Ủy ban Nhân dân tỉnh Bắc Ninh đã ban hành Kế hoạch Phát triển ngành công nghiệp bán dẫn tỉnh Bắc Ninh đến năm 2030; định hướng đến năm 2045. Trong đó, đặt ra mục tiêu cụ thể về phát triển nguồn nhân lực, đào tạo tối thiểu 30.050 lao động ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, trình độ cao đẳng là 13.000 người (43,3%).
Một số trường cao đẳng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh đã và đang tích cực đổi mới chương trình đào tạo liên quan đến bán dẫn, đồng thời xây dựng chiến lược dài hạn để thực hiện mục tiêu trên.
Đào tạo nhân lực cho các công đoạn lắp ráp, kiểm thử và đóng gói
Cùng chung tay để đào tạo 13.000 lao động trình độ cao đẳng cho ngành bán dẫn tại tỉnh Bắc Ninh, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Đông - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Lý Thái Tổ cho biết, nhà trường xây dựng chiến lược 3 hướng, vừa đáp ứng nhu cầu lao động tức thời, vừa xây dựng lực lượng lao động chất lượng cao, bền vững.
Tuyển sinh mới để đào tạo dài hạn theo chương trình đào tạo ngành bán dẫn: Từ năm 2025, nhà trường mở rộng tuyển sinh cho các chương trình cao đẳng chuyên ngành Kỹ thuật bán dẫn, tập trung vào các kỹ năng như vận hành phòng sạch, kiểm thử chất lượng và đóng gói vi mạch.
Với sự hỗ trợ từ Nghị quyết 05/2024/NQ-HĐND, bao gồm học bổng và trợ cấp, nhà trường hướng đến thu hút học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông, đào tạo bài bản để đáp ứng nhu cầu lao động dài hạn, nhất là cho các dự án lớn và các doanh nghiệp mới thu hút đầu tư tại tỉnh Bắc Ninh.
Chuyển đổi sinh viên đang theo học bằng việc bổ sung kiến thức và kỹ năng đặc thù ngành bán dẫn: Đối với sinh viên đang học các ngành liên quan, như Điện tử, Tự động hóa hoặc Công nghệ thông tin, nhà trường triển khai các khóa bổ sung (upskilling) tập trung vào kỹ năng đặc thù của ngành bán dẫn, như vận hành thiết bị kiểm thử tự động hoặc quy trình đóng gói.
Các khóa học này được thiết kế dưới dạng module linh hoạt, giúp sinh viên nhanh chóng đáp ứng yêu cầu của các công ty mà không cần đào tạo lại từ đầu.
Chuyển đổi nghề nghiệp (reskilling) cho lao động có kinh nghiệm: Lực lượng lao động công nghiệp ở tỉnh Bắc Ninh lớn (57,2% tổng lao động), nhiều người làm việc trong các ngành Điện, Điện tử, Tự động hóa.
Nhà trường sẽ tổ chức các khóa đào tạo ngắn hạn để chuyển đổi nghề nghiệp cho những lao động này, tập trung vào các kỹ năng như vận hành phòng sạch hoặc bảo trì thiết bị bán dẫn. Các khóa học kéo dài từ 3–6 tháng, giúp đáp ứng nhu cầu lao động ngắn hạn của doanh nghiệp, tận dụng kinh nghiệm sẵn có của lực lượng lao động hiện tại.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Đông nói: "Dựa trên thực tế ngành bán dẫn tại Bắc Ninh, nhà trường tập trung đào tạo nhân lực cho các công đoạn lắp ráp, kiểm thử và đóng gói (ATP), tích cực đổi mới chương đào tạo, cụ thể:
Xây dựng chương trình sát với doanh nghiệp: Nhà trường hợp tác với các doanh nghiệp để xác định vị trí việc làm và năng lực cần thiết, đảm bảo sinh viên sẵn sàng làm việc ngay sau tốt nghiệp.
Tăng cường thực hành: Nhà trường thiết lập quan hệ đối tác để sử dụng cơ sở vật chất của doanh nghiệp cho các kỳ thực tập, giúp sinh viên làm quen với thiết bị hiện đại.
Đổi mới nội dung đào tạo: Nhà trường tích hợp các xu hướng công nghệ mới, như tự động hóa và trí tuệ nhân tạo trong kiểm thử, vào chương trình giảng dạy. Các khóa học micro-credential (chứng chỉ ngắn hạn) sẽ được triển khai để đào tạo nhanh các kỹ năng cụ thể, đáp ứng yêu cầu linh hoạt của thị trường lao động.
