Bộ Giáo dục và Đào tạo đang lấy ý kiến xây dựng nghị định của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 04/2021/NĐ-CP và Nghị định 127/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục.
Theo một số chuyên gia giáo dục, việc tuyển sinh vượt chỉ tiêu ở nhiều trường đại học không chỉ vi phạm quy chế tuyển sinh mà còn tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo. Chính vì thế, cần có chế tài xử lý đủ sức răn đe hơn để việc tuyển sinh đảm bảo chất lượng.
Tuyển sinh vượt chỉ tiêu ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Kim Hồng nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: “Hiện nay, hầu hết trường đại học đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo giao quyền tự chủ nhất định trong công tác tuyển sinh, từ xây dựng đề án, xác định chỉ tiêu, đến tổ chức thi tuyển, xét tuyển theo các phương thức khác nhau. Nếu xảy ra tình trạng tuyển sinh vượt chỉ tiêu, trách nhiệm chính sẽ thuộc về các trường đại học.
Tuy nhiên, cần nhìn nhận rằng công tác tuyển sinh luôn tiềm ẩn rủi ro. Dù cơ sở giáo dục đã xây dựng đề án và xác định chỉ tiêu rõ ràng nhưng quá trình triển khai thực tế thường có sự chênh lệch nhất định so với kế hoạch ban đầu.
Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ sự khác biệt giữa kỳ vọng của nhà trường và lựa chọn thực tế của thí sinh. Tình trạng này thường xảy ra ở những ngành không “hot”, buộc nhà trường phải dựa vào kinh nghiệm tuyển sinh qua các năm để ước lượng tỷ lệ nhập học và điều chỉnh chỉ tiêu gọi nhập học phù hợp”.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Kim Hồng, việc xác định chỉ tiêu tuyển sinh cho từng ngành là thách thức lớn với các trường đại học. Nhiều trường hiện vẫn phân bổ chỉ tiêu dựa vào sức hút của ngành học nên chưa phản ánh đúng năng lực đào tạo thực tế.
Bên cạnh đó, sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và công nghệ thông tin trong giảng dạy, cũng đòi hỏi Bộ Giáo dục và Đào tạo điều chỉnh linh hoạt tỷ lệ sinh viên/giảng viên. Các trường ứng dụng nhiều công nghệ hiện đại có thể được phép tăng số lượng sinh viên/giảng viên so với trường thông thường. Điều này phù hợp với xu hướng phát triển giáo dục đại học trên thế giới.
Tuy nhiên, nếu mức độ tuyển sinh vượt quá cao, cần áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm khắc hơn. Một trong những giải pháp khả thi là tạm ngừng tuyển sinh đối với những ngành vi phạm. Việc xử lý kiên quyết sẽ góp phần siết chặt kỷ luật tuyển sinh cũng như giúp cơ sở giáo dục hoàn thiện, nâng cao năng lực quản lý tuyển sinh.
Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Lê Viết Khuyến - Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho rằng: “Bộ Giáo dục và Đào tạo không giới hạn quy mô tuyển sinh mà chỉ đưa ra quy định về chỉ tiêu tối đa để các trường tuyển sinh dựa vào điều kiện thực tế của trường như cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và khả năng đào tạo nhằm đảm bảo chất lượng giáo dục.
Thực tế hiện nay, có trường chỉ tuyển vượt một vài sinh viên, cũng có trường vượt tới hàng trăm sinh viên nhưng mức xử phạt vẫn áp dụng chung một khung quy định. Điều đó khiến biện pháp xử lý không có tác dụng răn đe, chưa phản ánh đúng mức độ vi phạm của từng trường hợp cụ thể cũng như chứng tỏ còn nhiều bất cập trong công tác quản lý giáo dục đại học.
Mặc dù các trường đã được trao quyền tự chủ trong tuyển sinh, nhưng đáng lo ngại là một số đơn vị tuyển vượt chỉ tiêu mà không đảm bảo năng lực đào tạo. Khi quy mô tuyển sinh vượt quá khả năng thực tế về đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất có thể không đáp ứng được dẫn đến tình trạng sinh viên tốt nghiệp nhưng không đảm bảo chất lượng. Với những trường tuyển vượt quá nhiều chỉ tiêu cho phép cần có những biện pháp xử lý mạnh tay thay vì chỉ xử phạt bằng hành chính”.
Đồng quan điểm, ông Lê Như Tiến - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng (nay là Ủy ban Văn hóa và Xã hội) của Quốc hội, Đại biểu Quốc hội khóa XII, XIII cho rằng, chỉ tiêu tuyển sinh của các cơ sở giáo dục đại học phải tương thích với những điều kiện bảo đảm chất lượng đào tạo.
