Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang lấy ý kiến xây dựng nghị định của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 04/2021/NĐ-CP và Nghị định 127/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục.
Có nhiều biến số trong thực tế tuyển sinh
Theo quy định tại Điều 10, Nghị định 04/2021/NĐ-CP, tuyển sinh đào tạo trình độ đại học vượt số lượng theo quy định về xác định chỉ tiêu tuyển sinh từ 03% sẽ bị xử phạt. Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sĩ Phạm Thái Sơn - Giám đốc Trung tâm Truyền thông và Tuyển sinh, Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh bày tỏ:
"Một số cơ sở giáo dục đại học có thể tuyển sinh vượt để tăng nguồn thu. Điều này gây ra sự bất công với những trường tuân thủ đúng chỉ tiêu. Do đó, quy định trên tạo "sân chơi bình đẳng" giữa các đơn vị.
Tuy nhiên, giới hạn 3% là tương đối khắt khe. Trong điều kiện thực tế, việc kiểm soát chính xác 100% chỉ tiêu nhập học là vô cùng khó khăn. Tình trạng hồ sơ “ảo” làm cho các trường đại học bị động trong tuyển sinh. Có thể năm nay số thí sinh nhập học cao nhưng năm sau có thể thấp hơn.
Thí sinh được phép đăng ký nhiều nguyện vọng và không giới hạn số trường, nên tỷ lệ nhập học thực tế khó dự đoán.Trường có thể gọi số lượng đủ chỉ tiêu nhưng lại nhập học vượt vì thí sinh không rút hồ sơ hoặc bất ngờ quyết định nhập học phút chót.
Điều này đòi hỏi các trường có hệ thống tuyển sinh, quản lý đầu vào cực kỳ chính xác mới "thoát bị phạt".
Bởi vậy, cần linh hoạt hơn việc xác định giới hạn theo ngành và vùng miền, một số trường ở vùng sâu, vùng xa có thể khó tuyển đủ chỉ tiêu, trong khi các trường lớn dễ tuyển vượt do sức hút. Nếu áp dụng một mức phạt cứng, có thể không công bằng".
Hiện tại mức phạt tiền đối với hành vi tuyển sinh để đào tạo trình độ đại học vượt số lượng theo quy định về xác định chỉ tiêu tuyển sinh thấp nhất là 5.000.000 đồng, cao nhất là 70.000.000 đồng. Ngoài ra, biện pháp khắc phục hậu quả là buộc giảm số lượng tuyển sinh năm sau tối thiểu bằng số lượng đã tuyển sinh vượt chỉ tiêu.
Theo quan điểm của Thạc sĩ Phạm Thái Sơn, nên xem xét lại các yếu tố hoàn cảnh khi xử phạt. Ví dụ như năng lực thực tế của nhà trường, bao gồm cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên đủ đáp ứng... Từ đó xem xét, có thể nới chỉ tiêu cho cho phù hợp hơn với hoàn cảnh thực tế.
Thứ hai là lỗi vi phạm do yếu tố khách quan như hệ thống kỹ thuật, dịch chuyển hồ sơ... cần đánh giá kỹ lưỡng trước khi xử phạt hành chính.
Cùng bàn luận về vấn đề này, Tiến sĩ Vũ Duy Hải - Trưởng ban Tuyển sinh - Hướng nghiệp, Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết: "Mức 3% là tương đối khó khăn cho các trường ít chỉ tiêu vì dễ tuyển sinh vượt mức quy định. Do đó, theo tôi nên tính mức vượt này tùy thuộc vào quy mô tuyển sinh của từng trường. Cũng phải xem xét đến trường hợp các trường không cố tình vi phạm mà do yếu tố khách quan.
Thực tế, khó khăn nhất trong vấn đề tuyển sinh là tỷ lệ ảo. Đây là biến số mà không cơ sở giáo dục nào có thể xác định được chính xác. Bởi vậy, các trường thường sẽ phải gọi vượt chỉ tiêu. Tất nhiên, con số này cũng phải có sự tính toán, dựa vào trung bình tỷ lệ ảo các năm.
Năm nay, việc xét tuyển đại học sẽ diễn ra một lần trên hệ thống chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Theo tôi, các trường hoàn toàn có thể xác định được tỷ lệ ảo nên khả năng vi phạm sẽ giảm bớt.
Nếu trường nào vi phạm, phần lớn là sẽ là do lỗi chủ quan, khi đó các mức phạt trong quy định là phù hợp để các trường tuân thủ đúng theo chỉ tiêu đã đăng ký, phù hợp với năng lực đào tạo thực chất của đơn vị".
Dưới góc nhìn của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Thắng - Trưởng phòng Đào tạo, Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh): "Việc xác định hành vi nào cần điều chỉnh và hành vi nào không là rất quan trọng.
Ví dụ, nếu một trường tuyển sinh vượt chỉ tiêu, vấn đề không chỉ đơn thuần là hành vi vi phạm mà cần xem xét liệu hành vi đó có ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thống giáo dục hay không? Chúng ta cần tập trung vào mục tiêu cốt lõi là đảm bảo chất lượng đào tạo và cam kết với người học.
