Hiện, Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) và Dự thảo Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (bản dự thảo ngày 6/11/2025) trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đang tiếp tục nhận được nhiều sự quan tâm, góp ý xây dựng.
Trong đó, đáng chú ý là nội dung liên quan đến điều khoản chuyển tiếp ở cả 2 dự thảo.
Cụ thể, Khoản 1, Điều 46, Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) nêu: “Kể từ ngày Luật này có hiệu lực thi hành, hội đồng đại học, hội đồng trường của cơ sở giáo dục đại học công lập chấm dứt hoạt động và có trách nhiệm bàn giao toàn bộ hồ sơ, tài liệu có liên quan cho hiệu trưởng và báo cáo cơ quan quản lý trực tiếp (báo cáo Bộ Giáo dục và Đào tạo đối với các cơ sở giáo dục đại học không có cơ quan quản lý trực tiếp) trong thời hạn 03 tháng từ thời điểm chấm dứt hoạt động”.
Và “Trường hợp quyết định công nhận hoặc bổ nhiệm Hiệu trưởng có thời hạn kết thúc sau ngày 01/01/2026, tiếp tục thực hiện chức trách, nhiệm vụ cho đến khi cơ quan quản lý trực tiếp xem xét, quyết định việc bổ nhiệm lại theo quy định của Đảng và pháp luật”.
Còn tại Khoản 1, Điều 8, Dự thảo Nghị quyết nêu: “Giai đoạn chuyển tiếp khi Hội đồng trường kết thúc hoạt động, trong thời gian không quá 6 tháng cơ quan quản lý trực tiếp quyết định một số nội dung quản lý điều hành do Hội đồng trường đảm nhiệm liên quan đến công tác tổ chức, nhân sự. Cơ quan quản lý trực tiếp căn cứ vào tiêu chuẩn, điều kiện người đứng đầu cơ sở giáo dục do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định để xem xét, quyết định nhân sự phù hợp”.
Trước đó, tại Hội nghị học tập, triển khai Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo diễn ra chiều ngày 24/10, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đã đưa ra cam kết là việc thực hiện chủ trương bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học sẽ được triển khai từ nay đến đầu năm 2026: “Bộ đang xây dựng phương án cụ thể và sẽ triển khai ngay từ đầu tháng 12, chứ không đợi đến đầu năm sau. Mục tiêu là khi luật mới có hiệu lực, bộ máy mới sẽ vận hành ngay, nhịp nhàng, không có khoảng trống”.
Chủ trương thực hiện nhất thể hóa thiếu quyết liệt
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Đông Phương - nguyên cán bộ Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo chia sẻ, từ ngày 1/1/12026, Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) quy định hội đồng đại học, hội đồng trường của các cơ sở giáo dục đại học công lập chấm dứt hoạt động. Trong khi đó, Dự thảo Nghị quyết quy định cho phép không quá 6 tháng cơ quan quản lý trực tiếp quyết định công tác tổ chức, nhân sự của cơ sở giáo dục. Những quy định trên cho thấy sự thiếu rõ ràng, phản ánh công cuộc thực hiện nhất thể hóa “bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục” theo tinh thần Nghị quyết số 71 sẽ còn lâu dài, phức tạp, chưa thể sớm đi ngay vào cuộc sống.
Cùng quan điểm, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho rằng, việc thực hiện bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục theo tinh thần Nghị quyết số 71 là điều phải làm quyết liệt, khẩn trương. Và cơ quan quản lý trực tiếp không thể và không nên “ôm” các quyết định vận hành, bởi đó là công việc của nhà trường.
Dự thảo Nghị quyết quy định “Cơ quan quản lý trực tiếp căn cứ vào tiêu chuẩn, điều kiện người đứng đầu cơ sở giáo dục do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định để xem xét, quyết định nhân sự phù hợp”. Nhìn từ góc độ quản trị đại học, Tiến sĩ Vinh cho rằng, điều khoản này tiềm ẩn nhiều nguy cơ, “chống ách tắc nhưng lại tạo ách tắc mới”.
