Để bắt kịp làn sóng cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, vài năm gần đây, một số cơ sở giáo dục đã đưa vào tuyển sinh và đào tạo ngành Trí tuệ nhân tạo trình độ đại học. Song, theo Thông tư số 09/2022/TT-BGDĐT Quy định danh mục thống kê ngành đào tạo của giáo dục đại học, ngành Trí tuệ nhân tạo mới chỉ có mã ngành đào tạo trình độ thạc sĩ, tiến sĩ từ năm 2022 nên chưa có nghiên cứu sinh tốt nghiệp ngành Trí tuệ nhân tạo để trở thành tiến sĩ.
Trong khi đó, theo quy định tại Khoản 5, Điều 2, Thông tư số 02/2022/TT-BGDĐT Quy định điều kiện, trình tự, thủ tục mở ngành đào tạo, đình chỉ hoạt động của ngành trình độ đào tạo đại học, thạc sĩ, tiến sĩ nêu: Trường hợp ngành chưa được đào tạo trong nước ở trình độ tiến sĩ hoặc chưa có nhiều người tốt nghiệp thì tiến sĩ ngành phù hợp chủ trì ngành là ngành có nội dung kiến thức chuyên môn gần nhất và thuộc cùng nhóm ngành với ngành đào tạo ở trình độ đại học/thạc sĩ.
Tuy nhiên, hiện việc xác định ngành phù hợp là ngành có nội dung kiến thức chuyên môn gần nhất và thuộc cùng nhóm ngành với ngành đào tạo ở trình độ đại học/thạc sĩ ở mỗi trường lại có cách vận dụng khác nhau.
Vì sao chủ trì ngành Trí tuệ nhân tạo là tiến sĩ ngành Khoa học máy tính/Công nghệ thông tin?
Được biết, Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Việt - Hàn (Đại học Đà Nẵng) có đào tạo ngành Trí tuệ nhân tạo trình độ đại học (điểm trúng tuyển theo phương thức sử dụng điểm thi tốt nghiệp năm 2024 là 23.00 điểm).
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Huỳnh Ngọc Thọ, Phó Hiệu trưởng nhà trường cho biết, giảng viên chủ trì ngành Trí tuệ nhân tạo của trường là tiến sĩ ngành Công nghệ thông tin.
Lý giải về điều này, theo thầy Thọ, năm 2022, ngành Trí tuệ nhân tạo mới được bổ sung vào danh mục thống kê ngành đào tạo của giáo dục đại học nên đến nay chưa có tiến sĩ ngành Trí tuệ nhân tạo (vì thời gian đào tạo tiêu chuẩn đối với trình độ tiến sĩ là từ 3-4 năm-PV).
“Do chưa có tiến sĩ ngành Trí tuệ nhân tạo, nhà trường sử dụng linh hoạt tiến sĩ ngành gần (cùng thuộc nhóm ngành đào tạo về máy tính và công nghệ thông tin theo Thông tư số 09) để chủ trì xây dựng, tổ chức thực hiện chương trình đào tạo ngành Trí tuệ nhân tạo.
Nhà trường có nhiều giảng viên tốt nghiệp tiến sĩ ở nước ngoài. Mặc dù trên bằng tiến sĩ được ghi với nghĩa khi dịch sang tiếng Việt là Khoa học máy tính/Công nghệ thông tin nhưng những nghiên cứu của họ đều chuyên sâu về trí tuệ nhân tạo. Chính vì thế, nhà trường phân công tiến sĩ tốt nghiệp ở nước ngoài ngành Khoa học máy tính/Công nghệ thông tin có nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo làm chủ trì ngành Trí tuệ nhân tạo”, thầy Thọ chia sẻ.
Ngành Trí tuệ nhân tạo được tuyển sinh và đào tạo tại Trường Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội). Giáo sư, Tiến sĩ Chử Đức Trình - Hiệu trưởng nhà trường chia sẻ, mục tiêu hướng đến của Thông tư số 02 là để các cơ sở giáo dục khi mở ngành đào tạo đại học phải có đầy đủ giảng viên trình độ tiến sĩ phù hợp với ngành về kiến thức, chuyên môn giảng dạy. Tuy nhiên, một thực trạng hiện nay là cách hiểu về thế nào là “ngành phù hợp” ở mỗi trường lại rất khác nhau và có phần máy móc.
Viện Trí tuệ nhân tạo của Trường Đại học Công nghệ xác định đào tạo nguồn nhân lực công nghệ chất lượng cao, trình độ cao trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và các lĩnh vực liên ngành; nghiên cứu phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong các lĩnh vực đem lại lợi ích xã hội. Do đó, nhà trường tiếp cận tiến sĩ chủ trì ngành và tham gia giảng dạy ngành Trí tuệ nhân tạo một cách linh hoạt.
