LTS: Nhân ngày đầu Xuân Quý Mão, Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam có cuộc trao đổi cùng Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn để lắng nghe những chia sẻ và dự định của ngành trong năm 2023.
Phóng viên: Bộ trưởng đánh giá thế nào về các kết quả ngành Giáo dục đã đạt được trong năm 2022, những điểm sáng có thể nêu ra là gì?
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Có thể nói năm 2022 là năm nhiều thách thức với toàn ngành. Bên cạnh rất nhiều các nhiệm vụ quan trọng cần thực hiện, một trong những nhiệm vụ lớn ngành đã và đang tập trung thực hiện theo đúng kế hoạch là triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 đúng tiến độ đã đề ra.
Trong năm học vừa qua chúng tôi triển khai chương trình mới, vừa thay sách giáo khoa cho các lớp 3, 7, 10; vừa tổ chức biên soạn thẩm định sách giáo khoa lớp 4, 8, 11, cùng rất nhiều các công việc khác cho việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.
Bản thân việc đó cũng đầy thách thức vì trong cùng một năm phải triển khai nhiều lớp hơn hẳn những năm trước, lại trong điều kiện sự chuẩn bị về cơ sở vật chất, về giáo viên, các điều kiện khác đầy khó khăn. Đặc biệt hơn nữa là triển khai những việc lớn trong bối cảnh vừa phải chống dịch, vừa ứng phó với dịch bệnh. Vì vậy, có thể nói khó khăn chồng chất khó khăn.
 |
Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn |
Chúng tôi vừa chống dịch vừa kiên quyết mở trường học và thực hiện các biện pháp an toàn để mở cửa trường học toàn bộ 63 tỉnh/thành. Đến thời điểm tháng 4/2022, việc mở cửa trường học và các hoạt động trong nhà trường đã được trở lại bình thường.
Cho tới giờ phút này, nhìn lại những việc đã qua chúng ta thấy bình thường, nhưng trong thời khắc đó, đối với ngành giáo dục là một thử thách rất lớn, bởi khi đó, việc tiêm vắc-xin cho trẻ em hầu như chưa có, những hiểu biết về dịch bệnh cũng còn rất hạn chế và nhiều khó khăn khác của công tác phòng chống dịch. Nhưng với một quyết tâm rất cao, ngành giáo dục đã phối hợp với ngành y tế tổ chức mở cửa trở lại trường học.
Ngành Giáo dục cũng hoàn thành kế hoạch nhiệm vụ năm học đúng tiến độ, tổ chức kỳ thi trung học phổ thông với chất lượng tốt, theo kế hoạch đã đề ra. Đây là một năm thành công trong công tác đào tạo, bồi dưỡng và tổ chức các đoàn học sinh tham gia các cuộc thi Olympic quốc tế, khu vực với nhiều kết quả đáng khích lệ. Các công việc như thẩm định sách giáo khoa, triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, tập huấn giáo viên và các điều kiện khác cũng được triển khai đúng tiến độ.
Năm qua, những ảnh hưởng tiêu cực của dịch bệnh, những khó khăn về kinh tế - xã hội đã tác động và tạo ra nhiều khó khăn, thách thức chưa từng có cho ngành giáo dục. Một trong những thách thức lớn là giáo viên từ bậc mầm non cho đến phổ thông nghỉ việc, bỏ việc, chuyển việc càng làm cho vấn đề thiếu hụt giảng viên thêm trầm trọng. Nhiều cơ sở giáo dục mầm non ngoài công lập phải đóng cửa, nhiều giáo viên mầm non phải nghỉ việc, đặc biệt là tại các tỉnh có tập trung nhiều khu công nghiệp đông dân cư.
Đây là việc tạo ra thách thức rất lớn, trong khi tổng số học sinh gia tăng, chuẩn trường học và lớp học có những đòi hỏi cao hơn, nhiệm vụ nhiều hơn. Đó là những thách thức mà chúng tôi phải có những giải pháp để ứng phó. Đồng thời cũng phải có những kiến nghị với Bộ chính trị, Ban Bí thư, Trung ương đảng, Ban Tổ chức Trung ương, với Chính phủ và các bộ, ngành để có cách tháo gỡ.
Như vậy nhìn lại một năm qua, ngành vừa phải chống dịch vừa phải hoàn thành các kế hoạch đổi mới giáo dục phổ thông. Khó khăn rất nhiều nhưng nhìn lại đến giờ phút này những kế hoạch lớn chúng tôi đều đã hoàn thành được, ảnh hưởng tiêu cực của dịch bệnh cũng được hạn chế một cách thấp nhất. Rất nhiều việc nhằm củng cố những thiệt thòi, hạn chế của chất lượng giáo dục do dịch bệnh gây ra cũng được tập trung giải quyết.
