Khoản 1, 2 Điều 8 Thông tư 16/2018/TT-BGDĐT Quy định về tài trợ cho các cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân quy định về nguyên tắc vận động, tiếp nhận, quản lý và sử dụng tài trợ: “Các khoản tài trợ phải được tổng hợp kịp thời vào báo cáo quyết toán thu, chi tài chính theo kỳ và báo cáo quyết toán tài chính hàng năm theo quy định của pháp luật. Đơn vị dự toán cấp trên có trách nhiệm thẩm tra, xét duyệt quyết toán đối với khoản tài trợ của đơn vị dự toán cấp dưới”.
Theo đó, hiện nay, các trường khi thực hiện công tác xã hội hoá giáo dục cần đảm bảo nguyên tắc minh bạch, công khai tài chính các khoản thu chi từ các nguồn vận động. Tuy nhiên, đối với các trường trên địa bàn khó khăn, việc huy động nguồn ngân sách hỗ trợ cho các hoạt động giáo dục vẫn còn gặp thách thức.
Nếu làm không khéo, xã hội hoá giáo dục dễ gây áp lực với phụ huynh
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Hoàng Văn Vinh - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Sơn Hà (thị trấn Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn) nhận định, trong bối cảnh ngân sách nhà nước còn hạn hẹp, xã hội hóa giáo dục đã và đang trở thành một trong những giải pháp quan trọng để hỗ trợ các cơ sở giáo dục nâng cao chất lượng dạy và học.
Theo thầy Vinh, Nhà trường đang triển khai các quy định về xã hội hóa giáo dục theo Thông tư 16 của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền đến phụ huynh luôn được chú trọng nhằm giúp phụ huynh hiểu đúng về các khoản đóng góp tự nguyện.
“Trên thực tế, đối với Nhà trường, phụ huynh khá hiểu và đồng thuận. Các hoạt động xã hội hóa được thực hiện đúng hướng, phụ huynh không có phản ánh tiêu cực. Do vậy, việc tuyên truyền đúng tinh thần Thông tư 16 không gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, do mới chuyển công tác về, tôi chưa nắm hết các chương trình cụ thể triển khai trong những năm trước. Trên thực tế, không thể tránh khỏi một số bộ phận phụ huynh chưa phân biệt giữa các khoản đóng góp xã hội hóa và khoản thu bắt buộc.
Trong đó, một số phụ huynh còn mang nặng tâm lý "đóng tiền là lạm thu", đặc biệt với các khoản ngoài danh mục học phí chính thức. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc thiếu thông tin hoặc thông tin chưa được truyền đạt rõ ràng, minh bạch.
Để khắc phục tình trạng này, tôi cho rằng, các trường cần công khai, minh bạch các khoản thu chi liên quan đến xã hội hóa, đồng thời tăng cường đối thoại với phụ huynh để giải thích rõ mục đích, ý nghĩa của việc huy động nguồn lực xã hội. Bởi không phải phụ huynh nào cũng có điều kiện về mặt thời gian để theo dõi văn bản pháp luật hay hiểu rành mạch các loại thu, nhất là ở các khu vực khó khăn. Do đó, các trường cần nâng cao tính chủ động, rõ ràng trong công tác tuyên truyền”, thầy Vinh thông tin.
Trước thực tế nhiều địa phương vẫn gặp khó khăn khi thực hiện xã hội hóa giáo dục, nhất là khi phụ huynh còn lo ngại về “lạm thu”, thầy Vinh bày tỏ: “Các trường cần công khai tài chính, có biên bản cụ thể và có sự tham gia giám sát của phụ huynh trong các khoản thu chi liên quan đến xã hội hóa. Khi phụ huynh được biết, được tham gia, được giám sát thì niềm tin sẽ tăng lên, đồng thuận cũng sẽ cao hơn”.
Theo thầy Vinh, xã hội hóa giáo dục là chủ trương đúng đắn, góp phần huy động nguồn lực trong dân để phát triển giáo dục, nhất là ở những vùng còn khó khăn về cơ sở vật chất. Tuy nhiên, để chủ trương này thực sự đi vào cuộc sống, điều cốt lõi vẫn là cách triển khai tại các cơ sở giáo dục là minh bạch, tự nguyện và có sự đồng thuận thực chất từ phụ huynh.
“Xã hội hóa giáo dục không phải là lạm thu. Nhưng nếu làm không khéo, thiếu minh bạch thì chính những người làm công tác giáo dục lại khiến phụ huynh hiểu nhầm và mất niềm tin”, thầy Vinh nêu quan điểm.
