Năm học 2025-2026 là năm thứ hai toàn bộ các cấp học triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 nên danh mục sách giáo khoa cơ bản đã được lựa chọn ổn định. Nhiều trường phổ thông công khai danh mục sách từ sớm để học sinh, phụ huynh chuẩn bị trước kỳ nghỉ hè và chủ động hơn trong việc lên kế hoạch mua sắm sách vở, đồ dùng học tập.
Tuy nhiên, thời điểm này, sách giáo khoa giả, sách lậu dễ len lỏi vào thị trường, lợi dụng tâm lý mua sắm vội vàng của phụ huynh trước thềm năm học mới. Do đó, phụ huynh, học sinh cần lựa chọn địa chỉ mua sách uy tín và biết cách phân biệt sách thật, sách giả để tránh mua phải sách kém chất lượng, bảo đảm hiệu quả học tập.
Sách giáo khoa giả có nguy cơ gây ảnh hưởng tới chất lượng học tập của học sinh
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Tùng - Thành viên Hội đồng thành viên, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cho rằng, hiện nay, tình trạng sản xuất, buôn bán sách lậu, sách giả, trong đó có cả sách giáo khoa, sách tham khảo đang diễn ra khá phức tạp. Thực trạng này gây thiệt hại lớn cho các nhà xuất bản, tác giả, giáo viên, các đơn vị liên kết, đồng thời làm thất thu ngân sách nhà nước. Đáng lo ngại hơn, sách giáo khoa giả có nguy cơ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng học tập của học sinh.
Ngoài ra, sách giả còn gây thiệt hại trực tiếp về kinh tế cho các đơn vị làm sách, làm giảm doanh thu do bị cạnh tranh không lành mạnh. Các ấn phẩm này thường được bán với mức chiết khấu cao vì không phải chịu các chi phí như bản quyền, tổ chức dạy thực nghiệm, giới thiệu sách, tập huấn giáo viên.
Bên cạnh đó, sách giáo khoa giả còn gây ảnh hưởng đến uy tín, thương hiệu của nhà xuất bản do chất lượng in kém, sai sót về nội dung, hình thức. Về lâu dài, tình trạng này làm mất lòng tin của độc giả vào chất lượng sách giáo khoa trên thị trường.
Ông Tùng cho biết thêm, hiện nay sách giáo khoa giả được làm rất tinh vi. Mặc dù, nhìn bên ngoài giống sách thật, nhưng chất lượng in ấn sẽ không đạt yêu cầu. Sách giả thường có sai sót về màu sắc, ký hiệu, nét chữ, kiến thức, hay bị thiếu dữ liệu, không cập nhật thông tin dẫn đến sai lệch về nội dung. Đặc biệt, trường hợp nếu thiếu đường nét biên giới, vấn đề biển đảo sẽ gây ảnh hưởng đến việc tiếp nhận kiến thức của học sinh.
Với những sách in bị mờ, không đảm bảo quy cách, tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của học sinh, nhất là về thị lực. Hơn nữa, khi sử dụng sách giả, các em sẽ không thể truy cập và khai thác các tài nguyên số, tư liệu bổ trợ hay tiện ích học tập trực tuyến do nhà xuất bản chính thức cung cấp.
Lý giải nguyên nhân vẫn còn tình trạng sách giáo khoa giả, sách lậu trên thị trường, ông Tùng cho rằng, do lợi nhuận thu được từ hoạt động này rất cao do không phải chi trả chi phí bản quyền, in ấn và phân phối như sách thật. Người bán có thể đưa ra mức giá thấp, chiết khấu cao để thu hút người mua, nhưng vẫn thu về lợi nhuận lớn.
Ngoài ra, việc thực thi các quy định về bản quyền và chống sách in lậu chưa đủ mạnh, thiếu nhân lực và công nghệ để kiểm soát. Một số đối tượng lợi dụng kẽ hở trong luật pháp để in và phát hành sách lậu.
Đồng thời, trên thị trường vẫn còn một bộ phận khách hàng ưu tiên lựa chọn sách có giá thành rẻ, do chưa nhận thức đầy đủ về việc bảo vệ bản quyền. Nhiều người chưa hiểu rằng, việc sử dụng sách lậu, sách giả đồng nghĩa với tiếp tay cho hành vi vi phạm pháp luật. Họ thường chỉ coi đó là cách để tiết kiệm chi phí, mà không lường hết được những hệ lụy lâu dài đối với cá nhân và xã hội.
