Quan, lá đa và quy trình

Trong  “Thư gửi các đồng chí Bắc Bộ” viết ngày 1/3/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thẳng thắn phê bình, kiểm thảo: 

“Những đồng chí còn giữ thói một người làm quan cả họ được nhờ, đem bà con, bạn hữu đặt vào chức này việc kia, làm được hay không, mặc kệ. Hỏng việc, Đoàn thể chịu, cốt cho bà con, bạn hữu có địa vị là được”. [1]

Ở Việt Nam có rất nhiều dòng họ nổi tiếng như dòng họ Nguyễn Lân, dòng họ Hà Huy, dòng họ Tôn Thất… mức độ nổi tiếng ấy là vàng mười, không phải để trong ngoặc kép mỗi khi được nhắc đến.

Bởi lẽ lịch sử hàng trăm năm tồn tại, những dòng họ ấy đã cống hiến cho đất nước rất nhiều chuyên gia, nhà khoa học mà mỗi khi nhắc đến ai cũng ngả mũ thán phục.

Chẳng cần phải viện đến quy trình nào cả nhưng những vị trí lãnh đạo rất cao mà con cháu của các dòng họ trên nắm giữ không bị coi là “cả họ làm quan” theo nghĩa bấy lâu nay dư luận xầm xì.

Ngược lại có nhiều dòng họ “nổi tiếng” chỉ… sau một đêm, tất cả được phơi phóng ra trước bàn dân thiên hạ cũng chỉ vì có nhiều người làm quan, chỉ khác với những dòng họ “vàng mười” kia là nó được yểm trợ bởi cái gọi là đúng quy trình.

Nền văn học dân gian và chế độ phong kiến Việt Nam đã sản sinh ra câu ca dao có thể thừa nhận là đã khái quát ở mức độ triết lý “Con vua thì lại làm vua/ Con sãi ở chùa thì quét lá đa”…

“Quét lá đa” là công việc dĩ nhiên chỉ dành cho chú tiểu – người chẳng giữ trọng trách gì trong chùa ngoài làm “giao liên” giữa sư trụ trì và bá tánh thập phương.

Ngược lại, “con vua” dù bằng đường này hay đường khác cũng sẽ lại làm vua, thực tế xã hội hiện nay cũng cho thấy rất ít thậm chí vô cùng hiếm trường hợp“con vua” và “con sãi” có thể đổi ngôi cho nhau!

Thấy được nguy cơ mua quan bán tước hiện hữu ngay trong triều đình nên dưới triều vua Lê Thánh Tông đã ban hành đạo luật Hồi tỵ, trong đó quan điểm cốt lõi là nghiêm cấm các quan lại bổ nhiệm con em của mình giữ các chức quan khác và người địa phương không được làm lãnh đạo tại nơi mình ở.

Đến thời nhà Nguyễn, luật Hồi tỵ được áp dụng triệt để hơn để tránh tình trạng cục bộ, bè phái, địa phương.

Từ quan điểm “Trăm quan là nguồn gốc của trị, loạn. Quan có đức, có tài thì nước trị. Quan vô đức, kém tài là thềm, bậc dẫn đến hoạ loạn” [2] minh quân Lê Thánh Tông đã xây dựng một triều đại huy hoàng bậc nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam đến nỗi hậu thế còn lưu lại câu vè “Đời vua Thái tổ Thái tông/ Thóc lúa đầy đồng trâu chẳng muốn ăn”.

Sẽ thật là diễm phúc cho dân tộc nếu cả họ làm quan nhưng… nhân dân được nhờ.

Tuyệt nhiên, mệnh đề này rất khó xảy ra trong hiện thực cuộc sống vì những tai họa từ lợi ích nhóm, tình trạng cát cứ, cục bộ địa phương, trên bảo dưới không nghe… sâu xa đều có nguồn gốc từ nhóm thân hữu.

Luật pháp sẽ được thực thi như thế nào nếu trong một tỉnh, một huyện mà các vị trí lãnh đạo chủ chốt đều lành anh em họ hàng?

Liệu “ông anh” cả có đủ dũng cảm phê và tự phê những “đứa em” của mình khi để xảy ra sai phạm? Phòng và chống tham nhũng ra sao khi “dàn hợp xướng” hùng mạnh đang cất lên bản đồng ca đầy uy lực?