Bên cạnh đó, các hoạt động của ngành đang được triển khai theo đúng kế hoạch. Ví dụ như giáo dục mầm non, chúng tôi đang triển khai ráo riết việc biên soạn chương trình giáo dục mầm non mới để thay thế cho chương trình cũ, qua đó giúp cho việc đổi mới ở các cấp mầm non, phổ thông, đại học được đồng bộ. Đây cũng là nhiệm vụ lớn để thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo theo tinh thần Nghị quyết 29 của Đảng.
Còn đối với giáo dục đại học, đây cũng là một năm để chúng tôi tiến hành rà soát những vấn đề liên quan từ tự chủ đại học, đánh giá những gì làm được, những gì còn vướng mắc. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức những diễn đàn, hội nghị, trao đổi, khảo sát, đánh giá và cũng đang đề xuất một số điều chỉnh để việc tự chủ đại học đi vào chiều sâu, phát huy được sức sáng tạo, nguồn lực, năng động của các trường đại học, giúp cho các trường có thể tự chủ một cách mạnh mẽ hơn và đạt tới hiệu quả hơn, chất lượng hơn. Chúng tôi cũng đang đề xuất với Chính phủ trong việc sửa chữa điều chỉnh Nghị định 99 - Nghị định rất quan trọng trong việc triển khai tự chủ đại học.
Năm 2022 là năm mà ngành giáo dục tổ chức kỷ niệm 40 năm Ngày Nhà giáo Việt Nam. Chúng tôi đã tổ chức kỷ niệm với một tinh thần tiết kiệm, giản dị, đạt được những hiệu ứng tích cực từ dư luận, xã hội, sự đánh giá cao của lãnh đạo Đảng, Nhà nước và Chính phủ. Đây cũng là dịp quan tâm, động viên, phát huy và cổ vũ các nhà giáo.
Như vậy một năm qua, xét về các phương diện như: rà soát thể chế, đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách hành chính, triển khai các nhiệm vụ theo kế hoạch năm học… có thể nói, chúng tôi đã hoàn thành được những nhiệm vụ quan trọng của mình trong bối cảnh đầy thách thức.
Phóng viên: Thừa thiếu giáo viên là vấn nhức nhối của ngành giáo dục hiện nay. Vậy trong thẩm quyền của mình, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang làm gì để giải quyết tình trạng này?
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Ngành Giáo dục đã phối hợp với ngành Nội vụ tính toán và xác định số lượng giáo viên từ nay đến năm 2026 cần phải bù đắp, bổ sung khoảng 107.000 giáo viên. Con số có thể còn biến động trong thực tế. Con số này cần tính toán để đảm bảo vừa duy trì hoạt động dạy và học bình thường và hơn thế, là tính toán để thực hiện các mục tiêu đổi mới, mục tiêu nâng cao chất lượng.
Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng thiếu giáo viên. Thiếu giáo viên vốn do từ nhiều năm về trước đã thiếu, do số lượng bỏ việc, giảm biên chế, do nhiều năm không tuyển, tuyển nhỏ hơn số cần, do thừa thiếu cục bộ khó điều tiết, thiếu do tăng dân số tự nhiên. Nếu lấy mốc thời gian từ tháng 9/2015, khi bắt đầu năm học 2015-2016 thì tổng số học sinh là trên 19 triệu, nhưng đến tháng 9/2022 thì số học sinh là trên 23 triệu.
Trong khi đó, số giáo viên tại tháng 9/2015 là 1.156.000 giáo viên bậc mầm non đến phổ thông, đến thời điểm tháng 9/2022, cả nước có 1.227.000 giáo viên. Số giáo viên như vậy chỉ thêm khoảng 71.000 người, trong khi số học sinh đã tăng trên 3 triệu.
 |
Ảnh minh hoạ: Lã Tiến |
Thiếu giáo viên do biến động dồn dịch về dân số, một số vùng miền dồn về các thành phố lớn và các khu công nghiệp. Thiếu giáo viên do vấn đề dịch bệnh tác động đến các trường mầm non phải đóng cửa, đặc biệt là các nhóm trẻ tư thục dẫn đến giáo việc buộc phải nghỉ việc. Thiếu do nhu cầu để thực hiện phổ cập mầm non. Thiếu do việc tăng từ học 1 buổi lên 2 buổi/ngày. Thiếu do chuẩn về tỷ lệ giáo viên trên học sinh và số học sinh trên lớp để đảm bảo chuẩn 35 học sinh/lớp ở tiểu học và 45 học sinh/lớp ở bậc trung học. Chuẩn này đã được xác định từ năm 2010 và đến năm 2019, trong điều lệ trường tiểu học, điều lệ trường trung học đã nhắc lại.
