Sáng ngày 12/11, tại Thành phố Hồ Chí Minh, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo – ông Hoàng Minh Sơn, lãnh đạo Vụ Giáo dục đại học và gần 30 cơ sở giáo dục đại học, các chuyên gia về giáo dục trong cả nước đã đến tham dự buổi tọa đàm “Tự chủ đại học và những vướng mắc cần tháo gỡ”.

Theo ban tổ chức cuộc tọa đàm, cho đến năm 2014, đã có 23 cơ sở giáo dục đại học trong tổng số hàng trăm các trường đại học, học viện trong cả nước được phép thí điểm tự chủ đại học toàn diện theo nghị quyết của Chính phủ.

Thông qua cơ chế tự chủ đại học, hệ thống giáo dục đại học Việt Nam đã có nhiều chuyển biến rõ nét về nhiều mặt, như: Việc thực hiện tự chủ đã có nhiều đổi mới, bứt phá trong giảng dạy, đào tạo hay nghiên cứu khoa học; các nguồn lực xã hội đầu tư vào giáo dục cũng tăng nhiều hơn; các trường đại học trong và ngoài công lập nâng tầm quản trị, chủ động, sáng tạo và tăng sức cạnh tranh.

Từ thực tế thực hiện thí điểm tự chủ đại học đã nảy sinh ra nhiều vấn đề, đòi hỏi hệ thống pháp lý cần được hoàn thiện.

Toàn cảnh buổi tọa đàm "Tự chủ đại học và những vướng mắc cần tháo gỡ" (ảnh: P.L)

Theo Tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa – Nguyên Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, hầu hết các trường tham gia thí điểm tự chủ đều đã có những bứt phá trong đào tạo, nghiên cứu, góp phần tạo ra diện mạo mới cho hệ thống giáo dục đại học Việt Nam.

Thời gian qua, mô hình quản trị đại học đã có những chuyển biến rõ rệt, tăng quyền chủ động và trách nhiệm giải trình của các cơ sở giáo dục đại học trong mọi hoạt động.

Điều 13 của Nghị định 99/2019/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Giáo dục đại học sửa đổi bổ sung đã cụ thể hóa rất chi tiết về quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học về học thuật, hoạt động chuyên môn, tổ chức bộ máy nhân sự, tài chính, tài sản.

Dù chỉ mới thực hiện chưa được một năm, bước đầu thực hiện quyền tự chủ đại học dù đã được luật hóa, nhưng vẫn còn một số vướng mắc.

Tự chủ đại học không chỉ thực hiện theo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), mà còn chịu sự chi phối của các luật khác như Luật tài sản công, Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Công chức viên chức.

Tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa đề nghị, thực hiện Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) cũng phải sửa đổi, rà soát các luật và quy định dưới luật.

Giáo sư Trần Hồng Quân, Chủ tịch Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam (ảnh: P.L)

“Tự chủ đại học cũng phải đi kèm với các điều kiện khác như thành lập Hội đồng trường, phân tách giữa quản lý, quản trị ở trong trường đại học, cần có sự phân cấp, phân quyền giữa nhà trường tự chủ với các đơn vị cơ sở để phát huy năng lực của các đơn vị” – tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa chia sẻ.

Phát biểu tại tọa đàm, Giáo sư Trần Hồng Quân – Chủ tịch Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam khẳng định: Tự chủ đại học đối với các nước khác là điều thường thấy, nhưng với chúng ta lại chưa quen.

Cho đến nay, dù chủ trương lớn này đã được đưa vào luật nhưng vẫn không dễ thực hiện, vì còn vướng tư duy, nhiều ràng buộc pháp lý do luật lệ chưa sửa đổi đồng bộ, do vẫn còn quán tính của cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp trước đây.

Giáo dục đại học trong thời gian vừa qua tuy đã đạt được nhiều thành tựu, nhưng không chỉ dừng lại ở đó, giáo dục đại học buộc phải vươn lên.

Theo Giáo sư Trần Hồng Quân, tự chủ đặt cho các trường đại học ở vị trí tự lập, tự vươn lên, không thể ỷ lại vào ngân sách của Nhà nước. Còn nếu ỷ lại, các trường phải chịu sự nghèo nàn thường xuyên.

“Do đó, phải huy động nguồn lực xã hội để tự vươn lên” – Giáo sư Trần Hồng Quân nhấn mạnh.

Tự chủ đại học là một chủ trương canh tân lớn về quản lý, trên cơ bản là đặt niềm tin và giao trọng trách cho cấp dưới, tháo gỡ nhiều ràng buộc trong quản lý, giao nhiều quyền tự quyết cho các trường, tạo một không gian tự do sáng tạo trong hoạt động học thuật, điều hành nhà trường. Đó là một bước dân chủ hóa giáo dục đại học.

Chủ tịch Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam cho biết: Tự chủ đại học sẽ tạo ra động lực tự thân mạnh mẽ cho các trường, từ áp lực phải tự lực để tồn tại, từ áp lực phải chịu trách nhiệm kết quả cuối cùng của hoạt động nhà trường trước Nhà nước, trước xã hội, trước sự đánh giá của thị trường dịch vụ giáo dục.

Động lực đó sẽ tạo ra sức sống mới mạnh mẽ cho lãnh đạo của tất cả các cấp, đội ngũ thầy cô giáo, cán bộ và nhân viên của nhà trường.

Giáo sư Trần Hồng Quân kết luận: Tự chủ đại học được thực hiện trên 4 phương diện là tự chủ học thuật, tự chủ về tài chính, tự chủ về lao động và tự chủ về tổ chức.

Sau khi lắng nghe rất nhiều ý kiến tâm huyết về tự chủ đại học đến từ các cơ sở giáo dục đại học, Phó Giáo sư Hoàng Minh Sơn – Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo khẳng định, tự chủ đại học là điểm sáng, không chỉ là xu thế mà còn mang lại lợi ích cho giáo dục đại học Việt Nam.

Theo Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, bản chất của tự chủ chính là làm gì để tốt nhất. Tự chủ sẽ giải quyết bài toán tối ưu, trong đó có việc đưa ra quyết định nhanh nhất.

“Tự chủ không phải tự trị, cũng không phải tự lo. Tự chủ mở ra những chính sách thông thoáng, song cũng cần đồng bộ. Muốn thực hiện tự chủ đại học, các trường cần xây dựng hệ thống quản trị nội bộ tốt, phải có mô hình quản trị, trong trường đại học phải phân cấp, nhằm phát huy thế mạnh của từng đơn vị, từng người trong trường”

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đề nghị: Hiện nhiều trường có mô hình quản trị rất tốt, trong đó phải kể đến các trường tư thục. Do đó, trong quá trình thực hiện tự chủ thì các trường có thể học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm lẫn nhau.