Không chỉ vậy, sách giáo khoa giả thường được in và phát hành nhanh chóng ngay sau khi kết thúc năm học. Việc làm này nhằm tận dụng nhu cầu mua sách cao, khi sách thật chưa kịp phân phối rộng rãi, khiến người tiêu dùng dễ mua nhầm sách giả nếu không cẩn trọng.
Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm chưa thực sự quyết liệt cũng làm gia tăng tình trạng này.
Đồng quan điểm, ông Nguyễn Ngọc Hưng - Cửa hàng trưởng kiêm trưởng phòng kinh doanh 2, Công ty Cổ phần Sách và Thiết bị Trường học Hà Nội chia sẻ: "Hiện nay, với sự bùng nổ của công nghệ 4.0, sự phát triển của mạng xã hội, các nền tảng thương mại điện tử, nhiều doanh nghiệp, cá nhân có xu hướng đẩy mạnh kinh doanh online, trong đó có sách vở và đồ dùng học tập. Đây là kẽ hở để sách lậu, sách giả dễ dàng xuất hiện và lưu hành trên thị trường.
Trong năm 2024, cơ quan chức năng đã phát hiện và bắt giữ nhiều vụ sách giả tại một số tỉnh/thành trên cả nước. Chuẩn bị bước vào năm học mới 2025-2026, sách giáo khoa là sản phẩm được nhiều phụ huynh, học sinh tìm mua. Thời điểm này sách giả dễ trà trộn vào thị trường nên phụ huynh, học sinh cần tới những địa chỉ phát hành sách giáo khoa uy tín để tránh mua phải sách lậu, sách kém chất lượng.
Đặc biệt, nên lựa chọn mua sách trực tiếp tại nhà sách có tên tuổi, uy tín, trong đó có các nhà sách thuộc hệ thống phân phối chính thức của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Nếu mua hàng online, nên lựa chọn các trang của những nhà sách lớn, không nên mua sách bán dạo, hoặc trên sàn thương mại điện tử không uy tín.
Ngoài ra, phụ huynh, học sinh cần chú ý khi mua sách phải quan sát kỹ lưỡng để phân biệt được sách giáo khoa thật và giả. Sách giáo khoa thật thường giấy in sẽ dầy dặn, hình ảnh sắc nét hơn, nội dung không bị lệch hoặc sai trang…
Còn sách giáo khoa giả, sách lậu thường có hình ảnh màu sắc nhòe mờ, không được tự nhiên, không rõ nét. Giấy in có màu ngả vàng, hơi tối, giấy mỏng dễ bị lem mực sang trang sau, một số nội dung bị sai chính tả, thông tin sai lệch không đảm bảo".
Đảm bảo cung ứng đủ sách giáo khoa cho học sinh trước thềm năm học mới
Trong bối cảnh sách giáo khoa giả ngày càng tinh vi, việc bảo đảm cung ứng đầy đủ sách giáo khoa chính thống, đúng danh mục được phê duyệt trở thành yêu cầu cấp thiết, nhằm giúp học sinh tiếp cận học liệu chất lượng ngay từ đầu năm và hạn chế tình trạng sách lậu, sách giả.
Về vấn đề này, bà Nguyễn Thị Hường - Cửa hàng trưởng, Trung tâm Sách và Thiết bị Giáo dục ADCBook Hoàng Đạo Thuý thông tin: “Hiện tại, sách giáo khoa đã được nhập kho đầy đủ và sẵn sàng phục vụ nhu cầu của phụ huynh, học sinh.
Trên thị trường hiện nay có nhiều bộ sách giáo khoa khác nhau. Mỗi bộ sách được thiết kế với những đặc điểm riêng nhằm đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của học sinh, đồng thời phù hợp với điều kiện cụ thể của từng địa phương. Đây là học liệu quan trọng, đóng vai trò hỗ trợ hiệu quả cho giáo viên trong giảng dạy và giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hệ thống.
Nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người học, hệ thống ADCBook đã chủ động nhập đủ các đầu sách thuộc các bộ sách giáo khoa khác nhau theo danh mục được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt. Tuy nhiên, do có nhiều bộ sách cùng được sử dụng nên nhà sách phải tính toán kỹ lưỡng hơn trong khâu dự trữ, tránh tình trạng tồn kho lớn nhưng vẫn bảo đảm đáp ứng kịp thời đơn hàng”.
