Trong bối cảnh chuyển đổi số, hội nhập quốc tế và yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động, giáo dục nghề nghiệp chất lượng cao trở thành yêu cầu tất yếu. Đây là giải pháp then chốt để đào tạo nguồn nhân lực có tay nghề vững, kỹ năng gắn với thực tiễn, đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
Theo đó, Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035 đã đặt mục tiêu đến năm 2030 hình thành 18 cơ sở giáo dục nghề nghiệp chất lượng cao.
Cơ hội lớn nhưng cũng không ít thách thức
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Danh Quang - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội cho biết: Hiện nay, Nhà nước đang ưu tiên phát triển giáo dục nghề nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh công nghiệp hóa, chuyển đổi số và phát triển kinh tế tri thức. Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp đến năm 2030, tầm nhìn 2045 đã xác định rõ mục tiêu hình thành các cơ sở chất lượng cao, tiệm cận chuẩn khu vực và quốc tế. Đây là hành lang pháp lý và định hướng chính trị quan trọng, tạo điều kiện tiên quyết cho việc triển khai mục tiêu.
Bên cạnh đó, hệ thống giáo dục nghề nghiệp hiện nay cũng tạo cơ sở thuận lợi cho việc nâng cấp, phát triển. Cả nước hiện có khoảng 1.800 cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trong đó gần 400 trường cao đẳng, một số trường đã được đầu tư trọng điểm, tiếp cận chuẩn đào tạo của Đức, Úc, Hàn Quốc… Chưa kể, nhiều cơ sở đạt thành tích cao tại các kỳ thi kỹ năng nghề ASEAN và WorldSkills, một số ngành nghề đã đạt chuẩn quốc tế với trang thiết bị đào tạo hiện đại.
Do đó, nếu tập trung đầu tư có chọn lọc vào những cơ sở có tiềm lực sẵn có, việc hình thành 18 trường chất lượng cao đến năm 2030 là khả thi.
Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Lê Danh Quang, việc triển khai mục tiêu xây dựng các trường chất lượng cao cũng gặp không ít thách thức. Trước hết, các trường cần đầu tư lớn về cơ sở vật chất, thiết bị, xưởng thực hành, chương trình đào tạo và kiểm định theo chuẩn quốc tế, trong khi chi phí cho một nghề đạt chuẩn quốc tế rất cao, đòi hỏi cơ chế ưu tiên ngân sách và huy động hiệu quả các nguồn lực xã hội hóa.
Thứ hai, đội ngũ giáo viên nghề cũng là điểm nghẽn, khi yêu cầu về kỹ năng thực hành, ngoại ngữ và khả năng làm chủ công nghệ mới ngày càng cao, trong khi trình độ giữa các cơ sở vẫn còn chênh lệch, cần đầu tư dài hạn cho đào tạo, bồi dưỡng và hợp tác quốc tế. Ngoài ra, mô hình trường chất lượng cao đòi hỏi mức độ tự chủ lớn và liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, nhưng không phải cơ sở nào cũng đủ năng lực quản trị và kết nối hiệu quả với thị trường.
“Để bảo đảm mục tiêu đến năm 2030 hình thành 18 cơ sở giáo dục nghề nghiệp chất lượng cao, cần ưu tiên đầu tư trọng điểm, lựa chọn đúng các cơ sở có tiềm năng, tăng cường tự chủ tài chính, mở rộng xã hội hóa và hợp tác công – tư. Đồng thời đẩy mạnh hợp tác với doanh nghiệp trong xây dựng chương trình và đánh giá kỹ năng, chuẩn hóa đội ngũ giảng viên, thu hút chuyên gia quốc tế.
Mặt khác, cần mở rộng kiểm định và chuyển giao chương trình đào tạo từ các quốc gia phát triển, thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số trong đào tạo. Nếu được triển khai đồng bộ, quyết liệt trong giai đoạn 2026–2030, mục tiêu này hoàn toàn có thể đạt được”, thầy Quang nhấn mạnh.
Trong khi đó, theo Thạc sĩ Nguyễn Yến Ngọc – Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Hòa Bình, việc đặt mục tiêu đến năm 2030 hình thành 18 cơ sở giáo dục nghề nghiệp chất lượng cao là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Nếu thực hiện thành công, mục tiêu này không chỉ nâng tầm vị thế của các trường cao đẳng trong hệ thống giáo dục mà còn góp phần thay đổi nhận thức xã hội về con đường học nghề.
Cô Ngọc cho biết, hiện nay nhiều phụ huynh và học sinh vẫn ưu tiên con đường học trung học phổ thông và đại học, coi đó là lựa chọn “an toàn” và mở ra nhiều cơ hội hơn. Thực tế này khiến các trường cao đẳng gặp không ít khó khăn trong tuyển sinh, đồng thời ảnh hưởng đến uy tín và sự phát triển của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.
