Người dân ý thức rõ rằng thiên nhiên chính là “tài sản” quý giá nhất để làm du lịch, nên tích cực tham gia bảo vệ rừng, bảo vệ nguồn nước, hạn chế rác thải nhựa và các hoạt động gây tác động xấu đến môi trường.
Trong bức tranh tổng thể của du lịch Cát Bà, làng chài cổ Việt Hải được xem là điểm nhấn độc đáo, bổ sung cho các loại hình du lịch biển đảo, nghỉ dưỡng cao cấp. Du lịch cộng đồng tại Việt Hải không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mà còn góp phần bảo tồn văn hóa, gìn giữ cảnh quan và đa dạng sinh học của Vườn quốc gia Cát Bà.
Mô hình phát triển của Việt Hải là minh chứng rõ nét cho hướng đi đúng đắn: phát triển du lịch gắn với sinh kế người dân, bảo tồn thiên nhiên và văn hóa bản địa. Đây cũng là bài học kinh nghiệm cho nhiều địa phương miền núi, vùng sâu, vùng xa trong cả nước.
Từ một làng chài nghèo, ít người biết đến, Việt Hải hiện nay đã trở thành điểm đến được nhiều du khách trong và ngoài nước lựa chọn khi đến Cát Bà. Sự thay đổi ấy không đến từ những công trình hoành tráng, mà bắt nguồn từ chính những giá trị giản dị: thiên nhiên nguyên sơ, con người thân thiện và cách làm du lịch bền vững.
Hành trình vươn lên của làng chài cổ Việt Hải là câu chuyện đẹp về xóa đói giảm nghèo gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Đó cũng là minh chứng rằng, nếu biết trân trọng và khai thác đúng cách, những giá trị bản địa tưởng chừng bình dị lại có thể trở thành “chìa khóa vàng” mở ra tương lai ấm no cho người dân vùng đảo.
