Khoa học môi trường là ngành nghiên cứu mối quan hệ và tương tác qua lại giữa con người và môi trường xung quanh nhằm mục đích bảo vệ môi trường sống của con người trên Trái Đất.
Ngành học có tính liên ngành, hướng tới giải quyết các vấn đề về môi trường
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam về tầm quan trọng của ngành học này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Công Tín - Trưởng khoa, Khoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế cho biết: Ngành Khoa học môi trường là ngành học liên ngành, tích hợp kiến thức khoa học tự nhiên, công nghệ, quản lý và xã hội học nhằm nghiên cứu, giám sát, phân tích và đưa ra giải pháp bảo vệ môi trường, sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên và ứng phó với biến đổi khí hậu.
Trong bối cảnh chuyển đổi số và sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI), ngành học này ngày càng gắn liền với công nghệ phân tích dữ liệu lớn, viễn thám, hệ thống thông tin địa lý (GIS), các mô hình dự báo và hệ thống cảnh báo sớm.
Theo thầy Tín, chương trình đào tạo ngành Khoa học môi trường tại nhà trường được thiết kế theo hướng ứng dụng, hiện đại, cập nhật với chuẩn đầu ra CDIO (mô hình giáo dục tập trung vào việc phát triển các kỹ năng toàn diện cho sinh viên, đặc biệt trong lĩnh vực kỹ thuật, thông qua việc hình thành ý tưởng, thiết kế, thực hiện và vận hành các sản phẩm, quy trình và hệ thống), tiếp cận đào tạo liên ngành và đáp ứng nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động. Đồng thời, những nhu cầu cấp thiết từ thực tiễn xã hội hay yêu cầu về trách nhiệm trong công tác bảo vệ tài nguyên và môi trường cũng được trường đưa vào chương trình đào tạo.
Theo học ngành này, sinh viên được trang bị các kiến thức nền tảng về môi trường, với nhiều kiến thức chuyên sâu về nhận diện đúng, tiếp cập phù hợp các vấn đề môi trường và tài nguyên thiên nhiên; Phân tích, đánh giá hiện trạng môi trường và tài nguyên thiên nhiên; Đánh giá tác động môi trường, đề xuất giải pháp giảm thiểu các tác động; Phát triển các giải pháp công nghệ, kỹ thuật xử lý nước thải, khí thải, chất thải rắn; Vận dụng pháp luật và chính sách trong công tác quản lý tài nguyên, môi trường; Quản lý an toàn, sức khoẻ và môi trường lao động trong các tổ chức, doanh nghiệp; Đánh giá tác động và rủi ro khí hậu, xây dựng giải pháp giảm thiểu, ứng phó với biến đổi khí hậu,…
Cũng theo thầy Tín, Khoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế có đội ngũ giảng viên trình độ cao. Trong đó, 100% giảng viên đạt trình độ từ thạc sĩ trở lên, cùng hơn 71% thầy cô có học vị tiến sĩ. Song song với đó, khoa có quan hệ hợp tác đào tạo quốc tế với các trường học tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Ireland, Canada, Úc,… Ngoài ra, khoa cũng đã triển khai chương trình đào tạo bậc đại học và thạc sĩ về Quản lý An toàn, Sức khỏe và Môi trường (HSE) và chương trình tiến sĩ Khoa học môi trường bằng cả tiếng Anh và tiếng Việt.
Tuy nhiên, trong những năm trở lại đây, một trong những khó khăn lớn trong tuyển sinh ngành Khoa học môi trường tại nhà trường là nhận thức xã hội về ngành nghề còn chưa đầy đủ. Mặt khác, thị trường tuyển sinh hiện nay có sự cạnh tranh lớn giữa các ngành "hot", khiến học sinh thường ưu tiên chọn các ngành mang tính xu hướng công nghệ cao hoặc dễ tiếp cận truyền thông hơn.
Trước những khó khăn về tuyển sinh, nhà trường đã tăng cường truyền thông tuyển sinh qua mạng xã hội và tổ chức các buổi tư vấn hướng nghiệp tại nhiều trường trung học phổ thông. Song song với đó, trường liên kết với doanh nghiệp để sinh viên đi thực hành thực tế và cam kết hỗ trợ việc làm cho sinh viên sau khi tốt nghiệp. Đặc biệt, việc tích cực cập nhật chương trình đào tạo, tích hợp công nghệ mới như: GIS, AI, mô hình mô phỏng số cũng được trường chú trọng.
Trong khi đó, Thạc sĩ Lê Phú Đông - Phó Trưởng khoa, Khoa Khoa học và Công nghệ thực phẩm, Trường Đại học Lạc Hồng cho biết, ngành Khoa học môi trường đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc bảo vệ hệ sinh thái, duy trì chất lượng sống của con người và hướng đến sự phát triển bền vững. Đây là ngành học kết hợp giữa kiến thức tự nhiên, kỹ thuật, xã hội và chính sách, nhằm phân tích, đánh giá, kiểm soát, phục hồi các vấn đề môi trường đang ngày càng gia tăng như: ô nhiễm không khí, nước, đất, biến đổi khí hậu và suy thoái tài nguyên.