Cùng bàn vấn đề này, thầy Lê Sỹ Hiệu - Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc nội trú Trung học cơ sở Như Xuân (huyện Như Xuân, tỉnh Thanh Hoá) nhận định, trong quá trình triển khai nhiệm vụ năm học, xã hội hóa giáo dục luôn là một nội dung quan trọng, góp phần cải thiện điều kiện dạy học, chăm lo đời sống học sinh, đặc biệt tại các địa bàn còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, đối với một trường học vùng cao, đến nay không ít phụ huynh vẫn chưa hiểu đúng khái niệm xã hội hóa, thậm chí còn nhầm lẫn giữa xã hội hóa và lạm thu.
Theo thầy Hiệu, phụ huynh đôi khi nhầm tưởng việc xã hội hóa là sự ép buộc đóng góp, là một hình thức lạm thu trá hình. Nguyên nhân dẫn đến sự hiểu sai này phần lớn do công tác tuyên truyền, giải thích của các trường và giáo viên chủ nhiệm chưa thực sự rõ ràng, cụ thể. Khi không được cung cấp đầy đủ thông tin, phụ huynh dễ lo ngại và phản ứng tiêu cực.
“Từ thực tế công tác quản lý, xã hội hóa giáo dục là quá trình huy động các nguồn lực từ xã hội, trong đó có sự đóng góp tự nguyện của phụ huynh học sinh, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Đây là một chủ trương đúng đắn, cần thiết, nhất là trong bối cảnh ngân sách còn hạn chế, điều kiện cơ sở vật chất tại nhiều trường học còn thiếu thốn. Tuy nhiên, việc thực hiện phải đảm bảo tính minh bạch, đúng quy định và đặc biệt là trên tinh thần tự nguyện.
Tại Nhà trường, nơi có nhiều học sinh thuộc diện chính sách, công tác xã hội hóa thực tế được triển khai khá khiêm tốn. Theo đó, Nhà nước đã hỗ trợ phần lớn điều kiện học tập, ăn ở cho học sinh nội trú nên nhà trường cũng không đặt nặng vấn đề vận động đóng góp từ phụ huynh. Tuy nhiên, không vì thế mà xã hội hóa bị bỏ ngỏ hoàn toàn.
Cụ thể, khi thấy học sinh chưa có chỗ phơi đồ, phụ huynh đã tự bàn bạc và đứng ra làm nhà phơi cho các con. Họ góp công, góp sức và cả vật chất. Khi hoàn thành, phụ huynh lập hồ sơ đầy đủ, có biên bản bàn giao, nhà trường chỉ là đơn vị tiếp nhận sản phẩm. Điều đáng quý là trong suốt quá trình đó, mọi việc đều diễn ra dân chủ, công khai, phụ huynh cảm thấy được tôn trọng và thực sự làm điều có ích cho con em mình”, thầy Hiệu thông tin.
Xã hội hoá giáo dục vùng kinh tế khó khăn còn gặp thách thức
Theo thầy Nông Thế Huân - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Đồng Văn (tỉnh Hà Giang - từ 12/6 là tỉnh Tuyên Quang), trong bối cảnh ngành giáo dục đang ngày càng khuyến khích sự tham gia của toàn xã hội vào quá trình phát triển giáo dục, xã hội hóa giáo dục trở thành một xu hướng tất yếu. Tuy nhiên, hiện nay, việc thực hiện xã hội hóa giáo dục vẫn còn một số khó khăn về mặt nhận thức.
Thầy Huân bày tỏ, một trong những nguyên nhân chính khiến xã hội hóa giáo dục chưa được triển khai hiệu quả tại một số nơi là do phụ huynh chưa hiểu đúng bản chất của khái niệm này. Nhiều người vẫn còn nhầm lẫn giữa “xã hội hóa” với “lạm thu” hoặc “bắt buộc đóng góp”, dẫn đến tâm lý e ngại, thậm chí phản đối. Trong khi đó, theo đúng tinh thần, xã hội hóa giáo dục là sự tham gia tự nguyện của các lực lượng trong xã hội bao gồm cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp, phụ huynh để cùng nhà trường nâng cao chất lượng dạy và học.
Ở địa bàn vùng khó khăn, việc xã hội hóa càng gặp thách thức hơn do đời sống của người dân còn nhiều thiếu thốn. Đối với các trường ở đây, mọi khoản huy động đều phải hết sức cân nhắc, phù hợp với điều kiện của phụ huynh.