“Không chỉ riêng Việt Nam, ngành Trí tuệ nhân tạo là ngành rất mới trên thế giới. Hiện không có ai là tiến sĩ ngành Trí tuệ nhân tạo nhưng tiến sĩ ở những ngành khác có chuyên môn về trí tuệ nhân tạo lại rất nhiều nên họ có thể làm chủ trì ngành Trí tuệ nhân tạo”, thầy Trình chia sẻ.
Hiện tại, chủ trì ngành Trí tuệ nhân tạo của Trường Đại học Công nghệ là tiến sĩ ngành Khoa học máy tính. Cán bộ giảng viên tham gia giảng dạy ngành Trí tuệ nhân tạo chủ yếu có chuyên môn về công nghệ - kỹ thuật như: Công nghệ thông tin, Khoa học máy tính, Kỹ thuật máy tính. Tuy nhiên, nhà trường cũng mong muốn tuyển được giảng viên tiến sĩ từ các lĩnh vực khác để tham gia dạy ngành Trí tuệ nhân tạo theo hướng liên ngành.
“Về mặt công nghệ, ngành Trí tuệ nhân tạo gồm công nghệ và điện tử là hai ngành gốc. Do đó, giảng viên trình độ tiến sĩ các ngành về điện tử, công nghệ sẽ giảng dạy tốt các môn trong chương trình đào tạo ngành Trí tuệ nhân tạo. Hiện tại, nếu có ý kiến cho rằng tiến sĩ ngành Khoa học máy tính không phù hợp chủ trì ngành Trí tuệ nhân tạo thì không trường đại học nào mở được ngành này để đào tạo ở trình độ đại học”, thầy Trình chia sẻ.
Trường Khoa học Máy tính (Đại học Duy Tân) cũng được đào tạo ngành Trí tuệ nhân tạo. Chia sẻ với phóng viên, một cán bộ công tác tại Viện Nghiên cứu và Phát triển Công nghệ cao (Đại học Duy Tân) cho hay, trong trường hợp chưa có người tốt nghiệp tiến sĩ ngành Trí tuệ nhân tạo, các trường hoàn toàn có thể sử dụng đến tiến sĩ ngành có nội dung kiến thức chuyên môn gần nhất với ngành đào tạo ở trình độ đại học để xây dựng, tổ chức chương trình đào tạo của ngành ở trình độ đại học dự kiến mở. Hiện, chủ trì ngành Trí tuệ nhân tạo của nhà trường là giảng viên trình độ tiến sĩ có liên quan đến lĩnh vực công nghệ.
“Giảng viên trình độ tiến sĩ một số ngành gần với ngành Trí tuệ nhân tạo có thể tham gia chủ trì ngành ở trình độ đại học như: Khoa học máy tính, Kỹ thuật máy tính,... Tuy nhiên, trước khi phân công giảng viên trình độ tiến sĩ chủ trì ngành Trí tuệ nhân tạo, nhà trường còn phải căn cứ vào nghiên cứu chủ yếu của tiến sĩ đó qua luận án, công trình công bố, bài báo khoa học có liên quan đến chương trình đào tạo của ngành Trí tuệ nhân tạo hay không”, vị này chia sẻ.
Cần sửa đổi, bổ sung cách hiểu về “ngành phù hợp”
Chia sẻ với phóng viên, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Việt - Hàn (Đại học Đà Nẵng) cho hay, quy định về ngành phù hợp như Thông tư số 02 chỉ nên là một tiêu chí trong xác định tiến sĩ chủ trì ngành đào tạo ở trình độ đại học. Nếu được, thông tư nên bổ sung tiêu chí cụ thể về chuyên môn phù hợp của giảng viên trình độ tiến sĩ để làm cơ sở cho việc phân công người chủ trì ngành dự kiến mở ở trình độ đại học.
“Chuyên môn phù hợp của giảng viên trình độ tiến sĩ được xác định dựa trên luận án, bài báo khoa học, công trình nghiên cứu của họ. Khi thẩm định đề án mở ngành, chương trình đào tạo, hội đồng thẩm định có thể yêu cầu cung cấp thêm minh chứng về tiến sĩ chủ trì ngành để xem xét chuyên môn của họ có phù hợp với ngành dự kiến mở ở trình độ đại học không. Như vậy, việc tìm kiếm và phân công tiến sĩ chủ trì ngành của các trường sẽ thuận lợi hơn.
