Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có văn bản số 7652/BGDĐT-GDPT gửi các sở giáo dục và đào tạo xin ý kiến góp ý dự thảo Hướng dẫn triển khai thí điểm nội dung giáo dục trí tuệ nhân tạo trong giáo dục phổ thông. Nội dung này đang nhận được rất nhiều sự quan tâm từ giáo viên cũng như chuyên gia.
Môn Tin học đóng vai trò cốt lõi trong việc thực hiện nội dung giáo dục AI
Chia sẻ về mức độ cần thiết của việc đưa trí tuệ nhân tạo vào giáo dục phổ thông, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Nhân dân Hồ Sĩ Đàm - Chủ biên chương trình môn Tin học của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 nói: “Theo tôi, trước hết cần làm rõ, để đạt được mục tiêu triển khai giáo dục AI trong trường phổ thông nhằm phát triển năng lực AI cho học sinh cần thực hiện hai mục tiêu: Cung cấp kiến thức kĩ năng cơ bản AI cho mọi học sinh; giúp giáo viên học sinh sử dụng được công cụ AI để dạy và học ở tất cả các môn học cũng như các hoạt động giáo dục AI nhằm nâng cao, đổi mới chất lượng giáo dục phổ thông.
Để thực hiện hai mục tiêu đó, mỗi môn học đều có trách nhiệm cụ thể riêng. Đối với môn Tin học, đây là môn học cốt lõi có vai trò quan trọng trong việc thực hiện nội dung giáo dục AI trong giáo dục phổ thông. AI là mạch kiến thức chuyên sâu của Tin học dựa trên nền tảng cốt yếu là thuật toán, lập trình, ngôn ngữ lập trình và cấu trúc dữ liệu… Đây cũng là các kiến thức, kĩ năng cơ bản của môn học xuyên suốt cả 3 cấp học.
Chính vì vậy, Công văn 3456/BGDĐT-GDPT Hướng dẫn thực hiện khung năng lực số cho học sinh phổ thông và học viên giáo dục thường xuyên (trong đó có năng lực trí tuệ nhân tạo) nêu rõ: “Môn Tin học giữ vai trò chủ đạo, cung cấp kiến thức nền tảng và hệ thống các kỹ năng số cốt lõi cho học sinh”.
Dự thảo Hướng dẫn triển khai thí điểm nội dung giáo dục trí tuệ nhân tạo trong giáo dục phổ thông nêu giải pháp ưu tiên là tăng cường mạch kiến thức, kĩ năng AI vào trong môn Tin học. Đó là những quyết sách rất đúng đắn cần quán triệt đầy đủ để triển khai thực hiện mục tiêu thứ nhất và góp phần cùng các môn học, hoạt động giáo dục AI khác góp phần thực hiện mục tiêu thứ hai nêu trên, tránh những sai lệch, bất cập vô lý".
Cũng trong Dự thảo, Bộ Giáo dục và đào tạo yêu cầu “Việc triển khai không làm thay đổi hay gây quá tải cho chương trình giáo dục phổ thông”.
Thầy Đàm phân tích, giải pháp rất khoa học, logic tự nhiên tất yếu là xác định những kiến thức, kĩ năng về AI đã có đã đủ trong môn Tin học và kiến thức kĩ năng cần thiết nhưng chưa có, hoặc có nhưng còn cần bổ sung, tăng cường.
Để giải quyết vấn đề này cần thống nhất quan niệm, ở giáo dục phổ thông, năng lực đặc thù AI tương tự năng lực đặc thù Tin học phát triển trong môi trường số. Năng lực AI có thành phần phát triển mới là hợp tác và sáng tạo cùng với AI; giải quyết vấn đề bằng mô hình học máy, học sâu, AI tạo sinh, khai thác dữ liệu và sáng tạo giải pháp thông minh.
Từ đó có thể phác thảo giải pháp cho từng bậc học như sau:
Ở bậc tiểu học, bổ sung mục tiêu hình thành tư duy AI trong môn Tin học bắt đầu từ lớp 3 với khoảng 8 tiết/khối lớp, bước đầu nhận biết mặt tích cực và mặt trái của sử dụng công cụ AI.
Ở bậc trung học cơ sở, bổ sung thêm nội dung AI hướng tới ứng dụng công cụ AI tạo sinh trong học tập và đời sống nhằm phát triển năng lực đặc thù AI là hợp tác, sáng tạo cùng AI. Trong đó chú trọng giáo dục về ứng xử có đạo đức, văn hóa, với thời lượng khoảng 12 tiết tối đa là 15 tiết/lớp
Ở bậc trung học phổ thông, bổ sung thêm định hướng AI trong phân hóa môn Tin học bên cạnh ICT (Công nghệ thông tin và truyền thông) và CS (Khoa học máy tính). Nội dung cốt lõi không thay đổi, chỉ bổ sung chương trình và sách giáo khoa cho cụm chuyên đề học tập AI.
