Nhiều năm qua, tình trạng thiếu hụt giáo viên mầm non vẫn là bài toán nan giải ở nhiều địa phương, nhất là các vùng sâu, vùng xa - nơi điều kiện làm việc còn nhiều khó khăn. Việc tuyển dụng, thu hút nhân lực cho bậc học này vì thế gặp không ít trở ngại, ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu phổ cập giáo dục mầm non.
Trước thực tế đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xây dựng dự thảo Nghị định về phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em từ 3 đến 5 tuổi, trong đó đáng chú ý là đề xuất chính sách trợ cấp 1 năm tiền lương cơ bản cho giáo viên mầm non tuyển mới đối với cơ sở công lập, được tuyển dụng mới từ năm học 2025 - 2026 và cam kết công tác tại cơ sở được tuyển dụng ít nhất 5 năm.
Đề xuất này ngay khi được công bố đã nhanh chóng nhận được sự đồng tình, hưởng ứng từ đông đảo giáo viên và cán bộ ngành giáo dục, bởi được kỳ vọng sẽ góp phần giải quyết bài toán nhân lực, đặc biệt ở những địa bàn khó khăn.
Chính sách thiết thực và mang tầm nhìn dài hạn
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Dương Thị Hồng - Hiệu trưởng Trường Mầm non Hoa Cúc, huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông (nay là tỉnh Lâm Đồng) cho biết: Tình trạng thiếu giáo viên mầm non đã diễn ra trong nhiều năm và là thực tế chung ở hầu hết các trường trong khu vực, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa. Nhiều vị trí tuyển dụng bị bỏ trống do giáo viên ngại nhận công tác ở nơi xa trung tâm, giao thông đi lại khó khăn, phương tiện công cộng hạn chế, điều kiện sinh hoạt thiếu thốn. Một số trường hợp phải đi hàng chục cây số mỗi ngày hoặc buộc phải thuê trọ gần trường, chi phí sinh hoạt tăng cao.
Bên cạnh đó, chế độ đãi ngộ hiện tại chưa đủ hấp dẫn so với áp lực công việc. Nghề giáo viên mầm non đòi hỏi thời gian ở lớp kéo dài cả ngày, từ sáng đến tối, bao gồm cả trực trưa, tổ chức nhiều hoạt động liên tục và chăm sóc trẻ toàn diện, phải đảm bảo an toàn, phát triển cho từng trẻ.
Theo chia sẻ của cô Hồng, hiện nay dù Nhà nước đã có nhiều chính sách quan tâm hơn đến bậc học mầm non, nhưng khoảng cách giữa yêu cầu công việc và mức hỗ trợ vẫn còn khá lớn, đặc biệt tại những khu vực khó khăn.
Vì vậy, đề xuất trợ cấp một năm tiền lương cơ bản cho giáo viên mầm non tuyển mới ở cơ sở công lập sẽ phần nào giúp người mới bù đắp chi phí ban đầu như đi lại, thuê nhà, mua sắm vật dụng thiết yếu, giảm bớt e ngại khi nhận nhiệm sở xa và tạo điều kiện để họ yên tâm gắn bó lâu dài với nghề.
Đồng quan điểm, cô Cà Thị Thiềm - Hiệu trưởng Trường Mầm non Lục Bình, Bắc Kạn (nay là tỉnh Thái Nguyên) cũng cho rằng, đề xuất trợ cấp một năm tiền lương cơ bản cho giáo viên mầm non tuyển mới là chính sách nhân văn, có tầm nhìn dài hạn, đánh đúng “điểm nghẽn” thu hút nhân lực.
Theo cô, giáo viên mới vào nghề thường hưởng hệ số lương khởi điểm thấp, trong khi đó với những giáo viên phải công tác xa nhà sẽ mất thêm chi phí ban đầu để ổn định cuộc sống. Nhiều trường hợp vì áp lực tài chính đã tạm dừng công việc giáo dục mầm non để tìm kiếm công việc khác có thu nhập tốt hơn. Do đó, nếu được hỗ trợ một năm lương cơ bản, giáo viên sẽ có khoản “đệm” để vượt qua giai đoạn đầu nhiều biến động.