Về xử lý vi phạm, cần phân loại mức độ nghiêm trọng. Có những vi phạm nhẹ, mang tính vô ý, cũng có những vi phạm nặng, gây hậu quả lớn đến hệ thống giáo dục và người học.
Nếu một hành vi vi phạm không thể khắc phục và ảnh hưởng lớn đến chất lượng đào tạo thì cần xử lý nghiêm. Ngược lại, những vi phạm nhỏ, không gây hậu quả nghiêm trọng, có thể được xem xét linh hoạt hơn".
Cần có giải pháp phù hợp hơn với thực tế
Đề cập đến những giải pháp trong vấn đề xử phạt tuyển sinh, Thạc sĩ Phạm Thái Sơn đề xuất, nên phân loại xử phạt theo mức độ vượt, ví dụ vượt 3–5% thì nhắc nhở/cảnh cáo, vượt 5–10% thì phạt hành chính, trên 10% thì cấm tuyển ngành/năm tiếp theo.
Ngoài ra, cần tính đến chỉ tiêu tự chủ của trường đại học, với các trường thực hiện tự chủ toàn diện, có thể cho phép linh hoạt hơn trong phạm vi đã được thẩm định năng lực.
Bên cạnh đó, phải xây dựng hệ thống giám sát và cảnh báo sớm, sẽ giúp các trường theo dõi sát số lượng trúng tuyển – nhập học, tránh rủi ro do "vô tình" tuyển vượt chỉ tiêu.
Đồng thời, nên có mức vượt “an toàn” linh hoạt theo năm. Ví dụ, trong những năm có thay đổi lớn về phương thức xét tuyển, cho phép vượt chỉ tiêu tối đa 5–7% mà không bị xử phạt nặng nếu có báo cáo giải trình rõ ràng.
Việc xét chỉ tiêu vượt theo nhóm ngành và điều kiện thực tế của nhà trường cũng nên được xem xét. Những ngành khó tuyển, ít biến động như sư phạm, nông lâm… có thể giữ mức 3%, những ngành đang là xu hướng như công nghệ thông tin, kinh tế... nên có mức co giãn nếu trường đảm bảo điều kiện đào tạo.
Nên có những ưu tiên cho các trường đã chứng minh được năng lực đào tạo. Trường có cơ sở vật chất, đội ngũ, hệ số sinh viên/giảng viên tốt nên được phép linh hoạt điều chỉnh trong khung nhất định (5–10%) mà không cần xin lại chỉ tiêu.
Việc các trường vi phạm trong tuyển sinh có thể dẫn đến hệ lụy cho sinh viên, ảnh hưởng uy tín trường, theo thầy Sơn, các đơn vị phải giữ vững kỷ cương trong khâu đào tạo và tuyển sinh và có hướng giải quyết thấu đáo cho sinh viên.
Dù trường bị xử phạt, cần có cam kết rõ ràng từ cơ quan quản lý rằng chương trình đào tạo của sinh viên đã nhập học sẽ được duy trì đúng tiến độ, chất lượng và không làm gián đoạn việc học hành của sinh viên.
Ngoài ra, nên tăng cường biện pháp khắc phục, thay vì chỉ phạt tiền các trường đại học. Yêu cầu các trường vi phạm phải báo cáo kế hoạch điều chỉnh lại cơ sở vật chất tốt và đội ngũ để giảng dạy.
Thứ hai là có phương án đầu tư để bổ sung tài nguyên cho đào tạo, để đảm bảo chất lượng cho số sinh viên vượt chỉ tiêu đã đề ra trong đề án tuyển sinh. Và tất cả mọi thứ nên công khai thông tin điều chỉnh với sinh viên và đặc biệt là với phụ huynh.
Theo quan điểm của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Thắng: "Điều quan trọng nhất là trường phải cam kết đảm bảo chất lượng đào tạo, thay vì áp dụng các biện pháp xử phạt cứng nhắc, cần tập trung vào quản lý chất lượng và cam kết của nhà trường với xã hội.
Ví dụ, nếu trường tuyển vượt nhưng vẫn đảm bảo chất lượng giảng dạy, cơ sở vật chất và quyền lợi người học, thì không nên coi đó là vi phạm. Ngược lại, nếu chất lượng không đảm bảo, không đáp ứng được theo chuẩn giáo dục đại học cần có biện pháp xử lý nghiêm.
Vấn đề xử phạt này phải có những điều chỉnh để phù hợp hơn, điều quan trọng nhất là đảm bảo sự phát triển và ổn định chung của hệ thống giáo dục".
Nhằm giữ vững kỷ cương tuyển sinh, Tiến sĩ Vũ Duy Hải chỉ ra, hiện nay, các thông tư quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo rất rõ ràng, liên quan đến năng lực đào tạo và chỉ tiêu tuyển sinh. Ví dụ như Thông tư 10/2023/TT-BGDĐT sửa đổi Thông tư 03/2022/TT-BGDĐT Quy định về việc xác định chỉ tiêu tuyển sinh đại học thạc sĩ, tiến sĩ và chỉ tiêu tuyển sinh cao đẳng ngành giáo dục mầm non.
Các cơ sở giáo dục cần tuân thủ theo quy định, để đảm bảo thực hiện theo đúng cam kết về chất lượng đào tạo đã công bố.