Giải pháp này có cơ sở khoa học, logic và sư phạm vững chắc, đảm bảo tính khả thi rất cao trong thực tiễn triển khai, giữ được sự liên thông giữa AI và CS. Đồng thời, đội ngũ giáo viên Tin học, với nền tảng kiến thức về Tin học và CS, nếu được bồi dưỡng bổ sung, hoàn toàn có thể đảm nhiệm tốt việc giảng dạy mạch kiến thức AI gia tăng.
Ngoài ra, đảm bảo được tính ổn định của Chương trình giáo dục phổ thông 2018, cơ bản không phát sinh làm thay đổi cấu trúc hiện hành, tránh gây quá tải và hạn chế phản ứng tiêu cực. Cũng như, tạo cơ hội bình đẳng cho mọi học sinh trên cả nước được tiếp cận nội dung AI phù hợp với lứa tuổi và điều kiện học tập.
Chia sẻ thêm về khung nội dung giáo dục AI cho học sinh, Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo nhân dân Hồ Sĩ Đàm nêu, 4 miền nội dung của Khung năng lực trí tuệ nhân tạo của UNESCO là cơ sở để xây dựng Khung năng lực AI của mỗi quốc gia.
Khung quốc gia mỗi nước là khác nhau phụ thuộc vào tình hình, điều kiện thực tế của nước đó như đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất, khả năng học sinh… Đặc biệt phải dựa vào triết lý, quan điểm chiến lược phát triển giáo dục của mỗi nước.
Đối với Việt Nam đã xác định quan điểm định hướng giáo dục được thể hiện qua Chương trình giáo dục phổ thông 2018 là phát triển năng lực, phẩm chất. Vì vậy việc xây dựng Khung năng lực AI cần tiếp cận theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Theo đó, trước hết cần xác định ba yếu tố cơ bản. Đó là các thành phần năng lực đặc thù AI trong đó cần mô tả biểu hiện theo các năng lực AI thành phần ở mỗi cấp học; các mạch kiến thức chủ đạo cần cung cấp cho học sinh; các chủ đề xuyên suốt qua cả hai giai đoạn giáo dục (ba cấp học).
Ba yếu tố này có mối quan hệ biện chứng, logic chặt chẽ, có sự phân biệt ngay từ tên gọi, không thể đồng nhất. Hơn nữa nhất thiết phải có sự kế thừa tương đồng như trong môn Tin học. Trên cơ sở đó mới đảm bảo phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý, nhu cầu nhận thức và khả năng tiếp cận công nghệ của học sinh từng cấp học, đặc biệt là học sinh tiểu học hoặc ở các vùng còn hạn chế về thiết bị và phương tiện học tập.
Với vấn đề học liệu, cũng có thể dựa vào đây để biên soạn ngay các yêu cầu cần đạt và nội dung tương ứng với phát triển năng lực AI gia tăng. Trên cơ sở đó sẽ biên soạn tài liệu đính kèm với sách giáo khoa môn Tin học để cung cấp cho giáo viên và học sinh nhằm triển khai thí điểm ngay trong trong năm học này như kế hoạch của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Song song với đó nghiên cứu để chỉnh sửa tài liệu lồng ghép và đưa vào sách giáo khoa Tin học cho các năm sau triển khai chính thức.
Triển khai dạy AI theo hướng tăng cường trải nghiệm
Dưới góc nhìn của Thạc sĩ Hà Đặng Cao Tùng - Tác giả sách giáo khoa Tin học các lớp 3, 4,5; Chủ biên sách giáo khoa Tin học cấp trung học cơ sở bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, xuất phát điểm quan trọng nhất của việc đưa nội dung giáo dục trí tuệ vào giáo dục phổ thông là phải lấy chương trình môn Tin học của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 làm “xương sống”.
Nội dung AI được thiết kế để bám vào cấu trúc, mức độ và năng lực của từng lớp; không vượt ngưỡng nhận thức nhưng vẫn đủ mở để học sinh tiếp cận đúng bản chất của trí tuệ nhân tạo. Điều này được thể hiện qua ba mạch lớn: học vấn về AI (bao gồm con người, đạo đức, văn hóa); các kĩ thuật của AI; những kiến thức mang tính khoa học giúp học sinh ứng dụng.
Đặc biệt, thầy Tùng nhấn mạnh: “Dạy AI nên được triển khai theo hướng tăng cường tính trải nghiệm, giúp học sinh quan sát, phân tích, rút ra quy luật, thay vì dạy quá nặng về mặt kỹ thuật, kiến thức. Việc học AI cũng không đòi hỏi thiết bị phức tạp; hầu hết trường học hiện nay chỉ cần máy tính có kết nối internet để có thể tổ chức các hoạt động cơ bản. Những công cụ miễn phí, thao tác đơn giản đã đủ để học sinh khám phá các tính năng của AI như nhận dạng, phân loại hay đưa gợi ý.