Cùng chia sẻ về vấn đề này, thầy Vũ Quang Khuê – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp Bắc Ninh thông tin, đơn vị hiện đang tổ chức đào tạo các ngành liên quan đến lĩnh vực bán dẫn và cận bán dẫn theo theo đơn đặt hàng từ doanh nghiệp.
Mô hình này mang lại những hỗ trợ thiết thực về cơ sở vật chất, trang thiết bị và công nghệ cho phía cơ sở đào tạo. Doanh nghiệp còn phối hợp giảng dạy một số kỹ năng mềm, kỹ năng làm việc và vận hành máy móc cho sinh viên.
Sinh viên các ngành Điện, Điện tử, Tự động hóa và Cơ điện tử sẽ được trang bị thêm kiến thức chuyên sâu về bán dẫn với thời lượng đào tạo khoảng 300 giờ, nhằm cụ thể hóa nội dung học tập theo từng vị trí việc làm tại nhà máy. Chương trình đào tạo được thiết kế tập trung, cô đọng theo mục tiêu và yêu cầu của doanh nghiệp.
Nhà trường tập trung vào đào tạo kỹ thuật viên phục vụ cho công đoạn back-end (đóng gói, kiểm thử chip) trong chuỗi sản xuất bán dẫn.
Thiết bị đào tạo Thực hành kỹ năng Vi mạch bán dẫn - công đoạn back-end được chính đội ngũ giảng viên và sinh viên ngành Điện tử công nghiệp của trường thiết kế, chế tạo, với sự tư vấn chuyên môn từ các doanh nghiệp bán dẫn Hàn Quốc tại Việt Nam, cùng chuyên gia đến từ Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Phenikaa và Hiệp hội nghề nghiệp Hàn Quốc. Cách làm này giúp tiết kiệm chi phí và đảm bảo đáp ứng nhanh chóng nhu cầu về nhân lực.
Tập trung các điều kiện để mở ngành đào tạo mới
Nhằm hỗ trợ mục tiêu đào tạo lao động ngành bán dẫn của tỉnh Bắc Ninh đến năm 2030, lãnh đạo Trường Cao đẳng Lý Thái Tổ đã xây dựng kế hoạch dài hạn, toàn diện. Cụ thể, từ năm 2025-2026, nhà trường sẽ triển khai các chương trình cao đẳng chuyên sâu về công nghệ bán dẫn, tập trung vào ATP, bổ sung các khóa chứng chỉ ngắn hạn cho 16.500 lao động trình độ trung cấp và chuyển đổi nghề nghiệp.
Tuy nhiên, do chi phí thiết bị đào tạo bán dẫn cao, nhà trường hợp tác với các doanh nghiệp để đồng đầu tư vào các phòng thực hành mô phỏng phòng sạch, máy kiểm thử và hệ thống tự động hóa, tận dụng cơ sở vật chất của doanh nghiệp cho các nội dung học tập và thực tập của sinh viên. Nhà trường sẽ tham mưu đề xuất tỉnh hỗ trợ kinh phí qua Nghị quyết 05/2024/NQ-HĐND để nâng cấp phòng thực hành.
Ngoài ra, nhà trường cử giảng viên tham gia làm việc tại các doanh nghiệp để trải nghiệm thực tế. Trong thời gian này, các giảng viên sẽ trực tiếp tìm hiểu công việc hàng ngày (như vận hành thiết bị kiểm thử), quy trình sản xuất (từ lắp ráp đến đóng gói), các năng lực yêu cầu (kỹ năng kỹ thuật và tư duy giải quyết vấn đề), và lộ trình phát triển nghề nghiệp của nhân viên (như thăng tiến từ kỹ thuật viên lên quản lý dây chuyền).
Sau đó, giảng viên quay lại trường, sử dụng kinh nghiệm thực tế để điều chỉnh chương trình đào tạo, đảm bảo nội dung sát với yêu cầu công việc và xu hướng công nghệ.
Đơn vị cũng triển khai hợp tác với các đối tác là các cơ sở giáo dục từ Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc, Nhật Bản để đào tạo giảng viên về bán dẫn.
Vấn đề chuyển đổi xanh, phát triển ngành bán dẫn bền vững cũng là nội dung được Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Đông quan tâm.
Thầy Đông bày tỏ: "Nhà trường tích hợp các nội dung về sản xuất xanh và phát triển bền vững vào chương trình đào tạo, đáp ứng xu hướng toàn cầu và chính sách của tỉnh về hạ tầng công nghệ xanh, cũng như chương trình xanh hóa 2030 Việt Nam theo Quyết định số 1658/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050.