Chẳng hạn, một đơn vị chỉ đáp ứng điều kiện tuyển sinh cho khoảng 500 sinh viên, dựa trên điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị và đội ngũ giảng viên hiện có sẽ không thể tuyển tới 700-800 người học. Thực tế cho thấy, có những ngành tuyển vượt gần gấp đôi so với ngưỡng cho phép. Việc này không chỉ vi phạm quy định hiện hành mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng giáo dục và đào tạo.
Mặc dù, chế tài xử phạt đã được quy định trong Nghị định 04/2021/NĐ-CP và Nghị định số 127/2021/NĐ-CP, song việc áp dụng những biện pháp xử lý vẫn còn thiếu quyết liệt. Nếu không giám sát chặt chẽ, nhiều cơ sở giáo dục sẽ dễ dàng chạy theo lợi ích tài chính trước mắt thay vì chú trọng đến việc đảm bảo chất lượng đào tạo. Không ít trường đẩy mạnh quy mô tuyển sinh nhằm tối đa hóa nguồn thu học phí từ phụ huynh và sinh viên. Cách làm này đi ngược với tôn chỉ giáo dục và trái với tinh thần của pháp luật hiện hành.
Cần áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm khắc hơn nếu trường tuyển sinh vượt quá nhiều chỉ tiêu
Có ý kiến cho rằng cần áp dụng hình thức xử phạt hành chính dựa trên chính số học phí nhà trường thu được từ số lượng sinh viên tuyển vượt chỉ tiêu, ông Lê Như Tiến cho rằng đó là một trong những giải pháp hợp lý.
Thực tế, nhiều cơ sở giáo dục tuyển sinh vượt chỉ tiêu chủ yếu nhằm tăng nguồn thu tài chính. Nếu mức phạt thấp hơn số tiền thu được từ hành vi vi phạm sẽ khó có thể tạo ra sự răn đe. Vì vậy, cần áp dụng các chế tài tài chính đủ mạnh, thậm chí gấp hai, ba lần phần thu vượt để buộc các đơn vị đào tạo phải thực sự cân nhắc trước khi vi phạm. Muốn giữ vững chất lượng đào tạo, phải có cơ chế xử phạt nghiêm khắc để cơ sở giáo dục không đặt lợi ích kinh tế lên trên yêu cầu về chuyên môn và năng lực đào tạo.
Ngoài ra, các cơ quan quản lý Nhà nước cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thường xuyên hơn. Việc phát hiện và xử lý kịp thời những trường hợp vi phạm là hết sức cần thiết, đặc biệt khi có dấu hiệu tuyển sinh vượt quá năng lực thực tế, cần “thổi còi” ngay để ngăn chặn từ sớm.
Đồng thời, phải có biện pháp xử lý kịp thời với những cơ sở đào tạo đã từng được cảnh báo hoặc vi phạm nhưng vẫn tiếp tục tuyển sinh vượt chỉ tiêu. Trường hợp này, cần áp dụng biện pháp mạnh mẽ, dứt khoát hơn để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật cũng như chất lượng của hệ thống giáo dục.
Không chỉ dừng lại ở việc xử phạt hành chính, cần có các biện pháp quyết liệt như đình chỉ hoạt động đào tạo hoặc tạm dừng quyền tuyển sinh đối với những đơn vị vi phạm.
Còn theo Tiến sĩ Lê Viết Khuyến, ngoài việc xử phạt tài chính, cần áp dụng thêm biện pháp cảnh báo và công khai danh sách các cơ sở đào tạo tuyển sinh vượt chỉ tiêu, nhằm cảnh báo cho phụ huynh, sinh viên về nguy cơ không đảm bảo chất lượng đào tạo.
Bộ Giáo dục và Đào tạo có thể áp dụng biện pháp kiểm định chất lượng đột xuất đối với những khóa tuyển sinh vi phạm quy định về chỉ tiêu. Đợt kiểm định này sẽ được thực hiện sau khi sinh viên của khóa học đó tốt nghiệp, nhằm đánh giá toàn diện mức độ đáp ứng về chương trình đào tạo, năng lực giảng dạy, điều kiện học tập và chất lượng đầu ra của người học. Kết quả kiểm định sẽ là căn cứ để công nhận hoặc không công nhận chất lượng tốt nghiệp của sinh viên trong khóa tuyển sinh vi phạm. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi của người học mà còn buộc các trường phải nghiêm túc thực hiện cam kết về chất lượng đào tạo.
Toàn bộ chi phí cho đợt kiểm định sẽ do nhà trường chi trả. Đây cũng là một hình thức ràng buộc tài chính, để các cơ sở giáo dục cân nhắc kỹ lưỡng trước khi mở rộng quy mô tuyển sinh vượt quá năng lực thực tế.
