Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố Dự thảo Nghị định quy định chính sách tiền lương, chế độ phụ cấp đối với nhà giáo. Theo đó, đối với nhà giáo được bổ nhiệm chức danh giáo sư sẽ áp dụng bảng lương chuyên gia cao cấp. Cụ thể, bảng lương gồm 3 bậc: 8,8 – 9,4 – 10,0.
Theo đại diện một số cơ sở giáo dục đại học, để các chính sách thực sự mang tính đặc thù, vượt trội đối với đội ngũ giáo sư, thì cơ sở giáo dục đại học, đặc biệt là các trường đã tự chủ nên được tạo điều kiện để có những chính sách linh hoạt trong việc chi trả lương. Đồng thời, cần xem xét về việc thu nhập của giáo sư nên được tách khỏi thang bảng lương hành chính.
Lo ngại khi lương giáo sư bị “đóng khung” theo 3 bậc
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: “Đối với lĩnh vực giáo dục, giáo sư là lực lượng tiên phong trong việc thực hiện các nghiên cứu đỉnh cao và tạo ra tri thức mới.
Đặc biệt với Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, giáo sư càng thể hiện vai trò hàng đầu để dẫn dắt chuyên môn trong đào tạo, nghiên cứu khoa học và công nghệ. Vì vậy, việc có những ưu đãi đặc thù với giáo sư là điều cần thiết. Đồng thời, các trường đại học cũng cần có nhiều chính sách thu hút, đãi ngộ đặc biệt để khuyến khích giảng viên xét duyệt chức danh giáo sư”.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: website nhà trường
Theo thầy Phúc, chính sách khuyến khích giảng viên xét duyệt chức danh giáo sư hiện đã có những cải thiện, đặc biệt với quy định về bảng lương của giáo sư trong dự thảo Nghị định quy định chính sách tiền lương, chế độ phụ cấp đối với nhà giáo đã thể hiện rõ sự quan tâm của nhà nước tới đội ngũ tinh hoa.
Tuy nhiên, trong bối cảnh nhiều trường đại học đã và đang thực hiện tự chủ, thì cần tạo điều kiện để các đơn vị quyết định mức chi lương phù hợp với giáo sư, không bị ràng buộc bởi yếu tố “đóng khung” bảng lương. Từ đó, trường đại học có thể đưa ra một mức lương tương xứng với đóng góp của giáo sư cho sự phát triển chung của cơ sở giáo dục và xã hội.
Khi chính sách tiền lương được “mở” hơn, sẽ góp phần giúp cơ sở giáo dục đại học có các chính sách vượt trội cho giáo sư, thu hút những nhà khoa học xuất sắc ở cả trong và ngoài nước, cũng như giữ chân nhân tài trong giảng dạy và nghiên cứu hiện có.
Thầy Phúc nhấn mạnh, sự đầu tư xứng đáng vào đội ngũ giáo sư là sự đầu tư chiến lược, nhằm nâng cao chất lượng nghiên cứu, công bố quốc tế và chất lượng đào tạo. Từ đó giúp trường đại học khẳng định vị thế và nâng tầm uy tín trong hệ thống giáo dục đại học quốc gia và quốc tế.
Cùng chung quan điểm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn - Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, giáo sư là đội ngũ tinh hoa, đại diện cho nền giáo dục của nước nhà và mỗi cơ sở giáo dục. Vì vậy, đội ngũ này cần có những chính sách đặc thù, xứng tầm với vai trò và đóng góp trong đào tạo và nghiên cứu. Việc khuyến khích cán bộ giảng viên xét duyệt và đạt chức danh giáo sư cần được chú trọng trong các trường đại học bên cạnh việc thu hút giáo sư nước ngoài về làm việc. Để hiện thực hóa điều này, thì thu nhập và chế độ đãi ngộ của giáo sư cần được quan tâm hàng đầu.
Do đó, nếu “đóng khung” bảng lương có thể dẫn tới khó khăn trong thu hút, chưa tạo động lực cho giảng viên xét duyệt chức danh giáo sư. Đặc biệt, trong bối cảnh các trường đại học tiến tới tự chủ tài chính để chi trả tiền lương, sự linh hoạt trong việc sử dụng tài chính, chế độ trả lương và thu hút nhân lực chất lượng cao, trong đó có giáo sư là điều cần được chú trọng.
Còn theo đại diện Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, ngoài yếu tố về chính sách hay động lực phấn đấu của cá nhân, thì sự hỗ trợ, khuyến khích từ phía cơ sở đào tạo cũng là yếu tố quan trọng trong việc xây dựng và phát triển đội ngũ giảng viên.
Song, chính sách của nhà nước đối với đội ngũ giảng viên chất lượng cao vẫn chưa đủ mạnh để tạo động lực phấn đấu cho họ đạt các chức danh cao hơn. Bảng lương chuyên gia cao cấp với hệ số 8,8 – 9,4 – 10,0 là mức tương đối cao trong hệ thống thang bảng lương hiện hành, thể hiện sự ghi nhận của nhà nước đối với đội ngũ giáo sư. Song, việc quy định “đóng khung” bảng lương có thể tạo ra giới hạn nhất định về động lực phát triển lâu dài, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh nhân lực chất lượng cao trong và ngoài nước.