Nếu quy định về chuyên môn phù hợp thay vì ngành phù hợp sẽ tốt hơn vì nhiều tiến sĩ tốt nghiệp ở nước ngoài có tên bằng khi phiên dịch ra nghĩa là “công nghệ”, có rất nhiều ngành về công nghệ, biết chọn ngành nào? Khi đó, chúng tôi lại phải dựa vào những đề tài nghiên cứu, chuyên môn của họ có liên quan gì đến trí tuệ nhân tạo để phân công tiến sĩ chủ trì ngành. Do vậy, thông tư nên điều chỉnh theo hướng quy định cụ thể chuyên môn phù hợp của giảng viên trình độ tiến sĩ để việc phân công người chủ trì ngành dự kiến mở ở trình độ đại học được dễ dàng hơn”, thầy Thọ bày tỏ.
Đồng tình với quan điểm này, vị cán bộ công tác tại Viện Nghiên cứu và Phát triển Công nghệ cao (Đại học Duy Tân) cũng cho rằng, trước những khó khăn của cơ sở giáo dục đại học trong việc xác định giảng viên trình độ tiến sĩ ngành phù hợp để chủ trì ngành đào tạo ở trình độ đại học, nhất thiết cần có quy định rõ các tiêu chí trong việc xác định ngành có nội dung kiến thức chuyên môn gần nhất trong cùng nhóm ngành làm ngành phù hợp.
Đồng thời, cần có quy định cụ thể về chuyên môn phù hợp của giảng viên trình độ tiến sĩ để họ được phân công chủ trì xây dựng, tổ chức thực hiện chương trình đào tạo của ngành dự kiến mở ở trình độ đại học.
Trong khi đó, thầy Trình nêu quan điểm, hiện nay chưa có tiến sĩ ngành Trí tuệ nhân tạo nhưng không thể vì vậy mà trì hoãn việc mở ngành đào tạo trình độ đại học đối với ngành này.
“Các cơ sở giáo dục đại học thường phải chịu sự thanh, kiểm tra. Và có thể chính những cán bộ làm công tác thanh, kiểm tra cũng chưa thật sự hiểu hết nội hàm của cụm từ “ngành phù hợp” nên việc xử lý vấn đề liên quan đến mở ngành còn cứng nhắc. Chính vì vậy, để các trường thuận lợi hơn trong việc mở ngành đào tạo trình độ đại học, nhất là đối với ngành đáp ứng bối cảnh hội nhập toàn cầu, Bộ Giáo dục và Đào tạo nên có phương án sửa đổi, bổ sung cách hiểu về “ngành phù hợp” trong Thông tư số 02”, Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội) chia sẻ.
Trước một số ý kiến cho rằng, cần có cổng thông tin dữ liệu thống kê về ngành đào tạo các trình độ của cơ sở giáo dục, số lượng người tốt nghiệp để làm cơ sở minh chứng cho việc được chọn tiến sĩ ngành phù hợp là ngành có nội dung kiến thức chuyên môn gần nhất và thuộc cùng nhóm ngành với ngành đào tạo ở trình độ đại học/thạc sĩ, thầy Trình bày tỏ, việc xây dựng công cụ quản trị là rất tốt nhưng cũng cần tính đến các tác dụng phụ.
Đối với các trường đại học top trên, thu hút được đội ngũ giảng viên trình độ cao, chuyên môn giỏi, đảm bảo chất lượng khi mở ngành thì có thể yên tâm về công tác quản trị, quản lý khi mở ngành. Còn đối với các trường đại học top dưới, mở ngành theo “phong trào” thì cần phải tăng cường công cụ quản trị.
Bên cạnh đó, nếu xây dựng cổng thông tin dữ liệu thống kê về ngành đào tạo các trình độ của trường, ai sẽ là người được quyền bổ sung ngành mới vào cổng thông tin, tiến trình làm thủ tục bổ sung như thế nào cũng là vấn đề cần phải bàn đến.
Cùng chia sẻ, thầy Thọ cho rằng, các đơn vị khi mở ngành cần phải xem xét đến trách nhiệm xã hội, không phải cứ bất chấp để mở trong khi không đảm bảo về đội ngũ giảng viên, tiến sĩ chủ trì ngành. Việc xây dựng cổng thông tin dữ liệu thống kê về ngành đào tạo các trình độ của trường sẽ thuận lợi cho các trường. Tuy nhiên, nếu không có văn bản nào quy định về tính pháp lý của cổng thông tin này thì khi mở ngành sẽ không có căn cứ khi dựa dữ liệu của cổng thông tin.