Nguyên tắc 3R (Reduce, Reuse, Recycle) được đưa vào các khóa học, hướng dẫn sinh viên cách giảm thiểu chất thải, như tối ưu hóa vật liệu đóng gói trong sản xuất bán dẫn. Các khóa học về vận hành phòng sạch bao gồm nội dung về tiết kiệm năng lượng và kiểm soát khí thải, phù hợp với mục tiêu sử dụng năng lượng tái tạo trong sản xuất chip.
Nhà trường xây dựng các module đào tạo về “kỹ năng xanh”, như xử lý chất thải công nghiệp và sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, áp dụng cho cả chương trình dài hạn và khóa ngắn hạn. Sinh viên được đào tạo để vận hành thiết bị tiết kiệm năng lượng và tuân thủ tiêu chuẩn môi trường quốc tế, đáp ứng nhu cầu của các công ty.
Ngoài ra, thông qua hợp tác với doanh nghiệp, sinh viên tham gia các dự án thực tế, như tái chế nước trong sản xuất chip hoặc giảm tiêu thụ năng lượng trong kiểm thử.
Đơn vị còn dự kiến hợp tác với trung tâm R&D (nghiên cứu & phát triển) được đề xuất trong kế hoạch để phát triển các công nghệ bán dẫn bền vững.
Được biết, Trường Cao đẳng Công nghiệp Bắc Ninh cũng ưu tiên thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững trong đào tạo, thầy Vũ Quang Khuê nói: "Các công đoạn thực hành liên quan vi mạch bán dẫn thường sử dụng nhiều vật tư, tạo phế phẩm gây phát thải carbon, ảnh hưởng đến môi trường.
Vì vậy, nhà trường tích hợp chuyển đổi số, cho phép sinh viên thực hành trên các mô phỏng ảo để thành thạo trước khi áp dụng thực tế, từ đó giảm thiểu tiêu thụ vật liệu và khí thải.
Đơn vị cũng áp dụng chuẩn đầu ra xanh, kết hợp chuyển đổi số để giảm hiệu ứng nhà kính và phát thải carbon. Tất cả các ngành học đều tích hợp module xanh hóa, hướng dẫn sinh viên kỹ năng thu hồi vật tư, dầu nhớt, hóa chất và quản lý pin, góp phần xây dựng quy trình đào tạo bền vững".
Đề cập đến công tác mở ngành đào tạo, thầy Nguyễn Mạnh Hùng - Trưởng phòng Đào tạo và Hợp tác quốc tế, Trường Cao đẳng Cơ điện và Xây dựng Bắc Ninh chia sẻ:
"Nhà trường đang xây dựng đề án phát triển các ngành tiệm cận bán dẫn, bám sát Nghị quyết 05/2024/NQ-HĐND.
Cụ thể, phụ lục 03 của Nghị quyết 05/2024/NQ-HĐND Danh mục ngành, nghề đào tạo phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn trình độ trung cấp, cao đẳng có liệt kê 11 ngành. Hiện tại, nhà trường đang đào tạo chất lượng cao một số ngành tiệm cận bán dẫn như Điện công nghiệp, Điện tử công nghiệp, Công nghệ kỹ thuật điều khiển tự động hóa…
Chúng tôi tiếp tục hoàn thiện chỉnh sửa các chương trình đào tạo này, cập nhật thường xuyên hàng năm để phù hợp nhất với nhu cầu doanh nghiệp.
Trong thời gian tới, nhà trường sẽ phát triển thêm các ngành như Công nghệ Kỹ thuật Cơ điện tử, Công nghệ kỹ thuật điện tử và truyền thông, Kỹ thuật rô bốt công nghiệp…
Việc này được thực hiện theo lộ trình, bắt đầu từ thực hiện khảo sát phân tích yêu cầu lựa chọn ngành nghề; phát triển chương trình đào tạo tiên tiến đáp ứng chuẩn đầu ra và gắn kết với thực tiễn; đầu tư phát triển cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo đồng bộ hiện đại; phát triển đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý đạt chuẩn theo yêu cầu; tăng cường đổi mới cơ chế liên kết nhà trường doanh nghiệp và Nhà nước; đổi mới công tác tuyển sinh, quản lý đào tạo và hỗ trợ hiệu quả người học; xây dựng hệ thống đảm bảo chất lượng và lộ trình kiểm định".
Xây dựng trung tâm đào tạo bán dẫn với hệ thống máy móc dùng chung
Đề xuất cơ chế, chính sách thu hút nhân tài và khuyến khích sinh viên trong ngành bán dẫn tại tỉnh Bắc Ninh, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Đông nêu:
Đối với giảng viên và chuyên gia, nên cung cấp lương cạnh tranh, trợ cấp nhà ở và quỹ nghiên cứu để thu hút chuyên gia có trình độ cao; tăng ngân sách cho các chương trình đào tạo giảng viên tại các nước phát triển như Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc) tập trung vào công nghệ bán dẫn tiên tiến; khuyến khích các công ty lớn cử kỹ sư giảng dạy bán thời gian tại trường, chia sẻ kinh nghiệm thực tế.