Bà Hường cho biết thêm, dựa theo số liệu thống kê về lượng người mua sách trong năm học trước, cửa hàng chủ động xây dựng kế hoạch cung ứng từ sớm, trong đó có việc cân đối nguồn hàng theo từng cấp học và từng thời điểm cao điểm.
Chẳng hạn, nếu học sinh học lớp 1 năm trước sử dụng bộ sách nào thì năm nay khi lên lớp 2, các em sẽ tiếp tục học bộ sách đó. Vì vậy, cửa hàng có thể xây dựng kế hoạch nhập hàng và phân phối một cách hợp lý, nhằm hạn chế tối đa tình trạng thiếu hụt cục bộ, đồng thời tránh tồn kho kéo dài ở những đầu sách ít được lựa chọn.
Bên cạnh đó, hệ thống vận chuyển cũng được tổ chức một cách linh hoạt và hiệu quả. Khi phát sinh đơn hàng đột xuất hoặc nhu cầu tăng nhanh, cửa hàng sẽ nhanh chóng điều phối bổ sung sách từ kho trung tâm hoặc các cửa hàng lân cận. Việc này giúp bảo đảm sách đến tay học sinh đúng thời điểm, phục vụ kịp thời cho việc học tập ngay từ đầu năm.
Mặc dù, cửa hàng chủ yếu phục vụ khách mua lẻ, nhưng vẫn nhận đơn đặt hàng theo nhóm như đơn của cả lớp hoặc của nhà trường. Phụ huynh có thể cử đại diện lớp gửi danh sách các đầu sách cần mua, sau khi tiếp nhận, cửa hàng sẽ chuẩn bị đầy đủ số lượng và sắp xếp sách theo đúng yêu cầu. Phụ huynh chỉ cần đến nhận mà không phải chờ đợi lâu hay mất thời gian lựa chọn từng cuốn riêng lẻ.
Cách làm này giúp tiết kiệm thời gian cho cả nhà sách và phụ huynh, đặc biệt hiệu quả trong mùa cao điểm đầu năm học. Tỷ lệ hoàn thiện đơn hàng theo hình thức này gần như tuyệt đối, nhờ vào quy trình xử lý rõ ràng và đội ngũ nhân viên quen việc. Cửa hàng luôn đặt mục tiêu bảo đảm phụ huynh nhận đủ sách, đúng đầu mục, đúng thời điểm, tránh tình trạng thiếu sót hay nhầm lẫn.
Để nâng cao nhận thức của bạn đọc, đặc biệt với giáo viên, phụ huynh, học sinh trong việc nhận thức đúng và phân biệt sách giáo khoa thật và giả, ông Nguyễn Văn Tùng cho biết thêm, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã thực hiện nhiều biện pháp. Cụ thể:
Thứ nhất, tuyên truyền, nâng cao ý thức bạn đọc về tác hại của sách giả, sách lậu thông qua các buổi trưng bày nhận diện sách thật, sách giả do Tổng cục Quản lý thị trường và các Cục Quản lý thị trường địa phương tổ chức.
Thứ hai, thường xuyên cử cán bộ tham gia hội nghị tập huấn nghiệp vụ phòng chống in lậu, các cuộc hội thảo về chống sách lậu, sách giả.
Thứ ba, thông qua kênh thông tin của nhà xuất bản và các kênh thông tin đại chúng khác khuyến cáo giáo viên, phụ huynh và học sinh tìm mua sách tại hệ thống phân phối chính thức của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, các công ty Sách - Thiết bị trường học địa phương, không mua sách từ các nguồn trôi nổi trên thị trường để tránh mua phải sách lậu, sách giả.
“Theo tôi, để ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng in lậu sách cần phải có thêm những biện pháp mạnh mẽ, triệt để và đồng bộ. Đặc biệt, cần tăng cường áp dụng các hình phạt nghiêm khắc đối với hành vi sản xuất, phân phối và tiêu thụ sách lậu, sách giả. Các mức phạt hiện nay đối với hành vi này còn chưa đủ mạnh và chưa đủ sức răn đe.
Ngoài ra, cần sự phối hợp chặt chẽ và hỗ trợ từ các cơ quan thông tấn, báo chí. Việc đẩy mạnh truyền thông sẽ góp phần nâng cao nhận thức của người tiêu dùng, giúp họ phân biệt được sách thật, sách giả và lựa chọn đúng sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng”, ông Tùng nhấn mạnh.