Đặc thù nghề nghiệp của ngành này là có tính ứng dụng cao và gắn liền với thực tiễn. Người làm trong lĩnh vực Khoa học môi trường phải hiểu công nghệ xử lý, nhưng cũng cần nắm rõ chính sách, các phương thức truyền thông hoặc kết nối cộng đồng doanh nghiệp để giải quyết các vấn đề môi trường một cách thực tế và bền vững. Ngoài ra, đây cũng là lĩnh vực có tính nhân văn cao bởi mọi hoạt động đều hướng đến việc bảo vệ sự sống, đảm bảo chất lượng môi trường cho thế hệ tương lai.
Theo thầy Đông, hiện nay, Trường Đại học Lạc Hồng đang đào tạo ngành Khoa học môi trường với 3 chuyên ngành: Công nghệ Môi trường; An toàn, Sức khỏe và Môi trường; Năng lượng xanh và Sinh thái môi trường.
Trước những yêu cầu mới từ thị trường lao động và xu thế chuyển đổi số, nhà trường đã đổi mới mạnh mẽ chương trình đào tạo ngành Khoa học môi trường theo hướng liên ngành, số hóa, thực chiến. Cụ thể, 3 nhóm thay đổi nổi bật gồm: Cập nhật nội dung đào tạo theo xu hướng thời đại; Tăng cường kỹ năng số và kỹ năng nghề nghiệp; Gắn kết với doanh nghiệp và thực tế nghề nghiệp.
Nhu cầu lớn về nhân lực chất lượng cao, cơ hội nghề nghiệp rộng mở cả trong và ngoài nước
Theo thầy Đông, trong bối cảnh có nhiều biến động về kinh tế, chính trị, xã hội hiện nay, thị trường lao động đang rất cần nhân sự có chuyên môn tốt về môi trường. Không chỉ ở khu vực công, mà cả khu vực doang nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nước ngoài cũng đang có nhu cầu tuyển dụng kỹ sư xử lý môi trường, chuyên viên đánh giá tác động môi trường, kiểm toán viên ESG, đến chuyên gia tư vấn chuyển đổi xanh.
“Tôi cho rằng đây là ngành học giữ đất sống cho cộng đồng và cũng là chìa khóa sinh tồn của doanh nghiệp trong thời đại chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Hiện nay, ngành Khoa học môi trường đang có “thời điểm vàng” về cơ hội việc làm. Người học sẽ có nhiều cơ hội nghề nghiệp không giới hạn trong phạm vi quốc gia. Bởi khi các biến cố về khí hậu, xung đột tài nguyên, dịch bệnh,… liên tục xảy ra, mọi quốc gia, doanh nghiệp và tổ chức đều buộc phải đầu tư cho môi trường nếu muốn tồn tại và phát triển bền vững”, thầy Đông bày tỏ.
Cùng chia sẻ về cơ hội việc làm của sinh viên ngành Khoa học môi trường, thầy Hoàng Công Tín cho biết, sự phát triển kinh tế - xã hội theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã và đang tạo ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường, tài nguyên thiên nhiên, đe doạ sự sinh tồn của con người và sinh vật. Vấn đề môi trường hiện nay đang rất nóng ở quốc tế và Việt Nam là một trong những quốc gia tích cực trong các cam kết và đầu tư để cải thiện môi trường.
Do đó, ngành Khoa học môi trường đóng vai trò quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực và cung cấp chuyên gia trong lĩnh vực môi trường. Điều này cũng đồng nghĩa với việc, nhu cầu tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp ngành này của các cơ quan nhà nước, các doanh nghiệp và các tổ chức liên quan đang rất lớn, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam cam kết thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.
Cử nhân ngành Khoa học môi trường có thể làm việc trong lĩnh vực quản lý môi trường, đánh giá tác động môi trường, quản lý tài nguyên nước, đất, không khí, xử lý chất thải, tư vấn môi trường cho doanh nghiệp hoặc làm việc trong các tổ chức khoa học công nghệ, tổ chức phi chính phủ và cơ quan nhà nước.
Cụ thể, sinh viên tốt nghiệp có thể đảm nhiệm các vị trí như: Công chức/viên chức cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên - môi trường và các cơ quan liên quan khác; Giảng viên, nghiên cứu viên tại các cơ sở giáo dục đại học, các trung tâm và viện nghiên cứu; Cán bộ quản lý, chuyên viên chuyên trách, bán chuyên trách về an toàn và vệ sinh lao động tại các doanh nghiệp; Phóng viên, biên tập viên các cơ quan báo chí về tài nguyên môi trường; Tự khởi nghiệp hoặc làm chủ doanh nghiệp về tài nguyên và môi trường; Chuyên viên ở các tổ chức phi chính phủ về tài nguyên và môi trường,...