Do đó, ngoài mức lương cơ bản theo hệ số, cần thiết kế cơ chế lương, thưởng linh hoạt, gắn với kết quả nghiên cứu, chuyển giao tri thức, công bố quốc tế hoặc những đóng góp thực tế cho nhà trường và xã hội. Điều này vừa đảm bảo tính công bằng trong hệ thống thang bảng lương, vừa khuyến khích đội ngũ giáo sư tiếp tục đổi mới, sáng tạo và thu hút được các nhà khoa học trẻ, có trình độ cao ở nước ngoài trở về Việt Nam cống hiến.
Cần tạo điều kiện để các trường đại học linh hoạt xây dựng chế độ đặc thù cho đội ngũ tinh hoa
Theo thầy Nguyễn Xuân Hoàn, để thu hút, khuyến khích giảng viên đạt chức danh giáo sư, các trường đại học cần được tăng quyền tự chủ trong tuyển dụng, đặc biệt là các chính sách về mức lương, thưởng và chế độ đãi ngộ.
Đồng thời, nên xây dựng một môi trường nghiên cứu khoa học thuận lợi để giảng viên phát huy hết năng lực nghiên cứu. Ngoài ra, các thủ tục để xét chức danh giáo sư hiện vẫn còn rườm rà, phức tạp cũng nên có sự tinh giản bớt.
Về chính sách ưu đãi đặc thù, vượt trội dành cho giáo sư cần chú trọng đến yếu tố tài chính phải có đủ sức cạnh tranh với quốc tế để tránh hiện tượng chảy máu chất xám.
Thầy Hoàn cũng cho biết thêm, hiện nay, Trường Đại học Công Thương Thành phố Hồ Chí Minh đã có chế độ đãi ngộ, thu hút đối với cán bộ, giảng viên chất lượng cao như: thưởng 200 triệu đồng cho cán bộ, giảng viên đạt chức danh giáo sư; 150 triệu đồng đối với cán bộ, giảng viên đạt chức danh phó giáo sư. Ngoài ra, trường có mức hỗ trợ thu nhập là 9 triệu đồng/tháng đối với cán bộ, giảng viên có học hàm giáo sư; 7 triệu đồng/tháng đối với cán bộ, giảng viên có học hàm phó giáo sư.
Nhà trường đang phấn đấu đến năm 2026 có giáo sư đạt mức thu nhập tiệm cận 100 triệu đồng/tháng. Những chính sách trên đã góp phần giúp Trường Đại học Công Thương Thành phố Hồ Chí Minh nâng cao tỷ lệ phó giáo sư và giáo sư trong những năm trở lại đây.
Còn theo Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân - Trưởng phòng, Phòng đào tạo, Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh, việc ban hành chính sách để "cởi trói" cho các trường tự chủ trong việc thu hút giảng viên chất lượng cao, đặc biệt là đội ngũ giáo sư là rất cần thiết. Chính này phải được xây dựng theo hướng không chỉ là cải thiện nguồn thu nhập tương ứng với năng lực, mà còn phải hỗ trợ và đơn giản hóa các thủ tục pháp lý, đặc biệt với đội ngũ giảng viên ở nước ngoài về Việt Nam giảng dạy, nghiên cứu.
Từ đó, tạo điều kiện và cơ chế thông thoáng, môi trường làm việc công bằng, chấp nhận sự khác biệt để đội ngũ giáo sư phát huy năng lực và kinh nghiệm của mình. Song, chính sách cũng cần đi kèm với các điều kiện khung để các trường có căn cứ xử lý khi giảng viên được hưởng chế độ "ưu đãi" đặc biệt này nhưng không đạt được yêu cầu như kỳ vọng.
Trong khi đó, đại diện Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, rất cần những chính sách linh hoạt để các cơ sở giáo dục tạo nên môi trường tốt nhất khuyến khích giảng viên đạt chuẩn chức danh giáo sư, bên cạnh việc thu hút giáo sư quốc tế đến cùng chung vai sát cánh.
Những chính sách đó phải có tính chất tổng hợp và toàn diện từ cơ sở vật chất đến cơ chế tuyển dụng, giảng dạy, đãi ngộ, khen thưởng, đảm bảo thu nhập, đặc biệt là tạo một môi trường làm việc tốt cho giáo sư.
Hơn nữa, cần tăng quyền tự chủ cho các trường đại học trong việc tuyển dụng, chi trả lương và khen thưởng cho giáo sư. Từ đó, bảo đảm thu nhập gắn với hiệu quả làm việc, đặc biệt là hiệu quả nghiên cứu, công bố quốc tế, chuyển giao công nghệ, hướng dẫn nghiên cứu sinh và những đóng góp cụ thể cho sự phát triển của nhà trường. Lương của giáo sư nên được tách khỏi thang bảng lương hành chính, hướng đến cơ chế đãi ngộ theo năng lực và kết quả.
Bên cạnh đó, nhà nước cần xây dựng chính sách ưu đãi đặc thù, vượt trội dành cho giáo sư, chẳng hạn như: hỗ trợ phòng làm việc, chỗ ở đối với giáo sư công tác xa nơi cư trú; tăng thu nhập hoặc phụ cấp trách nhiệm gắn với nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu và tư vấn chính sách; hỗ trợ kinh phí công tác, tham dự hội thảo/hội nghị khoa học trong và ngoài nước; hỗ trợ chế độ trợ lý/ thư ký nghiên cứu; hỗ trợ chế độ nghỉ phép học thuật để giáo sư có thể tập trung nghiên cứu như các nước phát triển.
