Tại Hội nghị triển khai các Đề án về phát triển nguồn nhân lực và hợp tác 3 nhà (Nhà nước, Nhà trường và Doanh nghiệp), Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn đề xuất xây dựng Hội đồng cấp quốc gia về đại học - doanh nghiệp nhằm kết nối chặt chẽ hơn giữa nhà trường và doanh nghiệp trong đào tạo nhân lực chất lượng cao, giải các bài toán lớn về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Trong đó sẽ có ban riêng về khoa học công nghệ, ban riêng về từng nhóm công nghệ chiến lược... gồm các thầy cô đến từ trường đại học, đại diện doanh nghiệp. [1]
Hội đồng quốc gia về đại học - doanh nghiệp là “cầu nối chiến lược” gắn đào tạo với thực tiễn
Trước đề xuất này, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: “Tôi hoàn toàn ủng hộ đề xuất thành lập Hội đồng cấp quốc gia về đại học - doanh nghiệp. Đây là bước đi cần thiết để triển khai mô hình 3 nhà là Nhà nước, Nhà trường và Doanh nghiệp mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đang hướng tới.
Để hiện thực hóa mô hình hợp tác này, cần một đầu mối điều phối đủ mạnh giữ vai trò dẫn dắt, với sự tham gia của các trường đại học lớn và doanh nghiệp chủ lực. Hội đồng cần được vận hành theo cơ chế phối hợp định kỳ, có nội dung làm việc rõ ràng và lộ trình cụ thể, nhằm bảo đảm sự đồng thuận về mục tiêu, phân chia trách nhiệm hợp lý cũng như triển khai hiệu quả nhiệm vụ chung.
Trước đây, Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh đã tham gia mô hình tương tự thông qua Hội đồng hiệu trưởng các trường đại học trên địa bàn, phối hợp cùng chính quyền thành phố. Dù chỉ có sự tham gia hợp tác của hai bên là Nhà trường và Nhà nước nhưng mô hình đã mang lại nhiều kết quả tích cực.
Chẳng hạn, trong Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã chủ động phân công nhiệm vụ cho các trường đại học, đồng thời các trường cũng tích cực phối hợp, đóng góp vào hoạt động chung của thành phố.
Do vậy, nếu Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng mô hình 3 nhà, trong đó có sự tham gia của doanh nghiệp thì hiệu quả phối hợp giữa các bên sẽ được nâng cao, tạo nền tảng vững chắc cho gắn kết đào tạo, nghiên cứu và nhu cầu thực tiễn từ thị trường lao động”.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc cho rằng, doanh nghiệp là đơn vị nắm rõ nhu cầu thực tế công việc, có thể xác định chính xác những kỹ năng, năng lực và giải pháp thị trường lao động đang thiếu hụt. Vì vậy, họ sẽ đóng vai trò “đặt hàng”, chủ động đề xuất các bài toán cần giải quyết. Bên cạnh đó, doanh nghiệp sẽ tham gia tài trợ kinh phí, chia sẻ dữ liệu thực tế và tạo điều kiện để trường đại học triển khai thí điểm kết quả nghiên cứu trong môi trường sản xuất, kinh doanh.
Doanh nghiệp hiểu rõ thực tế công việc nên có thể xác định chính xác thị trường lao động đang thiếu những kỹ năng, năng lực nào và cần giải pháp gì để đáp ứng.
Trường đại học có thế mạnh về đào tạo và nghiên cứu sẽ đảm nhận vai trò “giải bài toán” thực tiễn do doanh nghiệp đặt ra để triển khai nghiên cứu và phát triển các giải pháp mang tính ứng dụng. Bằng việc gắn kết nội dung đào tạo với nhu cầu thị trường, cơ sở giáo dục đại học không chỉ nâng cao chất lượng chương trình giảng dạy mà còn tạo cơ hội để sinh viên tiếp cận sớm với môi trường làm việc thực tiễn.
Về phía Nhà nước sẽ đóng vai trò điều phối chung, tiếp nhận thông tin và đề xuất cơ chế, chính sách nhằm thực hiện những nhiệm vụ nghiên cứu lớn mang tính liên ngành, liên vùng. Ngoài việc bảo đảm tính đồng bộ trong hoạch định chính sách, Nhà nước cần có trách nhiệm kết nối và điều phối các nguồn lực từ trường đại học, doanh nghiệp, từ đó, tạo hành lang pháp lý và môi trường thuận lợi để các bên hợp tác lâu dài.