Bên cạnh đó, Hiệu trưởng Trường Mầm non Lục Bình cũng nhấn mạnh, công việc của giáo viên mầm non vốn đòi hỏi sự bền bỉ và áp lực cao. Họ gần như gắn trọn cả ngày ở trường, buổi trưa trực bán trú, vừa chăm sóc, vừa tổ chức các hoạt động giáo dục, bảo đảm an toàn tuyệt đối cho trẻ.
Ở các điểm trường lẻ, dù sĩ số ít nhưng vẫn phải bố trí 2-3 giáo viên trông bán trú để đáp ứng yêu cầu chuyên môn và an toàn, nên khối lượng công việc gần như không giảm theo số lượng học sinh. Tuy nhiên, mức hỗ trợ bán trú hiện nay vốn được quy định theo nghị quyết của địa phương vẫn còn khá khiêm tốn, chưa tương xứng với công sức mà giáo viên bỏ ra, khiến nhiều người chấp nhận “làm vì trách nhiệm” hơn là vì quyền lợi.
Từ thực tế đó, cô Thiềm kiến nghị ngoài khoản trợ cấp ban đầu, Nhà nước cần hỗ trợ các trường, đặc biệt là những trường vùng sâu, vùng xa xây dựng nhà công vụ hoặc hỗ trợ chi phí thuê nhà cho giáo viên ở xa. Đồng thời điều chỉnh chế độ bán trú theo hướng tính đúng, tính đủ dựa theo đặc thù của các điểm trường lẻ.
Về điều kiện ràng buộc, cô Thiềm thẳng thắn cho rằng yêu cầu cam kết làm việc 5 năm có thể là thách thức với một số giáo viên, đặc biệt khi phải cân nhắc hoàn cảnh gia đình, quãng đường đi lại xa xôi hay những điều kiện sinh hoạt còn hạn chế.
Tuy nhiên, nếu cam kết này đi kèm với các ưu đãi thực sự hấp dẫn như trợ cấp ban đầu, hỗ trợ nhà ở, phụ cấp vùng khó, giảm bớt thủ tục hành chính thì chính sách sẽ trở thành động lực mạnh mẽ để giữ chân giáo viên. Đồng thời cũng giúp nhà trường chủ động sắp xếp đội ngũ, tránh tình trạng “đứt gãy” nhân sự giữa năm học.
Chính sách hết sức thiết thực và quan trọng
Mặc dù chính sách trợ cấp một năm tiền lương cơ bản cho giáo viên tuyển mới là bước đi quan trọng nhằm giải quyết vấn đề thiếu hụt nhân lực, song thực tế công việc của giáo viên mầm non vẫn đầy áp lực và thử thách.
Vì vậy, bên cạnh lương cơ bản, việc triển khai các chế độ hỗ trợ bổ sung như xây dựng nhà công vụ, điều chỉnh hợp lý chế độ bán trú, cũng như hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn trở nên cấp thiết, giúp giáo viên ổn định cuộc sống, giảm bớt gánh nặng công việc và yên tâm gắn bó lâu dài với nghề.
Cô Đoàn Thị Thúy - Hiệu trưởng Trường Mẫu giáo Hoa Sen, Đắk Nông (nay là Lâm Đồng) cho biết: Hiện nay nhà trường đang thiếu hụt cả đội ngũ giáo viên lẫn cơ sở vật chất. Khi không tuyển đủ số lượng giáo viên cần thiết, nhà trường không thể đảm bảo tỷ lệ giáo viên đứng lớp theo quy định so với tổng số học sinh.
Trên thực tế, quá trình tuyển dụng hiện đang được triển khai theo hướng dẫn của Ủy ban nhân dân Tỉnh, nhưng số lượng ứng viên nộp hồ sơ không nhiều. Nguyên nhân một phần là do số lượng học sinh theo đuổi ngành mầm non giảm, khiến nguồn tuyển giáo viên hạn chế. Phần khác xuất phát từ đặc thù công việc vất vả, áp lực cao và chế độ đãi ngộ chưa tương xứng, khiến nhiều người e ngại lựa chọn nghề.
“Thực trạng này tạo ra thách thức cho nhà trường khi vừa khó duy trì tỷ lệ giáo viên - học sinh đạt chuẩn, vừa gây áp lực cho những giáo viên hiện có khi phải đảm nhận thêm lớp, tăng khối lượng công việc và trực bán trú nhiều hơn”, cô Thúy thông tin.