Đối với sinh viên cần mở rộng chương trình học bổng theo Nghị quyết 05/2024/NQ-HĐND và cung cấp các khoản vay lãi suất thấp để giảm gánh nặng tài chính; hợp tác với doanh nghiệp để đảm bảo việc làm sau tốt nghiệp; đẩy mạnh chương trình STEM từ cấp phổ thông để khơi dậy sự quan tâm của học sinh với ngành bán dẫn.
Đặc biệt, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Lý Thái Tổ nhấn mạnh cần thúc đẩy hơn nữa vai trò của doanh nghiệp trong đào tạo.
Các doanh nghiệp trong chuỗi công nghiệp bán dẫn cũng nên cung cấp danh sách chi tiết các vị trí việc làm (như kỹ thuật viên phòng sạch, nhân viên kiểm thử, bảo trì…) và năng lực yêu cầu (kỹ năng vận hành thiết bị, tư duy phân tích…). Thông tin này giúp nhà trường xây dựng chương trình đào tạo phù hợp, tránh lãng phí nguồn lực.
Doanh nghiệp có thể cung cấp các tài liệu kỹ thuật và công nghệ không liên quan đến bí mật sản xuất, như hướng dẫn vận hành thiết bị kiểm thử hoặc quy trình đóng gói tiêu chuẩn.
Những tài liệu này sẽ được tích hợp vào chương trình giảng dạy, giúp sinh viên tiếp cận kiến thức thực tế ngay tại trường. Việc chia sẻ tài liệu giúp giảng viên nâng cao trình độ, cập nhật xu hướng công nghệ mới, từ đó cải thiện chất lượng đào tạo.
Việc mở cửa các cơ sở sản xuất cho sinh viên thực tập hoặc tổ chức các buổi hướng dẫn tại chỗ, giúp sinh viên làm quen với môi trường làm việc thực tế cũng rất cần sự chung tay của doanh nghiệp.
"Những cơ chế này sẽ tạo ra hệ sinh thái giáo dục – doanh nghiệp chặt chẽ, thúc đẩy sự tham gia của giảng viên, sinh viên và đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành bán dẫn" - Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Đông khẳng định.
Dưới góc nhìn của thầy Vũ Quang Khuê, vấn đề định hướng, phân luồng cụ thể giáo dục STEM ngay từ trung học cơ sở là yếu tố quan trọng để đảm bảo nguồn nhân lực bán dẫn. Điều này giúp học sinh có thể dễ dàng lựa chọn tổ hợp môn học ở cấp trung học phổ thông.
Bên cạnh đó, cũng cần có một số giải pháp tháo gỡ trong mô hình hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp, linh hoạt, rộng mở hơn.
Đặc biệt, hiện nay, việc tiếp cận các thiết bị thực hành kỹ năng bán dẫn tại Việt Nam còn gặp khó khăn do chi phí cao, vận hành và bảo dưỡng phức tạp. Việc thành lập một trung tâm đào tạo bán dẫn với hệ thống máy móc dùng chung, kết hợp thực hành ảo thông qua chuyển đổi số, sẽ tạo thuận lợi cho các cơ sở giáo dục. Để hiện thực hóa, cần có các chính sách đầu tư cụ thể và thiết thực.
Theo quan điểm của thầy Nguyễn Mạnh Hùng, cần chú trọng công tác truyền thông nhằm thúc đẩy mô hình hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp để đào tạo nhân lực bán dẫn. Truyền thông đóng vai trò cầu nối, giúp nhà trường, người học và doanh nghiệp hiểu rõ lợi ích, vai trò và trách nhiệm của mình trong quá trình hợp tác.
Với người học, truyền thông giúp các em tiếp cận đầy đủ thông tin về chương trình đào tạo, cơ hội việc làm, triển vọng nghề nghiệp và mức thu nhập sau tốt nghiệp. Đối với doanh nghiệp, tham gia vào mô hình đào tạo chung không chỉ giúp tuyển dụng được nhân sự phù hợp, chất lượng cao mà còn tiết kiệm chi phí và thời gian đào tạo lại.
Về phía nhà trường, truyền thông hiệu quả góp phần thu hút người học, mở rộng quy mô đào tạo, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp, nâng cao chất lượng đội ngũ và cơ sở vật chất, từ đó khẳng định uy tín và thương hiệu của đơn vị.