Còn theo Tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa - nguyên Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hồ Chí Minh phân tích, về pháp lý, Dự thảo Nghị quyết sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026. Và kể từ ngày 1/1/2026, hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục đại học công lập sẽ chấm dứt hoạt động. Khi đó, giải pháp tình thế được đưa ra là bộ chủ quản/ủy ban nhân dân cấp tỉnh, thành phố sẽ tạm thời tiếp quản quyền lực của hội đồng trường với phạm vi là trong công tác tổ chức, nhân sự. Đây chính là những thẩm quyền chiến lược của hội đồng trường (như bổ nhiệm, miễn nhiệm các chức danh quản lý, phê duyệt cơ cấu tổ chức). Điều này xác định một giai đoạn chuyển tiếp pháp lý kéo dài, tối đa từ ngày 1/1/2026 đến hết tháng 6/2026.
Trong khi tại Hội nghị học tập, triển khai Nghị quyết số 71 diễn ra chiều ngày 24/10, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cũng đã đưa ra cam kết mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm cao đó là thực hiện chủ trương bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học sẽ được triển khai từ nay đến đầu năm 2026. Cam kết này bảo đảm bộ máy quản trị mới được kiện toàn và sẵn sàng vận hành trước thời điểm Dự thảo Nghị quyết Quốc hội có hiệu lực (từ ngày 1/1/2026). Nếu thành công, sự chuyển giao quyền lực sẽ diễn ra nhịp nhàng và điều khoản “không quá 6 tháng” sẽ không cần phải được kích hoạt.
Tuy nhiên, Dự thảo Nghị quyết không đề cập đến bất kỳ nội dung nào liên quan đến thực hiện bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục. “Đây có thể được xem là phương án dự phòng pháp lý, thừa nhận thực tế rằng cam kết thực hiện chủ trương bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học sẽ được triển khai từ nay đến đầu năm 2026 có khả năng không đạt được”, thầy Nghĩa chia sẻ.
Một số nguy cơ tiềm ẩn
Theo chuyên gia, quy định “không quá 6 tháng” như trong Dự thảo Nghị quyết là một dự liệu cần thiết trên cơ sở thực tế pháp lý hiện nay. Nhưng lại tiềm ẩn nguy cơ tạo ra khoảng trống về cả pháp lý và điều hành.
Thứ nhất, tạo khoảng trống tự chủ và sự đảo ngược pháp lý.
Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh chia sẻ, quy định chức năng nhiệm vụ của hội đồng trường nhằm tăng trách nhiệm giải trình và đưa cơ sở giáo dục đại học ra khỏi cơ chế hành chính. Nếu dừng hoạt động của hội đồng trường mà không quy định rõ ai là người thực hiện chức năng, nhiệm vụ của hội đồng trường thì cơ sở giáo dục đại học sẽ “đứt mạch quản trị”.
“Nếu không xác định rõ người chịu trách nhiệm tổ chức điều hành trong giai đoạn chuyển tiếp sẽ rất dễ tạo ra khoảng trống quyền lực, khiến các cơ sở giáo dục đại học lúng túng, không biết dựa vào đâu để vận hành hệ thống”, Tiến sĩ Vinh chia sẻ.
Còn theo Tiến sĩ Lê Đông Phương, quan trọng nhất là phải đảm bảo việc chuyển tiếp vị trí quản lý cũng như các nguồn lực tài chính, nhân sự diễn ra ổn định, không tạo ra khoảng trống quyền lực hay xung đột trong nội bộ. Nếu khâu này không được xử lý kịp thời và nhanh chóng, có thể phát sinh hàng loạt hệ lụy như chậm lương, đình trệ các hoạt động chuyên môn.
Trong khi đó, Tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa cho rằng, quy định tại Điều 8, Dự thảo Nghị quyết thực chất tạo ra giai đoạn phục hồi quyền lực hành chính tạm thời, đi ngược lại với mục tiêu tự chủ đại học.
“Mục tiêu cốt lõi là giảm thiểu sự can thiệp hành chính trực tiếp của cơ quan quản lý trực tiếp vào hoạt động nội bộ của nhà trường, và gia tăng quyền lực, trách nhiệm giải trình. Nhưng Điều 8 của Dự thảo lại chuyển giao toàn bộ thẩm quyền nhạy cảm nhất (tổ chức, nhân sự) quay trở lại cho cơ quan quản lý trực tiếp. Mặc dù đây chỉ là một sự đảo ngược pháp lý tạm thời nhưng nguy cơ phát sinh là hầu hết các cơ quan quản lý trực tiếp (vốn quen với tư duy quản lý hành chính) sẽ áp dụng cơ chế mệnh lệnh hành chính để xử lý các vấn đề thuộc về quản trị đại học”, thầy Nghĩa chia sẻ.
