Chính phủ đã phê duyệt Đề án “Đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học giai đoạn 2025-2035, tầm nhìn đến năm 2045”. Mục tiêu của đề án là đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học ở Việt Nam; tiếng Anh được sử dụng rộng rãi, thường xuyên, hiệu quả trong dạy học, giao tiếp trong các nhà trường.
Về nhiệm vụ, giải pháp liên quan "Phát triển đội ngũ và nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý, giáo viên, giảng viên dạy tiếng Anh và dạy bằng tiếng Anh, bảo đảm đủ về số lượng, đồng bộ về chất lượng" nhấn mạnh: "Nghiên cứu cơ chế, chính sách cho người nước ngoài sử dụng thành thạo tiếng Anh tham gia dạy học tại các cơ sở giáo dục công lập".
Người nước ngoài giảng dạy trong trường công lập giúp đổi mới cách học tiếng Anh
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Bùi Duy Quốc - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Lương Thế Vinh (phường Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng) nhận định, Đề án “Đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học” là một chủ trương hoàn toàn đúng đắn, nhận được nhiều sự ủng hộ từ phía các trường. Khi Đề án được phê duyệt, nhiều giáo viên bày tỏ sự đồng tình và háo hức. Bởi nếu tiếng Anh thật sự trở thành ngôn ngữ thứ hai, đó sẽ là bước tiến lớn cho giáo dục Việt Nam.
Thầy Quốc cho biết, hiện nay trong các trường công lập, toàn bộ giáo viên giảng dạy tiếng Anh đều là người Việt Nam. Người nước ngoài chỉ được tham gia giảng dạy thông qua hai hình thức: ký hợp đồng được Ủy ban nhân dân cấp tỉnh phê duyệt hoặc thông qua các chương trình liên kết giữa nhà trường với công ty cung ứng giáo viên nước ngoài.
Tuy nhiên, đây mới chỉ là những hợp đồng ngắn hạn, mang tính dự án, chứ chưa có cơ chế cho phép họ tham gia giảng dạy lâu dài hay được công nhận như một phần của đội ngũ giáo viên công lập.
Thầy Quốc chia sẻ: "Việc có người nước ngoài vào trường giảng dạy là rất có lợi cho học sinh. Học sinh sẽ hào hứng hơn, tiết học sinh động hơn, các em được rèn luyện khả năng nghe nói, tiếp xúc với văn hóa và cách giao tiếp bản địa. Việc này vừa tạo động lực học, vừa giúp các em mạnh dạn sử dụng ngoại ngữ trong đời sống. Tuy nhiên, vấn đề không nằm ở hiệu quả giảng dạy, mà ở cách thực hiện và cơ chế tổ chức".
Thầy cho biết, trước Trường Trung học cơ sở Lương Thế Vinh từng có giáo viên người Nhật vào giảng dạy tiếng Nhật, nhưng phải được ủy ban nhân dân thành phố phê duyệt trong thời gian cụ thể.
Trường chỉ tiếp nhận giáo viên nước ngoài vào để giảng dạy, còn kinh phí, thủ tục, hồ sơ đều do Nhà nước chi trả và quản lý. Trường công không thể tự chủ hoàn toàn về tài chính để ký hợp đồng với người nước ngoài như trường tư thục.
Thực tế, trường công lập chịu ràng buộc bởi cơ chế ngân sách và quy trình phê duyệt nhiều cấp, nên việc tự chủ trong tuyển dụng giáo viên nước ngoài là rất khó. Ngoài ra, khi tuyển dụng người nước ngoài, nhà trường còn phải đối mặt với thủ tục hành chính phức tạp: xác minh hồ sơ, giấy tờ, lý lịch, năng lực chuyên môn, giấy phép lao động, các khâu kiểm tra của Sở Nội vụ, Công an, rồi đến ủy ban nhân dân tỉnh. Đối với một trường phổ thông công lập, việc tự mình thực hiện từng ấy thủ tục là gần như không thể.
Chia sẻ thực tế, cô Nguyễn Thị Thanh Nga - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Nguyễn Phú Hường (xã Hòa Tiến, thành phố Đà Nẵng) cũng nhận định, chủ trương cho phép người nước ngoài tham gia giảng dạy tại các cơ sở giáo dục công lập là hướng đi tích cực, phù hợp với tinh thần của Đề án. Tuy nhiên, theo cô, để triển khai hiệu quả trong thực tế, nhất là ở những trường vùng ven, vùng nông thôn, còn rất nhiều vấn đề cần làm rõ.
“Trường tôi ở khu vực ngoại thành, điều kiện chưa thuận lợi. Nếu có giáo viên nước ngoài vào giảng dạy thì học sinh chắc chắn rất thích, vì yếu tố mới mẻ sẽ giúp các em hào hứng hơn. Nhưng muốn làm được thì trước hết phải có đầy đủ hành lang pháp lý và quy định cụ thể.