Trong bối cảnh đó, sự xuất hiện của các trường cao đẳng chất lượng cao sẽ trở thành minh chứng rõ ràng về chất lượng đào tạo, khẳng định năng lực và uy tín của các trường, giúp công tác tuyển sinh thuận lợi hơn, tạo niềm tin cho học sinh và phụ huynh. Đồng thời thu hút nguồn học sinh chất lượng cao và mở rộng hợp tác với doanh nghiệp, đối tác quốc tế.
Trên thực tế, nhiều trường đang nỗ lực phấn đấu để đạt chuẩn chất lượng cao bằng cách nâng cấp cơ sở vật chất, chuẩn hóa đội ngũ giảng viên, cải tiến chương trình đào tạo theo chuẩn quốc tế và tăng cường hợp tác với doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc xây dựng các trường cao đẳng chất lượng cao vẫn gặp không ít thách thức.
Theo Thông tư 35/2021/TT-BLĐTBXH quy định tiêu chí và quy trình đánh giá, công nhận trường cao đẳng chất lượng cao, các cơ sở muốn được công nhận phải đáp ứng nhiều tiêu chí khắt khe. Trong đó, tiêu chí về quy mô đào tạo được coi là khó khăn lớn nhất, khi mỗi trường phải có tối thiểu 2.000 học sinh, sinh viên, trong đó ít nhất 1.000 sinh viên trình độ cao đẳng.
Theo cô Ngọc, yêu cầu này là trở ngại đáng kể đối với nhiều cơ sở ngoài các thành phố lớn, nơi nguồn tuyển sinh còn hạn chế.
Thách thức thứ hai liên quan đến tỷ lệ bỏ học, quy định không được vượt quá 20% tổng tuyển sinh. Tuy nhiên, đặc thù của đối tượng học sinh hiện nay khiến tiêu chí này khó đạt bởi phần lớn học sinh chọn học cao đẳng do không đỗ cấp 3, dẫn đến thiếu hứng thú với việc học và chưa có định hướng rõ ràng về nghề nghiệp tương lai. Hệ quả là nhiều em nghỉ học giữa chừng sau một thời gian theo học.
Theo ghi nhận, tỷ lệ bỏ học tại nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp hiện dao động từ 30–40%.
4 trụ cột chiến lược để hình thành cơ sở giáo dục nghề nghiệp chất lượng cao
Thông tư 35/2021/TT-BLĐTBXH quy định tiêu chí và quy trình đánh giá, công nhận trường cao đẳng chất lượng cao dựa trên 5 nhóm tiêu chí chính: quy mô đào tạo; trình độ nhà giáo; gắn kết với doanh nghiệp trong đào tạo và việc làm sau đào tạo; quản trị nhà trường; và trình độ học sinh, sinh viên sau đào tạo.
Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Vũ Quang Khuê – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp Bắc Ninh, các tiêu chí này được ban hành từ những giai đoạn trước và cần được điều chỉnh để phù hợp hơn với thực tiễn hiện nay. Cụ thể, tiêu chí về quy mô đào tạo cần làm rõ cách tính cho trình độ cao đẳng và trung cấp, đồng thời xây dựng phương án linh hoạt cho các trường thuộc bộ/ngành hoặc có trụ sở tại thành phố lớn...
Về tiêu chí việc làm sau đào tạo, hiện quy định yêu cầu trong vòng 12 tháng kể từ khi tốt nghiệp, ít nhất 80% học sinh, sinh viên hệ trung cấp, cao đẳng có việc làm phù hợp với ngành nghề được đào tạo. Theo ông Khuê, tỷ trọng này cần nâng lên 90–95% để đảm bảo tính thực tiễn, nâng cao chất lượng đào tạo và giảm rủi ro cho người học.
Bên cạnh đó, công tác quản trị và đào tạo cũng cần được cập nhật theo hướng hiện đại, ứng dụng chuyển đổi số và thực hiện tiêu chí chuyển đổi xanh một cách cụ thể, đồng thời tham gia các hệ thống và tiêu chuẩn thực tiễn.
“Chỉ khi các tiêu chí đánh giá được điều chỉnh phù hợp với thực tiễn, kết hợp cùng thể chế và các quy định về phát triển giáo dục nghề nghiệp vốn khá mở và linh hoạt, các trường mới có điều kiện thuận lợi để đổi mới, nâng cao chất lượng đào tạo và sẵn sàng đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng cao trong giai đoạn tới”, Tiến sĩ Khuê cho hay.
Trong khi đó, dưới góc nhìn của Tiến sĩ Lê Danh Quang, để các trường cao đẳng từng bước đạt chuẩn trường chất lượng cao, việc đầu tư đồng bộ là yếu tố then chốt, song cũng cần xác định trọng tâm ưu tiên theo từng giai đoạn.
