Chiều 10/12, Hội đồng Quốc gia Giáo dục và Phát triển nhân lực tổ chức phiên họp Chính sách thu hút, sử dụng chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài, người Việt Nam ở nước ngoài về giảng dạy, nghiên cứu và làm việc ở các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học của Việt Nam. Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Văn Phúc, Trưởng Tiểu ban Phát triển nhân lực chủ trì phiên họp.
Nhiều cơ chế đột phá để thu hút chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài
Trình bày báo cáo tóm tắt Đề án thu hút, sử dụng chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài vào giảng dạy, nghiên cứu tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học, Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thu Thủy - Cục trưởng Cục Hợp tác Quốc tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết mục tiêu xuyên suốt của Đề án là xây dựng cơ chế, chính sách đột phá, vượt trội, khắc phục hạn chế của quy định hiện hành. Cũng như tạo nền tảng đồng bộ để thu hút và giữ chân đội ngũ trí thức chất lượng cao cho giáo dục Việt Nam.
Đề án gồm ba phần: sự cần thiết; quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp; và tổ chức thực hiện. Trọng tâm là nhóm cơ chế, chính sách thu hút nhân tài, gồm chính sách ưu đãi chung và chính sách theo nhóm đối tượng.
Với chính sách chung, chuyên gia và nhà khoa học là người nước ngoài hoặc người Việt Nam ở nước ngoài khi được tuyển dụng sẽ được hưởng các ưu đãi theo quy định hiện hành. Đồng thời được công nhận tương đương chức danh giáo sư, phó giáo sư nếu đã giữ chức danh này tại cơ sở đào tạo, nghiên cứu ở nước ngoài theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Bên cạnh đó, Đề án xây dựng chính sách riêng cho ba nhóm chuyên gia thể hiện mức độ ưu tiên nhằm thu hút nhân lực xuất sắc trong các lĩnh vực khoa học – công nghệ mũi nhọn.
Đối với nhóm 1, chuyên gia được hưởng lương tối thiểu 400 triệu đồng/tháng, miễn thuế thu nhập cá nhân trong ba năm đầu và hỗ trợ ban đầu tối đa 5 tỷ đồng để thiết lập phòng thí nghiệm, mua thiết bị và thuê trợ lý. Nhóm này được giao vị trí then chốt như giám đốc chương trình, trưởng nhóm nghiên cứu quốc gia, được ưu tiên đề tài cấp Bộ, cấp quốc gia. Được tuyển dụng nghiên cứu viên, được chi trả toàn bộ chi phí công tác trong và ngoài nước và được cấp nhà ở hoặc hỗ trợ thuê nhà tối đa 50 triệu đồng/tháng.
Nhóm 2 được hưởng lương tối thiểu 200 triệu đồng/tháng, có phụ cấp nghiên cứu ưu đãi, hỗ trợ ban đầu đến 2 tỷ đồng. Được giao các chức danh quản lý chuyên môn và ít nhất hai đề tài cấp Bộ hoặc cấp quốc gia. Nhóm này được thanh toán chi phí công tác theo quy định, hỗ trợ thuê nhà 20–30 triệu đồng/tháng trong ba năm đầu và hưởng các ưu đãi khác theo thỏa thuận với cơ sở sử dụng.
Với nhóm 3, mức lương tối thiểu là 100 triệu đồng/tháng. Hỗ trợ ban đầu đến 500 triệu đồng. Được giao chức danh quản lý chuyên môn, được chi trả chi phí công tác trong và ngoài nước và hỗ trợ tham dự hai hội nghị quốc tế mỗi năm. Nhóm này được giao ít nhất một đề tài cấp Bộ/năm và hỗ trợ thuê nhà 10–19 triệu đồng/tháng trong ba năm đầu.
Cùng với các ưu đãi mạnh, Đề án đề xuất nhóm nhiệm vụ và giải pháp tạo nền tảng thể chế để triển khai hiệu quả, như rà soát pháp luật về tuyển dụng, bổ nhiệm chuyên gia nước ngoài. Nghiên cứu cấp thị thực tích hợp thay thế giấy phép lao động, hoàn thiện cơ chế tài chính – tự chủ cho các cơ sở giáo dục và nghiên cứu thành lập Quỹ Thu hút và Phát triển giảng viên, nhà khoa học là người nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài.
Đề án cũng chú trọng xây dựng mạng lưới kết nối tri thức toàn cầu, gồm cơ sở dữ liệu quốc gia về chuyên gia quốc tế, mạng lưới trí thức Việt Nam toàn cầu, các chương trình trao đổi, hội thảo, cố vấn, hoạt động tìm kiếm và kết nối nhân tài, cùng hệ sinh thái hỗ trợ chuyên gia làm việc tại Việt Nam. Công tác truyền thông được xác định là trọng tâm, với định hướng xây dựng chiến lược “Work in Vietnam”, phát huy vai trò các tổ chức khoa học quốc tế và mạng lưới kiều bào nhằm quảng bá Việt Nam như điểm đến học thuật và nghiên cứu uy tín trong khu vực.