Đúng quy trình - tấm khiên này có vẻ đã cũ kỹ đi rất nhiều khi nó có quá nhiều “lỗ hỏng” gây sát thương người sử dụng; trước đây ai cũng nói Trịnh Xuân Thanh, Vũ Đức Thuận ở PVC,  Vũ Quang Hải ở Sabeco… là đúng quy trình nhưng sự thể “bết bát” ra sao thì giờ đã rõ.

Và cũng mới đây, câu chuyện về 8 người thân, người trùng họ, người nhà của ông Triệu Tài Vinh, Bí thư tỉnh ủy Hà Giang làm lãnh đạo ở các huyện, ngành tỉnh này cũng khiến nhiều người suy nghĩ.

Theo ông Vinh thì ông không đồng ý, nhưng theo quy trình, các cấp, ngành đã tiến hành để lựa chọn cán bộ, là chuyện bình thường.

Biếm họa minh họa trên tuoitre.vn

Xin không bàn đến sự đúng, sai của việc ấy, nhưng câu chuyện cũng không thể không khiến người khác phải ái ngại.

Có phải đúng quy trình là có người giới thiệu đề bạt, quy hoạch, thúc đẩy hoàn thiện thủ tục hồ sơ bầu bán vào chức danh nào đó bằng những quyết định mang tính thân hữu?

Hay quy trình là con đường lòng vòng của những vị “con vua” được tạo sẵn đòn bẩy để nhảy cóc qua nhiều vị trí làm bằng chứng cho câu phê quan trọng khi bổ nhiệm: “đã kinh qua nhiều vị trí công tác, luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ”!?

Quy trình không phải do ông trời ban tặng mà do con người đặt ra, vậy nên hiệu chỉnh quy trình sao cho “phù hợp” cũng là do bàn tay con người nhúng vào.

Thời chiến, khi đất nước khó khăn việc bổ nhiệm cán bộ đâu phải câu nệ quy trình này nọ kia nhưng tất cả đều xứng đáng là công bộc của dân.

Phải chăng quy trình thì đúng nhưng sai về con người, về tiêu chuẩn?

Luật Hồi tỵ ưu việt như vậy và các nhà làm luật chắc chắn đều biết đến nhưng mức độ khai thác chưa là bao, hiện nay, luật Phòng, chống tham nhũng có quy định đối tượng và phạm vi áp dụng những quy định của luật Hồi tỵ, tuy nhiên hẹp hơn rất nhiều so với ngày xưa.

Khoản 3, Điều 37, luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005 (được sửa đổi, bổ sung năm 2007 và năm 2012) quy định:“

Người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị không được bố trí vợ hoặc chồng, bố, mẹ, con, anh, chị, em ruột của mình giữ chức vụ quản lý về tổ chức nhân sự, kế toán - tài vụ, làm thủ quỹ, thủ kho trong cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc giao dịch, mua bán vật tư, hàng hóa, ký hợp đồng cho cơ quan, tổ chức, đơn vị đó”. [3]

Khó công bằng dân chủ nếu “con sãi” ở chùa chỉ mãi cầm chổi, “con vua” ở dinh luôn “lobby” sẵn quy trình, ở các nước Phương Tây hay Châu Á cũng có hiện tượng “quan cha”, “quan con” nhưng khác ở chỗ “nhóm lợi ích thân hữu” khó có thể làm mưa làm gió, phá nước hại dân.

Tìm đỏ mắt sao không thấy “con sãi” ở dinh và “con vua” ở chùa, hay là quy trình đối với “con vua” khác quy trình đối với “con sãi”?

Quy trình khiến gần 225.000 cử nhân, thạc sỹ thất nghiệp đa phần xuất phát từ nông thôn, không “hậu duệ”, còn quy trình khiến những vị quan trẻ thăng tiến vùn vụt hỏi có mấy ai “tay không bắt giặc”!

Trong khi Đảng, Nhà nước đang lúng túng với quốc nạn lợi ích nhóm thân hữu thì kho tàng lý luận của cha ông về phòng chống tham nhũng đang bị lãng phí đáng tiếc, lợi ích nhóm sẽ còn mạnh lên nếu ngày càng nhiều dòng họ làm quan thông qua những cú “lobby” đúng quy trình.

Tài liệu tham khảo:

[1]http://truongchinhtrina.gov.vn/DNews.aspx?NewsID=569

[2]http://tuoitre.vn/tin/ban-doc/20151219/khong-ai-phan-doi-nhung-can-bo-tre-phai-chung-minh-nang-luc/1023442.html

[3]http://hanoimoi.com.vn/Tin-tuc/LS-bandoc/707437/nhung-viec-can-bo-cong-chuc-vien-chuc-khong-duoc-lam