Việc xác định rõ vai trò của từng bên sẽ tạo nền tảng cho mô hình hợp tác 3 nhà: Nhà nước, Nhà trường và Doanh nghiệp vận hành hiệu quả và bền vững. Quan trọng hơn, mô hình này giúp thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo và thực tiễn, nâng cao khả năng đáp ứng của sinh viên đối với yêu cầu công việc sau khi ra trường. Doanh nghiệp cũng được hưởng lợi khi tiếp cận nguồn nhân lực chất lượng cao cùng các giải pháp công nghệ sát với nhu cầu sản xuất và kinh doanh.
“Nếu được vận hành hiệu quả, mô hình 3 nhà sẽ tạo ra mối liên kết chặt chẽ giữa chương trình đào tạo của nhà trường và nhu cầu tuyển dụng thực tế từ doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp đưa ra các chủ đề hoặc yêu cầu cụ thể, trường đại học có thể nhanh chóng điều chỉnh nội dung đào tạo để cung cấp nguồn nhân lực phù hợp, đáp ứng kịp thời yêu cầu của thị trường lao động.
Ví dụ, các lĩnh vực như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, đường sắt tốc độ cao hay điện hạt nhân đang được ưu tiên trong phân bổ đề tài nghiên cứu khoa học. Điều này giúp giảng viên và nhà khoa học trong trường có định hướng rõ ràng, tập trung nguồn lực vào lĩnh vực then chốt đất nước đang cần thúc đẩy để bắt kịp xu thế phát triển công nghệ và chuyển đổi kinh tế”, thầy Phúc nhấn mạnh.
Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn - Hiệu trưởng Trường Đại học Công Thương Thành phố Hồ Chí Minh nhìn nhận, sự chuyển dịch nhanh chóng, mạnh mẽ của nền kinh tế số, công nghệ cao và xu hướng hội nhập toàn cầu đòi hỏi giáo dục đại học phải thích ứng nhanh, mạnh và đổi mới để đào tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao, có khả năng làm việc trong môi trường sản xuất, kinh doanh hiện đại, có tính cạnh tranh cao.
Việc thành lập Hội đồng cấp quốc gia về đại học - doanh nghiệp sẽ giúp giải quyết những điểm nghẽn vốn tồn tại lâu nay. Trước hết, nhiều chương trình đào tạo hiện nay còn thiếu sự cập nhật theo yêu cầu thực tế, khiến sinh viên ra trường chưa đáp ứng được nhu cầu tuyển dụng.
Bên cạnh đó, dù đã có không ít trường đại học và doanh nghiệp bắt tay hợp tác, nhưng vẫn thiếu một cơ chế điều phối mang tính quốc gia, dẫn đến tình trạng hợp tác đơn lẻ, thiếu tính hệ thống. Nhiều trường hợp, sự liên kết chỉ dừng ở mức quảng bá thương hiệu, chưa đi vào chiều sâu.
Ngoài ra, các trường đại học chưa nắm bắt đầy đủ thông tin về nhu cầu nhân lực của doanh nghiệp, trong khi doanh nghiệp cũng chưa hiểu hết tiềm lực nghiên cứu và công nghệ của nhà trường. Điều này khiến nhiều công nghệ mới dù đã được nghiên cứu thành công trong trường đại học vẫn chưa tìm được đầu ra, chưa có điều kiện áp dụng vào sản xuất thực tế, gây lãng phí nguồn lực và cản trở quá trình phát triển.
Vì vậy, Hội đồng quốc gia về đại học - doanh nghiệp sẽ là “cầu nối chiến lược”, điều phối chính sách, nguồn lực và thông tin giữa các bên, hướng tới xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bền vững.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn, để kết nối hiệu quả giữa đào tạo và nhu cầu tuyển dụng, tránh tình trạng "thừa – thiếu" nhân lực, Hội đồng cấp quốc gia về đại học - doanh nghiệp cần đóng vai trò trung tâm trong việc thiết lập cơ chế kết nối dài hạn giữa nhà trường và doanh nghiệp, cụ thể:
Thứ nhất, cần xây dựng hệ thống dự báo nhu cầu nhân lực theo ngành, vùng và trình độ, được cập nhật thường xuyên để làm căn cứ cho việc định hướng tuyển sinh và mở ngành đào tạo.
Thứ hai, cần chuẩn hóa và đồng bộ hóa khung năng lực theo từng nhóm ngành nghề để các trường có cơ sở thiết kế chương trình đào tạo cũng như kiểm định chất lượng một cách nhất quán.
Thứ ba, hội đồng cần thiết lập kênh thông tin hai chiều giữa trường và doanh nghiệp, thúc đẩy các hình thức đào tạo gắn với thực tiễn như học kỳ doanh nghiệp, thực tập thực tế và các dự án liên kết.