Kiến nghị từ các cơ sở và định hướng hoàn thiện Đề án
Tại phiên họp, đại diện các cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp đã đưa ra nhiều kiến nghị nhằm hoàn thiện chính sách thu hút giảng viên, chuyên gia quốc tế theo hướng thực chất và khả thi hơn.
Theo đó, đại diện Trường Đại học Bách khoa - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh đề xuất cải thiện thủ tục cấp phép lao động, thị thực và nghiên cứu triển khai visa nhân tài 3 - 5 năm để tạo điều kiện làm việc ổn định cho chuyên gia. Nhà trường cũng kiến nghị trao thêm quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục đại học trọng điểm trong việc mời và quản lý giảng viên nước ngoài, quy định rõ sở hữu trí tuệ. Đồng thời cần có biểu thuế thu nhập cá nhân ưu đãi, cơ chế tài chính linh hoạt và hệ sinh thái hỗ trợ chuyên gia (dịch vụ hành chính, y tế, giáo dục cho con, bộ phận “một cửa”).
Trường cũng đề xuất xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung về chuyên gia quốc tế và phát huy vai trò của cơ quan ngoại giao, hội trí thức trong kết nối nguồn lực.
Trong khi đó, Tiến sĩ Lê Trường Tùng - Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT cho rằng, tiêu chí phân nhóm chuyên gia còn rộng, cần làm rõ khái niệm “chuyên gia đầu ngành” và nâng tiêu chuẩn tuyển chọn. Thầy đề nghị cơ chế đãi ngộ linh hoạt hơn, không cứng vào lương tối thiểu, đồng thời quy định tỷ lệ giảng viên nước ngoài gắn với lộ trình đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai và bổ sung cơ chế “chuyên gia ngoại giao” theo hợp tác song phương.
Ở góc nhìn tổng thể, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Anh Vinh - Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đánh giá nhiều giải pháp của Đề án đã mang tính đột phá nhưng cần phân nhóm đối tượng rõ ràng hơn. Với nhóm chuyên gia xuất sắc, có khả năng “thay đổi cuộc chơi”, Giáo sư Vinh đề xuất cơ chế vượt trội gắn với các nhiệm vụ như AI, bán dẫn. Với đội ngũ chuyên gia quốc tế nói chung, cần tiêu chí minh bạch, môi trường học thuật hấp dẫn và cơ chế tiếp nhận thông thoáng.
Đồng thời, Giáo sư Lê Anh Vinh cũng đề nghị thành lập Quỹ cạnh tranh tài năng để các trường có thêm nguồn lực thu hút nhân lực chất lượng cao trong và ngoài nước.
Từ phía cơ sở giáo dục nghề nghiệp, các ý kiến nhấn mạnh yêu cầu bám sát thực tế đào tạo và nhu cầu doanh nghiệp. Tiến sĩ Vũ Quang Khuê - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp Bắc Ninh đề nghị bổ sung yêu cầu về kinh nghiệm thực tiễn tại doanh nghiệp, nhất là trong lĩnh vực công nghệ cao. Đồng thời lưu ý mức hỗ trợ nhà ở, sinh hoạt phí cần phù hợp vì nhiều chuyên gia lớn tuổi đi cùng gia đình.
Còn theo Nhà giáo ưu tú, Tiến sĩ Phạm Xuân Khánh - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội, mức chi trong Đề án còn thấp so với chính sách thu hút nhân tài tại một số địa phương, trong khi năng lực tài chính của nhiều trường nghề hạn chế. Do đó, thầy Khánh đề xuất bổ sung cơ chế hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước, đặc biệt đối với các cơ sở trọng điểm và các ngành mới như công nghệ bán dẫn.
Kết luận phiên họp, Thứ trưởng Nguyễn Văn Phúc ghi nhận các ý kiến tâm huyết và đề nghị Ban soạn thảo tiếp thu đầy đủ khi hoàn thiện Đề án. Theo Thứ trưởng, cần làm rõ chính sách đối với chuyên gia nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài, có phần chung nhưng cũng nên có cơ chế ưu tiên phù hợp. Đồng thời, phải phân loại mục tiêu (nhóm dẫn dắt, nhóm nâng cao năng lực…) để tiêu chí tuyển chọn và ưu đãi gắn với từng nhóm cụ thể.
Thứ trưởng cũng yêu cầu xác định rõ vai trò Nhà nước và cơ sở đào tạo. Nhà nước hỗ trợ có trọng tâm đối với các lĩnh vực ưu tiên, cơ sở đủ điều kiện mới được thụ hưởng. Đồng thời bảo đảm môi trường làm việc, hệ sinh thái hỗ trợ chuyên gia, chính sách thuế khả thi và các cơ chế thông thoáng về bổ nhiệm, hợp đồng, quản lý chuyên môn.
Thứ trưởng Phúc cũng khẳng định Đề án phải dựa trên tiêu chí chất lượng, có lộ trình dài hạn nhưng rõ trách nhiệm để sớm triển khai hiệu quả.