Về phía đơn vị tuyển dụng, ông Trương Ngọc Phương - Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Xây dựng Giáo dục và Môi trường Việt Nam cho biết, trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ và chuyển đổi số, ngành Khoa học môi trường đang có nhu cầu rất lớn về nhân lực chất lượng cao. Các doanh nghiệp đặc biệt cần những kỹ sư, chuyên viên có nền tảng vững về công nghệ môi trường, đồng thời hiểu và ứng dụng tốt các công cụ số như: GIS, IoT, AI, Blockchain, Big data ứng dụng trong quan trắc, thiết kế, vận hành hệ thống xử lý và lập báo cáo môi trường.
Nguồn nhân lực ngành không chỉ cần có kiến thức chuyên môn, mà còn phải nhanh nhạy với công nghệ, có tư duy hệ thống và khả năng triển khai thực tế. Đây là yếu tố then chốt để doanh nghiệp thích ứng với yêu cầu ngày càng cao về quản lý môi trường theo hướng xanh – thông minh – bền vững.
Cũng theo ông Phương, để có thể thích nghi và phát triển bền vững trong ngành Khoa học môi trường, nhân sự ngành này cần đáp ứng 3 nhóm yêu cầu cơ bản:
Thứ nhất, có kiến thức chuyên môn vững vàng. Nhân sự phải hiểu rõ và thiết kế được các quy trình, công nghệ xử lý nước thải, khí thải, chất thải rắn. Lập được báo cáo đánh giá tác động môi trường, kế hoạch quản lý môi trường, phân tích môi trường và nắm rõ các quy định pháp luật, quy chuẩn, tiêu chuẩn liên quan. Ngoài ra, cần nắm được các xu hướng mới như kinh tế tuần hoàn, carbon thấp, báo cáo khí nhà kính,…
Thứ hai, có kỹ năng công nghệ và số hóa. Biết sử dụng phần mềm GIS, AutoCAD, phần mềm mô phỏng môi trường, thành thạo Excel và các công cụ báo cáo số. Có khả năng khai thác dữ liệu môi trường từ cảm biến, IoT và ứng dụng công nghệ số trong quản lý và giám sát.
Thứ ba, có kỹ năng thực hành và phối hợp. Ứng viên phải có kỹ năng khảo sát hiện trường, lập hồ sơ kỹ thuật, làm việc nhóm tốt, giao tiếp với cơ quan quản lý và khách hàng. Đặc biệt, cần biết phân tích, đánh giá rủi ro và đề xuất giải pháp tối ưu về môi trường.
Ông Trương Ngọc Phương - Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Xây dựng Giáo dục và Môi trường Việt Nam. Ảnh NVCC
Cũng theo ông Phương, mức lương cho nhân sự ngành này phụ thuộc vào nhiều yếu tố.
Trước hết, về năng lực thực tế và kỹ năng chuyên môn, ứng viên phải có trình độ, khả năng sử dụng phần mềm kỹ thuật, hiểu quy trình pháp lý, biết lập hồ sơ môi trường hoặc tham gia thiết kế, thi công hệ thống xử lý sẽ có lợi thế lớn.
Đồng thời, ứng viên cần có trình độ ngoại ngữ và công nghệ. Trong đó, nếu có khả năng sử dụng tiếng Anh, kỹ năng số và hiểu biết về chuyển đổi số trong lĩnh vực môi trường nhân sự sẽ có thu nhập ở mức cao.
Ngoài ra, với khả năng thích ứng và chủ động học hỏi, nếu ứng viên chủ động, cầu tiến, có chứng chỉ chuyên môn (ISO 14001, HSE, LCA, GHG,...) sẽ thường được đánh giá cao hơn và ưu tiên trong tuyển dụng.
“Về mức lương, đối với ứng viên mới tốt nghiệp, mức lương khởi điểm dao động từ 7-12 triệu đồng/tháng, nếu làm việc tại các công ty tư vấn, kỹ thuật, hoặc đơn vị vận hành môi trường.
Đối với những người đã tích lũy 1–2 năm kinh nghiệm, mức lương tăng lên khoảng 13-20 triệu đồng/tháng, có thể cao hơn nếu tham gia các dự án lớn, biết làm hồ sơ pháp lý hoặc quản lý công trường.
Đặc biệt, nếu có năng lực và ngoại ngữ tốt, mức thu nhập hoàn toàn có thể trên 20 triệu đồng/tháng chỉ sau 2-3 năm bởi thị trường đang khát nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực này”, ông Phương thông tin.