Ngoài ra, nếu cơ quan quản lý trực tiếp tiếp nhận các hoạt động quản trị trên thì vai trò của tổ chức cơ sở đảng trong giai đoạn này sẽ hoạt động thế nào? Nhất là các hoạt động liên quan đến vai trò lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của tổ chức cơ sở đảng.
Hơn nữa, các quyết định chiến lược như tái cơ cấu khoa/phòng, bổ nhiệm lãnh đạo cấp khoa, hay phê duyệt chủ trương liên kết đào tạo,... có nguy cơ bị “treo” vô thời hạn hoặc phải tuân thủ các quy trình hành chính phức tạp, nhiều tầng nấc của bộ chủ quản, mất đi tính chủ động và linh hoạt của cơ sở giáo dục đại học.
Thứ hai, chậm trễ trong công tác tổ chức và nhân sự.
Theo Tiến sĩ Lê Đông Phương, từ ngày 1/1/2026, nếu chưa thực hiện được ngay việc kiện toàn bộ máy nhân sự, cơ sở giáo dục đại học sẽ có nguy cơ rơi vào tình trạng trống vai trò hoạch định chiến lược và giám sát điều hành. Điều này đồng nghĩa với việc cơ sở giáo dục đại học sẽ thiếu định hướng, thiếu cơ chế kiểm soát nội bộ, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến toàn bộ hoạt động phát triển của đơn vị.
Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh nhấn mạnh: “Cơ quan quản lý trực tiếp không phải đơn vị vận hành”. Do đó, cần phải làm rõ thêm nội dung “cơ quan quản lý trực tiếp quyết định một số nội dung quản lý điều hành do Hội đồng trường đảm nhiệm liên quan đến công tác tổ chức, nhân sự” được nêu trong Dự thảo Nghị quyết.
Mặt khác, theo thầy Nghĩa, cơ quan quản lý trực tiếp thực hiện chức năng quản lý nhà nước vĩ mô (ban hành chính sách, thanh tra, kiểm tra), không có bộ máy và chuyên môn để thực hiện quản trị vi mô (tuyển dụng, bổ nhiệm nhân sự cụ thể) vốn thuộc thẩm quyền của hội đồng trường.
Bất kỳ quyết định nhân sự nào do cơ quan quản lý trực tiếp ban hành trong giai đoạn 6 tháng thực hiện một số thẩm quyền của hội đồng trường đều có rủi ro pháp lý, dễ bị khiếu nại, khiếu kiện về sau khi bộ máy được thiết lập. Do đó, phản ứng phổ biến của cơ quan quản lý hành chính trong tình huống này là an toàn, thận trọng, và không ra quyết định. Khi đó, cơ quan quản lý trực tiếp có thể sẽ trì hoãn mọi quyết định về tổ chức và nhân sự, chờ đợi cho đến khi mô hình bí thư kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục mới được kiện toàn đầy đủ. Trong 6 tháng đó, các cơ sở giáo dục đại học có thể không thể bổ nhiệm lãnh đạo khoa/phòng hết nhiệm kỳ, không thể ký hợp đồng với các chuyên gia, nhà khoa học trình độ cao, và không thể phê duyệt các đề án, dự án chiến lược.
Những nguy cơ kể trên không phải là lý thuyết. Thực tiễn quá trình triển khai Nghị quyết 71 đã chứng minh điều đó. Việc Bộ Giáo dục và Đào tạo có 2 tháng (từ tháng 8 đến tháng 10/2025) để tổ chức Hội nghị học tập, triển khai Nghị quyết số 71 và Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội phải trải qua ít nhất 3 phiên bản nhưng vẫn chưa bảo đảm sự thống nhất, cho thấy sự phức tạp và vướng mắc trong thể chế hóa.
Trong khi đó, việc cần khẩn trương hoàn thành bổ nhiệm đồng bộ nhân sự bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục trước ngày 31/12/2025 là hoàn toàn xác đáng, giúp ổn định tổ chức để thực thi chiến lược phát triển của cơ sở giáo dục và thực thi các Nghị quyết chiến lược khác.