Theo thầy Quang, trước hết, cơ sở vật chất và trang thiết bị đào tạo đóng vai trò nền tảng. Các trường cần nâng cấp xưởng thực hành, phòng thí nghiệm theo mô hình gần doanh nghiệp, đồng thời trang bị thiết bị hiện đại cho các nghề công nghệ cao như điện tử, chip – bán dẫn, tự động hóa, cơ điện tử, robot, AI – IoT, công nghệ thông tin, vận hành CNC, công nghệ ô tô thế hệ mới, năng lượng tái tạo hay nông nghiệp công nghệ cao.
Hệ thống thực hành mô phỏng, VR/AR, phần mềm thiết kế – lập trình – vận hành, trung tâm đánh giá kỹ năng nghề, khu nghiên cứu – sản xuất thử và hạ tầng chuyển đổi số cũng cần được đầu tư đồng bộ để đảm bảo chất lượng đào tạo.
Thứ hai, các trường cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giảng viên theo chuẩn quốc tế. Tích cực mời chuyên gia và kỹ sư từ doanh nghiệp tham gia giảng dạy, đồng thời xây dựng cơ chế đãi ngộ, chính sách trả lương theo năng lực, hỗ trợ giảng viên cập nhật công nghệ mới và thực tập tại doanh nghiệp.
Thứ ba, chương trình đào tạo và ứng dụng công nghệ cũng cần đổi mới mạnh mẽ, chuyển đổi theo chuẩn năng lực quốc tế, phát triển chương trình liên kết doanh nghiệp, mô hình đào tạo kép với tỷ lệ thực hành cao, đồng thời áp dụng các công cụ quản lý đào tạo, hệ thống đánh giá năng lực 3D, e-portfolio và xây dựng hệ sinh thái số kết nối học – thi – việc làm.
Bên cạnh đó, vấn đề tài chính và cơ chế chính sách là yếu tố quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững. Theo Tiến sĩ Quang, việc tăng đầu tư ngân sách trọng điểm, chính sách vay ưu đãi, xã hội hóa, cơ chế tự chủ gắn với kiểm định chất lượng, đấu thầu minh bạch và các quỹ hỗ trợ nghiên cứu, đổi mới sáng tạo đều cần được triển khai đồng bộ.
Để hiện thực hóa mục tiêu hình thành 18 cơ sở giáo dục nghề nghiệp chất lượng cao vào năm 2030, Phó Hiệu trưởng Trường Công nghệ cao Hà Nội nhấn mạnh cần triển khai đồng bộ các giải pháp trọng tâm, tập trung vào bốn trụ cột chiến lược.
Trước hết, về tiêu chuẩn và cơ chế, cần xây dựng khung tiêu chuẩn chất lượng cao tiệm cận quốc tế, kèm theo lộ trình đánh giá minh bạch, đồng thời áp dụng cơ chế đặc thù cho những trường được đầu tư trọng điểm, bao gồm quyền tự chủ về nhân sự, tài chính và chương trình đào tạo.
Các trường cần hoàn thiện cơ chế đào tạo kép, trong đó doanh nghiệp tham gia xây dựng chương trình, giảng dạy, đánh giá và tiếp nhận sinh viên thực tập, kết hợp chính sách đãi ngộ để thu hút giảng viên giỏi, chuyên gia từ doanh nghiệp và quốc tế.
Về nguồn lực đầu tư, ưu tiên cần đặt vào các trường mũi nhọn và nhóm ngành công nghệ mới, công nghệ cao hoặc ngành nghề theo xu hướng phát triển bền vững, tránh đầu tư dàn trải. Hình thành Quỹ phát triển trường nghề chất lượng cao nhằm hỗ trợ trang thiết bị, công nghệ và chuyển đổi số. Đồng thời áp dụng chính sách ưu đãi thuế, tín dụng để khuyến khích doanh nghiệp đồng đầu tư trang thiết bị thực hành với nhà trường.
Về hợp tác và hội nhập, mở rộng hợp tác quốc tế trong chuyển giao chương trình và chứng chỉ nghề chuẩn quốc tế từ các nước tiên tiến như Đức, Úc, Hàn Quốc, Singapore, Trung Quốc là cần thiết. Đồng thời, liên kết với các doanh nghiệp lớn, tập đoàn công nghiệp – công nghệ cao để triển khai mô hình “campus doanh nghiệp” ngay trong trường. Phát triển mạng lưới trường chất lượng cao quốc gia, chia sẻ trang thiết bị, đào tạo giảng viên và nghiên cứu – phát triển nghề nghiệp (R&D).
Cuối cùng là ứng dụng chuyển đổi số. Theo đó, cần xây dựng hệ sinh thái số cho giáo dục nghề nghiệp, bao gồm học liệu mở, hệ thống quản lý học tập (LMS) dùng chung, kiểm định kỹ năng trực tuyến, đồng thời phát triển phòng thí nghiệm mô phỏng, thực tế ảo và thực tế tăng cường (VR/AR) trong đào tạo nghề.
“Đây sẽ là chiến lược thiết thực để nâng tầm giáo dục nghề nghiệp Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội và hội nhập quốc tế”, Phó Hiệu trưởng Trường Công nghệ cao Hà Nội cho hay.