Chưa kể hiện nay, hệ số lương của giáo viên mầm non tuyển mới rất thấp, điều này khiến nhiều giáo viên gặp khó khăn trong việc duy trì cuộc sống và thêm áp lực lớn trong công việc hàng ngày.
Trong bối cảnh đó, việc trợ cấp một năm tiền lương cơ bản đối với giáo viên mầm non tuyển mới được coi là một chính sách hết sức thiết thực và quan trọng. Khoản trợ cấp này không chỉ giúp giáo viên ổn định chi phí sinh hoạt ban đầu, mà còn thu hút nhiều người theo nghề, đặc biệt khi số lượng học sinh và sinh viên theo đuổi ngành mầm non hiện nay còn ít.
Bên cạnh đó, cô Thúy cũng đánh giá quy định cam kết làm việc trong 5 năm là hợp lý và vừa đủ. Bởi nếu chỉ cam kết 1-2 năm, giáo viên có thể rời cơ sở khác, gây tình trạng thiếu hụt nhân sự, ảnh hưởng đến ổn định và chất lượng giáo dục.
Ngược lại, với thời gian cam kết hợp lý, các trường mầm non có thể chủ động sắp xếp, ổn định đội ngũ, đồng thời giáo viên cũng được đảm bảo môi trường công tác bền vững và có động lực gắn bó lâu dài.
Theo quan điểm của Hiệu trưởng Trường Mẫu giáo Hoa Sen, việc xây dựng nhà công vụ cho giáo viên mầm non cần được quan tâm hơn nữa, bởi chỉ khi có cơ sở vật chất ổn định, giáo viên mới yên tâm công tác lâu dài.
Thực tế cho thấy, ở nhiều trường vùng sâu, vùng xa, giáo viên phải di chuyển quãng đường rất dài để đến lớp. Nếu không có nhà công vụ, họ buộc phải thuê nhà trọ, nhưng ở những khu vực hẻo lánh, việc tìm kiếm nhà trọ gần trường gần như không khả thi. Điều này trở thành một trong những nguyên nhân khiến nhiều giáo viên e ngại, không muốn nhận nhiệm sở tại những địa bàn khó khăn.
“Hiện tại, Trường Mẫu giáo Hoa Sen chưa có nhà công vụ, nhiều giáo viên phải đi làm xa nhà đến gần 100km. Với mức lương hiện tại, việc phải chi trả thêm tiền thuê nhà gần như “ăn hết” thu nhập, tạo áp lực lớn và ảnh hưởng trực tiếp đến tinh thần công tác của giáo viên”, cô Thúy chia sẻ.
Trong khi đó, cô Cà Thị Thiềm lại nhấn mạnh việc tăng cường hỗ trợ bồi dưỡng chuyên môn là yếu tố quan trọng không kém so với trợ cấp lương cơ bản trong việc thu hút và giữ chân giáo viên mầm non.
Hiện nay, nhiều khóa bồi dưỡng chuyên môn bắt buộc giáo viên phải tự chi trả học phí, chi phí đi lại và sinh hoạt, gây áp lực lớn về tài chính, đặc biệt đối với những người công tác ở vùng sâu, vùng xa. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần công tác mà còn hạn chế khả năng nâng cao năng lực chuyên môn của giáo viên, dẫn đến khoảng cách chất lượng giáo dục giữa các địa phương.
Vì vậy, cô Thiềm đề xuất cần có kinh phí cấp cho nhà trường để cử giáo viên tham gia các khóa bồi dưỡng. Đồng thời việc tổ chức bồi dưỡng theo cụm trường sẽ giúp tiết kiệm chi phí, tăng tính linh hoạt và tạo cơ hội học tập cho nhiều giáo viên cùng lúc.
Mặt khác, có thể tính toán đến các khóa tập huấn trực tuyến như một giải pháp hiệu quả, thuận tiện, giúp giáo viên cập nhật kiến thức và phương pháp mới mà không phải di chuyển nhiều.
“Chỉ khi giải quyết đồng bộ các vấn đề về chi phí khởi đầu, chỗ ở, chế độ bán trú và bồi dưỡng chuyên môn, thì chính sách trợ cấp một năm lương cơ bản mới thực sự phát huy tối đa hiệu quả, trở thành động lực mạnh mẽ để thu hút và giữ chân giáo viên mầm non, đặc biệt tại những vùng khó khăn”, cô Thiềm nhấn mạnh.