“Phụ huynh có bao nhiêu thì tự nguyện, còn khó khăn quá thì thôi và không thể ép buộc vì đời sống bà con ở đây vẫn còn nhiều hạn chế. Do đó, nhà trường chỉ triển khai xã hội hóa đối với những hạng mục thật sự cần thiết, phục vụ trực tiếp cho học sinh, chẳng hạn như mua tivi cho lớp học. Tuy nhiên, những hoạt động này cũng không diễn ra thường xuyên chỉ khi nào điều kiện cho phép và có sự đồng thuận từ phía phụ huynh hoặc hỗ trợ từ bên ngoài.
Hiện nay, phần lớn nguồn lực huy động đến từ doanh nghiệp, một số cơ quan tại địa phương. Thực tế tại trường, hầu như không có các khoản đóng góp cụ thể từ phụ huynh. Nếu có, cũng chỉ là sự hỗ trợ tự nguyện, không mang tính bắt buộc hay đồng loạt.
Một yếu tố quan trọng nữa trong công tác xã hội hóa là sự công khai, minh bạch. Dù ít huy động từ phụ huynh, nhưng nhà trường vẫn luôn cố gắng rõ ràng trong thông tin. Các khoản hỗ trợ nếu có đều được công bố, tạo sự tin tưởng trong tập thể phụ huynh”, thầy Huân khẳng định.
Thầy Huân bày tỏ, ở vùng thuận lợi, ban đại diện cha mẹ học sinh hoạt động khá mạnh, thường xuyên phối hợp với nhà trường. Tuy nhiên, ở vùng cao, hoạt động của ban đại diện còn hạn chế, chủ yếu tiếp nhận thông tin từ nhà trường, phối hợp giáo dục học sinh trong phạm vi nhỏ.
“Nhìn chung, xã hội hóa giáo dục là một chủ trương đúng đắn, góp phần cải thiện điều kiện dạy và học, nhưng cần được triển khai dựa trên sự hiểu đúng, đồng thuận và tự nguyện. Đặc biệt ở những vùng khó khăn, không nên áp dụng một cách cứng nhắc hay bình quân máy móc với các địa phương khác. Thay vào đó, các trường cần có sự linh hoạt, tính đến điều kiện thực tế, tránh gây áp lực cho người dân.
Bên cạnh đó, ngành giáo dục và các cấp quản lý tiếp tục đẩy mạnh truyền thông, giải thích rõ ràng cho phụ huynh và cộng đồng về ý nghĩa, mục tiêu và cách thức thực hiện xã hội hóa giáo dục. Khi người dân hiểu đúng và thấy rõ lợi ích thiết thực đối với con em mình, họ sẽ sẵn sàng chung tay cùng nhà trường mà không còn tâm lý lo ngại”, thầy Huân nêu quan điểm.
Đồng quan điểm trên, thầy Hiệu cho biết, do đặc thù địa bàn vùng cao, điều kiện kinh tế của phụ huynh còn hạn chế, nên việc huy động đóng góp nếu không khéo sẽ dễ gây áp lực và hiểu lầm. Tuy nhiên, điều thuận lợi là phần lớn phụ huynh đều rất quan tâm đến con em mình, sẵn sàng đồng hành cùng nhà trường. Chính sự gắn bó, chia sẻ từ phụ huynh đã tạo điều kiện để nhà trường triển khai hiệu quả những việc thực sự cần thiết.
Đặc biệt, vai trò của ban đại diện cha mẹ học sinh cũng được phát huy mạnh mẽ. Trường hiện có đại diện cha mẹ học sinh đến từ 16 xã, thị trấn. Do đó, Ban đại diện cha mẹ học sinh không chỉ là cầu nối giữa phụ huynh và nhà trường mà còn là lực lượng quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học, quản lý học sinh nội trú, chăm sóc đời sống học sinh.
“Các phụ huynh trong ban đại diện luôn đồng hành nhiệt tình với nhà trường, phối hợp nhịp nhàng trong mọi công tác. Nhờ vậy, việc triển khai các hoạt động vừa hiệu quả, vừa tạo được sự đồng thuận trong phụ huynh.
Do đó, có thể thấy, xã hội hóa giáo dục nếu được thực hiện đúng bản chất tự nguyện, minh bạch và vì học sinh thì chắc chắn sẽ nhận được sự ủng hộ lớn từ phụ huynh. Để thực hiện tốt công tác này, nhà trường phải làm tốt công tác truyền thông, tạo dựng niềm tin và sự đồng hành từ phụ huynh”, thầy Hiệu nhấn mạnh.