Vấn đề quan trọng không phải là tăng nhiều nội dung mới mà là thiết kế sao cho học sinh hiểu được cách AI xử lý thông tin, biết đặt câu hỏi, biết phân biệt lợi ích và rủi ro và biết cách ứng xử có đạo đức khi sử dụng AI trong học tập và đời sống.
Đây là cách tiếp cận phù hợp với yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, phù hợp với đặc điểm tâm lý của học sinh. Với sự linh hoạt trong tổ chức dạy học, cùng sự hỗ trợ từ hệ thống tập huấn, cộng đồng giáo viên và các nguồn tài nguyên số, giáo viên hoàn toàn có thể đảm nhiệm tốt việc triển khai nội dung AI một cách nhẹ nhàng, khả thi và có ý nghĩa thực tiễn".
Ở góc nhìn của giáo viên, thầy Nguyễn Văn Thanh - Giáo viên môn Tin học, Trường Trung học phổ thông chuyên Lê Quý Đôn (phường Phước Thắng, Thành phố Hồ Chí Minh) cho biết, tại nhà trường, nội dung liên quan đến trí tuệ nhân tạo đã được lồng ghép thông qua các chủ đề phù hợp của môn Tin học. AI cũng được sử dụng như một “trợ giảng” giúp học sinh được giải đáp kịp thời, từ đó tăng sự hứng thú trong những tiết học.
Khi đưa nội dung giáo dục trí tuệ nhân tạo trong giáo dục phổ thông, thầy Thanh mong muốn, giáo viên được tiếp cận, được cung cấp tài khoản, công cụ và có điều kiện trải nghiệm thực tế để tự tin hướng dẫn học sinh. Các hoạt động như tập huấn, hội thảo, hướng dẫn sử dụng công cụ AI, hay các cuộc thi sáng tạo liên quan đến AI sẽ là động lực quan trọng giúp giáo viên và học sinh phát triển kỹ năng.
Bên cạnh đó, về học liệu, cần có tài liệu hướng dẫn cụ thể về nội dung, phạm vi giảng dạy, các ví dụ minh họa và các công cụ nên dùng để giáo viên có cơ sở triển khai, tích hợp vào môn học nào, triển khai ra sao, từ đó giúp việc dạy, học được thống nhất.
Ngoài ra, yếu tố về thiết bị và cơ sở vật chất cũng đóng vai trò quan trọng. Để triển khai các hoạt động giáo dục AI, đặc biệt là các dự án khoa học cần có thiết bị phù hợp. Điều này không phải trường học nào cũng có thể đáp ứng. Việc thiếu cơ sở vật chất sẽ dẫn đến sự chênh lệch giữa các địa phương, tạo khoảng cách trong khả năng tiếp cận AI của học sinh.
Đối với bậc trung học phổ thông, thầy Thanh chỉ ra, những học sinh có thiên hướng phát triển về khoa học máy tính, trí tuệ nhân tạo, nhà trường cần có giờ học riêng hoặc chuyên đề riêng dành cho đối tượng trên. Khi có thời lượng cụ thể, cùng với cơ sở vật chất phù hợp, giáo viên mới có thể hướng dẫn học sinh phát triển tư duy thiết kế, khám phá và tạo ra sản phẩm AI mang tính ứng dụng.
Do đó, thầy Thanh chỉ ra, để việc triển khai AI trong nhà trường đạt hiệu quả, giáo viên phải được đào tạo bài bản, có tài liệu hướng dẫn rõ ràng, có thiết bị tối thiểu và quan trọng hơn cả là phải có thời lượng và cơ chế tổ chức linh hoạt để tránh gây quá tải, đảm bảo học sinh được tiếp cận bình đẳng với công nghệ mới.
“Điều quan trọng của việc giáo dục trí tuệ nhân tạo cho học sinh phổ thông không chỉ nằm ở việc dạy học sinh sử dụng công cụ AI mà là giúp các em hiểu bản chất của AI. Mọi hệ thống trí tuệ nhân tạo đều phát triển từ dữ liệu, mỗi mô hình như ChatGPT, DeepSeek hay các nền tảng của Google... đều thể hiện đặc trưng và chất lượng của nguồn dữ liệu được sử dụng.
Điều này dẫn đến sự khác biệt về quan điểm, xu hướng hoặc độ thiên lệch trong câu trả lời. Vì vậy, học sinh và cả giáo viên cần được giáo dục để hiểu rằng kết quả của AI không bao giờ chính xác tuyệt đối; người sử dụng phải biết kiểm tra, đánh giá và không đặt niềm tin mù quáng vào đầu ra của công cụ" - thầy Thanh nói thêm.