Thứ tư, cần hỗ trợ trường đại học trong việc điều chỉnh chương trình đào tạo dựa trên phản hồi từ doanh nghiệp, đồng thời, tổ chức các khóa bồi dưỡng giảng viên để cập nhật công nghệ mới. Quan trọng nhất, hội đồng cần vận hành như một hệ thống điều phối dữ liệu lớn về giáo dục và thị trường lao động, phục vụ công tác hoạch định chính sách quốc gia một cách khoa học và hiệu quả.
Hội đồng cấp quốc gia về đại học - doanh nghiệp cần người đứng đầu uy tín, đảm bảo tính kết nối liên ngành
Hiện nay, liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp vẫn còn lỏng lẻo, thiếu cơ chế điều phối thống nhất. Việc thành lập Hội đồng quốc gia về đại học - doanh nghiệp được kỳ vọng sẽ tạo bước đột phá trong hợp tác đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực.
Về đề xuất này, Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân - Trưởng phòng đào tạo Trường đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: “Việc xây dựng Hội đồng quốc gia về đại học - doanh nghiệp ở thời điểm này là rất cần thiết. Bởi Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã nêu rõ vai trò của giáo dục trong mối liên hệ chặt chẽ với phát triển khoa học, chuyển đổi số và hợp tác doanh nghiệp. Vì vậy, cần có một cơ chế trung gian đủ mạnh để thúc đẩy sự kết nối giữa hai bên.
Hội đồng cấp quốc gia được kỳ vọng sẽ trở thành cầu nối giữa nhà trường và doanh nghiệp, góp phần làm rõ vai trò, trách nhiệm và cơ chế phối hợp giữa hai bên. Mô hình này sẽ góp phần thúc đẩy mối liên hệ thực chất, bền vững giữa việc đào tạo của trường đại học và thị trường lao động, phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới”.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân, liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp hiện vẫn còn thiếu đồng bộ. Nguyên nhân chủ yếu là do hai bên chưa có cơ chế đủ mạnh để kết nối và hợp tác hiệu quả. Mỗi bên vẫn hoạt động theo định hướng riêng, khiến việc đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực còn rời rạc, thiếu bền vững.
Vì vậy, hội đồng không chỉ đóng vai trò trung gian kết nối, mà còn phải giữ vai trò định hướng chiến lược và dung hòa lợi ích giữa nhà trường và doanh nghiệp. Mỗi bên khi tham gia cần được phân định rõ trách nhiệm ngay từ đầu, bảo đảm sự phối hợp hiệu quả và minh bạch.
Về phía doanh nghiệp, cần trực tiếp tham gia vào quá trình đào tạo thông qua việc hỗ trợ sinh viên thực hành, tạo cơ hội thực tập và đồng hành trong các dự án nghiên cứu ứng dụng. Doanh nghiệp không chỉ là đơn vị tiếp nhận nhân lực đầu ra, mà phải trở thành đối tác chiến lược với nhà trường, cùng góp ý xây dựng chương trình, chia sẻ yêu cầu thực tế và hỗ trợ về cơ sở vật chất, chuyên gia. Sự tham gia chủ động này giúp rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và sử dụng, đồng thời nâng cao chất lượng nguồn nhân lực một cách bền vững.
Ngoài việc đồng hành chuyên môn, doanh nghiệp cũng cần có trách nhiệm đóng góp tài chính, hỗ trợ các cơ sở đào tạo triển khai chương trình nghiên cứu và chuyển giao công nghệ. Hội đồng có thể xem xét áp dụng các chính sách ưu đãi cụ thể dành cho doanh nghiệp khi tham gia như quyền sở hữu hoặc đồng sở hữu sản phẩm nghiên cứu, được khấu trừ hoặc giảm thuế đối với các khoản đầu tư vào hoạt động nghiên cứu và đào tạo.
Về phía các trường đại học, cần cam kết điều chỉnh chương trình đào tạo sát với nhu cầu thị trường lao động, bảo đảm chất lượng đầu ra đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Đây là yếu tố then chốt giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của sinh viên sau tốt nghiệp.
Bên cạnh đó, các cơ sở đào tạo cũng cần chủ động đồng hành cùng doanh nghiệp trong hoạt động nghiên cứu, phát triển khoa học công nghệ và chuyển đổi số. Đây là nội dung cốt lõi, đáp ứng trực tiếp yêu cầu đổi mới và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay.
Tất cả những trách nhiệm này cần được quy định rõ trong các cam kết hợp tác có tính pháp lý, dưới sự giám sát của hội đồng nhằm bảo đảm mỗi bên thực hiện đầy đủ vai trò của mình, nâng cao hiệu quả phối hợp và hạn chế tình trạng hợp tác hình thức, thiếu chiều sâu.
Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân cho rằng, người đứng đầu Hội đồng cấp quốc gia về đại học – doanh nghiệp nên là đại diện của một cơ quan quản lý nhà nước có chức năng chuyên môn như Bộ Giáo dục và Đào tạo hoặc Bộ Khoa học và Công nghệ. Việc này giúp tránh xung đột lợi ích, đồng thời bảo đảm tính công bằng và tạo dựng niềm tin giữa các bên tham gia.
Trên cơ sở định hướng từ hội đồng cấp quốc gia, các trường đại học có thể phối hợp thành lập hội đồng cấp vùng hoặc tiểu hội đồng để triển khai những nhiệm vụ cụ thể, phù hợp với đặc thù từng khu vực. Thực tế cho thấy, nhu cầu về lao động và đổi mới khoa học công nghệ ở các địa phương rất đa dạng, đòi hỏi mô hình tổ chức linh hoạt và sát thực tiễn hơn.
Chẳng hạn, có thể thành lập các hội đồng theo vùng như Đông Nam Bộ, Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ hoặc theo khu vực miền Bắc, Trung, Nam. Việc phân tầng, phân vùng như vậy sẽ giúp giảm tải cho hội đồng cấp quốc gia, tránh tình trạng xử lý dàn trải, thiếu hiệu quả, đồng thời tăng cường khả năng phản ứng nhanh trước yêu cầu thực tiễn tại từng địa phương.
Trong khi đó, Hiệu trưởng Trường Đại học Công Thương Thành phố Hồ Chí Minh đề xuất: "Người đứng đầu hội đồng nên là lãnh đạo cấp cao của Chính phủ hoặc Bộ Giáo dục và Đào tạo, để đảm bảo tính điều phối vĩ mô và khả năng kết nối liên ngành. Đồng thời, có thể cử một phó chủ tịch thường trực là người đại diện tiêu biểu từ phía doanh nghiệp lớn hoặc viện/trường đại học uy tín để xử lý công việc chuyên môn.
Đối với các thành viên tham gia trong hội đồng cũng cần đáp ứng một số tiêu chí cụ thể.
Về phía trường đại học, thành viên tham gia phải là các giáo sư, giảng viên, nhà khoa học có uy tín, có kinh nghiệm thực tế, tham gia đề tài/dự án ứng dụng với doanh nghiệp. Trong đó, nên ưu tiên người có công bố quốc tế, có uy tín học thuật.
Về phía doanh nghiệp, nên là người có kinh nghiệm quản trị nhân sự, chiến lược nhân lực, đang vận hành doanh nghiệp công nghệ, sản xuất hoặc đổi mới sáng tạo.
Không chỉ vậy, tất cả thành viên cần có khả năng làm việc liên ngành, tư duy đổi mới và cam kết đóng góp cho phát triển bền vững của quốc gia".
Đồng quan điểm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc cho rằng, người đứng đầu Hội đồng cấp quốc gia về đại học – doanh nghiệp nên là đại diện Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Ngoài ra, thành viên hội đồng nên là đại diện những trường đại học có năng lực nổi bật trong đào tạo nguồn nhân lực và nghiên cứu khoa học. Trong bối cảnh địa lý trải dài từ Bắc vào Nam, cần đảm bảo sự tham gia của đại diện ở cả ba miền là những cơ sở có uy tín và tầm ảnh hưởng để thúc đẩy liên kết vùng cũng như dẫn dắt hoạt động hợp tác trong khu vực.
Mỗi thành viên trong hội đồng vừa tham gia họp định kỳ vừa đóng vai trò đầu mối kết nối tại địa phương. Chẳng hạn, thành viên các trường đại học đại diện khu vực miền Nam cần chủ động xây dựng mạng lưới liên kết với những cơ sở đào tạo trong vùng, nhằm truyền tải đầy đủ thông tin từ trung ương xuống cơ sở.
Nếu xây dựng được hệ thống kết nối theo cả chiều ngang giữa những trường trong khu vực và chiều dọc từ trung ương đến địa phương, các cơ sở đào tạo sẽ kịp thời nắm bắt nhu cầu từ phía doanh nghiệp, qua đó nâng cao khả năng phối hợp và đáp ứng hiệu quả hơn với yêu cầu thực tiễn.
Tài liệu tham khảo:
[1]https://giaoduc.net.vn/de-xuat-xay-dung-hoi-dong-cap-quoc-gia-ve-dai-hoc-doanh-nghiep-post252056.gd