Việc áp dụng hình thức kiểm định chất lượng đột xuất đối với những khóa tuyển sinh vượt chỉ tiêu mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho cả nhà trường, sinh viên và cơ quan quản lý nhà nước.
Về phía nhà trường, quá trình kiểm định sẽ giúp nhà trường nhìn nhận rõ ràng những hạn chế còn tồn tại trong tổ chức đào tạo để kịp thời điều chỉnh, thay vì đối mặt với các hình thức xử phạt nặng hơn như đình chỉ toàn bộ hoạt động tuyển sinh. Đây cũng là biện pháp buộc nhà trường phải có trách nhiệm hơn trong quá trình đào tạo và tự giác chấp hành quy định.
Với sinh viên, đây là cơ chế đảm bảo quyền lợi đầu ra. Khi thông tin được công bố minh bạch, rõ ràng người học có thể đưa ra lựa chọn phù hợp, tránh những rủi ro không đáng có từ việc nhà trường tuyển vượt chỉ tiêu.
Về phía Nhà nước, kiểm định đột xuất là một hình thức giám sát hậu kiểm hiệu quả, góp phần siết chặt kỷ cương trong tuyển sinh và nâng cao tính răn đe trong toàn hệ thống giáo dục đại học. Thay vì kiểm tra dàn trải, nguồn lực thanh tra, kiểm định sẽ tập trung vào những trường có nguy cơ cao, qua đó tối ưu hóa hiệu quả quản lý.
Trong khi đó, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Kim Hồng cho rằng, để đảm bảo minh bạch và tránh tạo sự nghi ngờ giữa các trường đại học, số lượng sinh viên tuyển vượt thực tế cần công khai rõ ràng trên trang thông tin điện tử của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Chẳng hạn, nếu một trường được phê duyệt tuyển 5.000 sinh viên nhưng thực tế tiếp nhận 5.300, con số chênh lệch này phải được công bố cụ thể, đi kèm với cơ chế giám sát và giải trình rõ ràng.
Về phía Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng cần tăng cường giám sát hoạt động tuyển sinh của cơ sở giáo dục dựa trên các điều kiện đảm bảo chất lượng trong đề án tuyển sinh mà trường công bố. Nếu tình trạng tuyển vượt ở mức nhỏ có thể xử lý bằng cách tự động trừ số lượng sinh viên tuyển vượt chỉ tiêu vào kế hoạch tuyển sinh năm tiếp theo.
Đây là biện pháp cần thiết bởi đề án tuyển sinh do các trường tự xây dựng, nên cơ quan quản lý nhà nước cần giám sát để đảm bảo tính nghiêm túc và công bằng. Trong trường hợp số giảng viên tăng lên, chỉ tiêu năm sau có thể điều chỉnh tương ứng, song phần tuyển vượt vẫn phải được trừ vào kế hoạch tuyển sinh năm sau. Cơ chế này góp phần duy trì sự minh bạch và cân đối trong toàn hệ thống.
Về chế tài xử phạt, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, trên cơ sở đề án tuyển sinh của các trường, Bộ Giáo dục và Đào tạo nên điều chỉnh chỉ tiêu cho phù hợp và siết chặt quy định nhằm hạn chế rủi ro, bất cập trong tuyển sinh. Đối với các trường công lập vẫn được cấp ngân sách, nếu cơ sở đào tạo tuyển vượt chỉ tiêu, Nhà nước có thể giảm kinh phí hỗ trợ tương ứng với số sinh viên tuyển vượt, đảm bảo kinh phí phù hợp với quy mô đào tạo thực tế.
Việc xử phạt các trường đại học tuyển sinh vượt chỉ tiêu cần được thực hiện một cách linh hoạt và công bằng, tránh áp dụng các mức phạt cứng nhắc, cần căn cứ vào con số sinh viên vượt thực tế của từng trường để đưa ra hình thức xử lý phù hợp.
Trường hợp vượt chỉ tiêu ít, mức phạt nên nhẹ nhàng, mang tính nhắc nhở; trường hợp vượt quá nhiều, vi phạm nghiêm trọng cần áp dụng các biện pháp mạnh tay hơn để đảm bảo tính răn đe. Cách làm này không chỉ bảo đảm công bằng giữa các trường mà còn giúp nâng cao kỷ cương trong công tác tuyển sinh, đồng thời tránh gây ảnh hưởng quá mức đến những trường làm tốt công tác quản lý.
Ngoài ra, việc xử phạt linh hoạt còn tạo điều kiện để cơ sở giáo dục tự điều chỉnh và nâng cao trách nhiệm trong tuyển sinh, góp phần xây dựng môi trường giáo dục đại học minh bạch, bền vững và phù hợp với nhu cầu phát triển chung của xã hội.