Thực tế, tại các trường công lập hiện nay, việc có người nước ngoài tham gia giảng dạy chỉ xảy ra trong một số chương trình liên kết ngắn hạn. Người nước ngoài có thể đến dạy vài tháng hoặc một, hai năm rồi họ về nước hoặc chuyển sang đơn vị khác. Thời gian hợp tác không ổn định nên rất khó để nhà trường duy trì được hiệu quả lâu dài,” cô chia sẻ.
Cô Nga cũng chỉ ra rằng tính ổn định của đội ngũ là yếu tố quyết định trong dạy học. Nếu người nước ngoài chỉ ở Việt Nam ngắn hạn, hoặc hợp đồng không mang tính ràng buộc thì khi họ rời đi, trường lại phải bắt đầu lại từ đầu. Trong khi đó, giáo viên biên chế người Việt có tính gắn bó, ổn định, thuận tiện hơn trong tổ chức chuyên môn.
Một thách thức khác là kiểm soát lý lịch, năng lực, tình trạng cư trú và cam kết làm việc của người nước ngoài. Với quy định hiện hành, các trường công lập không có đủ thẩm quyền và nguồn lực để tự thẩm định, tuyển chọn. Nhà trường không thể biết rõ họ sẽ ở lại bao lâu, có giấy phép lao động hợp lệ hay không, hoặc họ đã được cơ quan nào xác nhận năng lực sư phạm.
Vì vậy, cô cho rằng để triển khai nội dung này trong Đề án, cần tính đến đặc thù của từng địa phương, từng loại hình trường, nhất là những nơi còn hạn chế về nguồn lực và điều kiện tổ chức.
Cần cơ chế rõ ràng, thống nhất để triển khai hiệu quả
Theo cô Nguyễn Thị Thanh Nga, nội dung trong Đề án về việc “nghiên cứu cơ chế, chính sách cho người nước ngoài sử dụng thành thạo tiếng Anh tham gia dạy học tại các cơ sở giáo dục công lập” là cần thiết và mang tính mở, song điều quan trọng là phải làm thật kỹ, rõ ràng từng bước.
“Chúng tôi mong chờ các cơ quan chức năng sẽ sớm có định hướng cụ thể: người nước ngoài được vào dạy trong trường công theo hình thức nào, có thể trở thành viên chức lâu dài hay chỉ dừng ở hợp đồng ngắn hạn? Nếu họ có thể làm việc như biên chế, có ràng buộc trách nhiệm, gắn bó với nhà trường thì sẽ rất tốt", cô Nga nói.
Tuy nhiên, việc đưa giáo viên nước ngoài vào làm việc lâu dài trong trường công cũng đi kèm với nhiều vấn đề phát sinh. Trước hết là kinh phí chi trả. Theo nữ hiệu trưởng, nếu trả lương cho người nước ngoài như giáo viên Việt Nam thì họ sẽ khó chấp nhận, vì người nước ngoài thường tính lương bằng tiền đô. Còn nếu trả lương cao hơn thì lại nảy sinh tâm lý thiệt thòi cho giáo viên trong nước khi cùng vị trí việc làm mà thu nhập chênh lệch. Vì thế phải có hướng dẫn rất rõ về cơ chế chi trả, nguồn kinh phí và cách xử lý sự công bằng trong nội bộ nhà trường.
Một vấn đề khác là quy mô và hiệu quả sử dụng. Nếu chỉ có một giáo viên nước ngoài cho hàng nghìn học sinh trong trường thì khó đảm bảo hiệu quả thực chất. Theo cô, có thể tổ chức mô hình dạy kết hợp, trong đó một lớp có giáo viên Việt Nam và giáo viên nước ngoài cùng phụ trách. Cách làm này vừa tạo môi trường học tập sinh động, vừa giúp hai bên hỗ trợ chuyên môn lẫn nhau.
Để chủ trương này đi vào thực tế, cô Nga đề xuất: Các sở giáo dục và đào tạo nên là đơn vị trực tiếp tuyển chọn và kiểm tra năng lực giáo viên nước ngoài, sau đó phân bổ về các trường có nhu cầu. Cách này vừa đảm bảo quản lý thống nhất, vừa giảm bớt gánh nặng cho nhà trường.
Thứ hai, cần xây dựng một bộ quy định đặc thù khi sử dụng giáo viên nước ngoài trong trường công, bao gồm: Hướng dẫn chi trả tiền lương, phụ cấp và bảo hiểm; Các điều kiện, tiêu chuẩn tuyển dụng và thời hạn hợp đồng; Quy tắc ứng xử giữa giáo viên nước ngoài và giáo viên Việt Nam, để tránh phân biệt đối xử và đảm bảo môi trường làm việc chuyên nghiệp.
Thứ ba, nới lỏng thủ tục hành chính, giảm bớt giấy tờ nhưng vẫn đảm bảo xác minh đầy đủ về lý lịch, năng lực chuyên môn và hồ sơ pháp lý của người nước ngoài.
Cô Nga nhấn mạnh: “Muốn người nước ngoài dạy tốt thì phải tạo điều kiện để họ yên tâm gắn bó lâu dài. Nhưng ngược lại, cũng phải có cơ chế quản lý rõ ràng để đảm bảo người lao động thực hiện đúng quy định, không bị đứt quãng hay thay đổi thất thường".
Theo cô Nga, nếu có sự vào cuộc đồng bộ của Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng chính quyền địa phương, từ khâu tuyển dụng, chi trả đến giám sát thì việc đưa giáo viên nước ngoài vào trường công lập hoàn toàn khả thi. Nếu được tổ chức bài bản, người học sẽ được hưởng lợi nhiều nhất, vừa được học ngoại ngữ tốt hơn, vừa được tiếp xúc với văn hóa và phương pháp học tập hiện đại.
Về phía thầy Bùi Duy Quốc, thầy cũng cho rằng việc “nghiên cứu cơ chế, chính sách cho người nước ngoài sử dụng thành thạo tiếng Anh tham gia dạy học tại các cơ sở giáo dục công lập” như Đề án đã nêu là hướng đi rất đúng, nhưng quan trọng nhất là “cơ chế như thế nào”.
Theo thầy, sở giáo dục và đào tạo, ủy ban nhân dân tỉnh cần đứng ra tuyển dụng và phân bổ giáo viên nước ngoài cho các trường công lập, thay vì để từng trường tự tìm kiếm, ký kết hoặc đàm phán hợp đồng.
“Nếu sở giáo dục và đào tạo hay ủy ban nhân dân cấp tỉnh đứng ra tuyển, kiểm tra giấy tờ, đánh giá năng lực chuyên môn của giáo viên nước ngoài thì các trường chỉ việc tiếp nhận họ để giảng dạy. Khi đó, trường sẽ yên tâm hơn rất nhiều.
Bên cạnh đó, cơ chế chi trả và nguồn kinh phí là vấn đề then chốt. Trường công hiện không có khả năng tự cân đối ngân sách để trả lương cho giáo viên nước ngoài. Nếu Nhà nước đầu tư, phân bổ giáo viên nước ngoài về cho trường, đồng thời chi trả kinh phí trực tiếp thì việc triển khai mới khả thi”, thầy Quốc đề xuất.
Thầy cũng nhấn mạnh, việc tuyển dụng và quản lý giáo viên nước ngoài phải đảm bảo minh bạch, chặt chẽ và đúng pháp lý. Điều này không chỉ giúp bảo đảm chất lượng giảng dạy, mà còn bảo vệ uy tín của hệ thống giáo dục công lập.
Hiện nay ở các trung tâm ngoại ngữ có nhiều người nước ngoài dạy, nhưng vào trường công lại khác. Ở đây phải rõ ràng về lai lịch, hồ sơ, năng lực sư phạm. Vì vậy, khâu kiểm tra, tuyển chọn nên do các cơ quan chuyên môn cấp tỉnh, thành phố đảm nhiệm.
Về hướng triển khai, thầy Quốc đề xuất nên thực hiện thí điểm tại một số địa phương hoặc trường học có điều kiện phù hợp, trước khi nhân rộng toàn quốc.
“Các cơ quan liên quan nên nghiên cứu kỹ, làm rõ người nước ngoài sẽ vào trường dạy theo hình thức nào, hợp đồng ngắn hạn, dài hạn, hay có thể xem xét cơ chế để họ được làm việc như một viên chức. Sau khi thí điểm, các cấp có thể rà soát, điều chỉnh chính sách cho phù hợp thực tế. Việc nghiên cứu cơ chế chính sách rõ ràng, thống nhất từ trung ương đến địa phương sẽ giúp các trường công lập chủ động hơn trong tiếp nhận giáo viên nước ngoài, đồng thời bảo đảm hiệu quả, an toàn và minh bạch.
Chủ trương này rất tốt, nếu được Nhà nước đầu tư và tổ chức bài bản thì sẽ tạo ra thay đổi tích cực trong dạy - học ngoại ngữ ở trường công. Trường công lập chỉ cần tiếp nhận người và tổ chức giảng dạy; còn phần tuyển chọn, quản lý, chi trả, xin hãy để các cấp có thẩm quyền thực hiện", thầy Quốc nói thêm.