Thiếu giáo viên còn do nhiều nguyên nhân như một thời gian dài không tuyển, không tuyển được, nhiều nơi dồn vài ba năm mới tuyển. Mặt khác còn vấn đề thiếu nguồn tuyển hoặc có nguồn đã được đào tạo nhưng không dự tuyển vì chọn các ngành khác. Thiếu giáo viên do phải triển khai một số môn học mới trong chương trình giáo dục phổ thông nhằm nâng cao năng lực, phẩm chất, kỹ năng của người học.
Chẳng hạn như môn Tin học, Ngoại ngữ bắt buộc từ lớp 3 vào năm 2022, còn học sinh trung học phổ thông học môn Mỹ thuật, Âm nhạc. Theo con số thống kê thì chỉ số giáo viên dành cho các môn học mới đến năm 2025, 2026 thiếu khoảng hơn 26.000 giáo viên.
Để giải quyết vấn đề này, vừa qua Bộ Chính trị đã duyệt giao cho ngành Giáo dục hơn 65.000 chỉ tiêu biên chế giáo viên từ nay đến năm 2026, riêng năm 2022 chỉ tiêu biên chế là hơn 27.000 giáo viên. Các Sở Nội vụ của các địa phương đã bắt đầu công việc tuyển dụng giáo viên. Ngoài việc thiếu chỉ tiêu, các địa phương còn tồn đọng hơn 10.000 chỉ tiêu chưa tuyển dụng, do đó, các địa phương vừa tuyển dụng mới, vừa tuyển dụng số lượng còn tồn đọng này.
Một trong các chính sách rất quan trọng là tăng lương cho giáo viên, chính sách này đang được Chính phủ tính toán, sẽ là giải pháp quan trọng để giải quyết đời sống, tâm lý giáo viên, để giáo viên yên tâm công tác.
Giáo viên thiếu nhiều nhất và bỏ việc nhiều nhất là ở bậc mầm non, số nghỉ việc ở bậc mầm non chiếm trên 40%. Vì vậy, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đề xuất điều chỉnh phụ cấp ưu đãi cho giáo viên bậc mầm non. Theo đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đề nghị mức phụ cấp 70% áp dụng cho giáo viên mầm non đang trực tiếp giảng dạy trong các cơ sở giáo dục mầm non công lập; mức 100% áp dụng cho giáo viên mầm non đang trực tiếp giảng dạy tại các cơ sở giáo dục mầm non ở các xã khu vực III thuộc vùng dân tộc thiểu số và miền núi, xã đảo, xã biên giới theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.
Một chính sách nữa để giải quyết thiếu giáo viên, đó là cân nhắc việc giảm biên chế 10%. Ngoài ra, các địa phương cần giám sát, thanh tra, kiểm tra việc tuyển dụng đảm bảo việc tuyển dụng công khai, công bằng, tránh phát sinh tiêu cực trong tuyển dụng giáo viên. Vấn đề tiêu cực trong tuyển dụng cũng có thể là một trong những lý do khiến nhiều người không muốn ứng tuyển. Đây là điều hết sức lưu ý, đề phòng. Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đề nghị các địa phương tăng cường dùng ngân sách địa phương để ký các hợp đồng đối với giáo viên mà không thuộc các chỉ tiêu biên chế.
Phóng viên: Bộ trưởng có thể chia sẻ một số nhiệm vụ ưu tiên của ngành giáo dục trong năm 2023?
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Năm 2023 là năm quan trọng trong lộ trình triển khai Chương trình giáo dục phổ thông mới, đây là năm nhịp ở giữa của quá trình triển khai. Hiện đã có 6 lớp được dạy theo chương trình mới và thay sách giáo khoa, các lớp còn lại sẽ tiếp tục được triển khai trong năm 2023 và những năm kế tiếp theo lộ trình đã đề ra.
Đây sẽ là năm tập trung rất nhiều việc, tiêu biểu như: tổ chức thẩm định sách giáo khoa lớp 4, 8, 11 và cũng là năm chỉ đạo triển khai biên soạn, thẩm định sách giáo khoa lớp 5, 9, 12. Vậy nên lượng công việc còn lại trong năm 2023 rất lớn. Chúng tôi phải tiếp tục tập trung giải quyết những khó khăn, thách thức mà trong quá trình triển khai đã và có thể sẽ xảy ra như: triển khai những môn học mới trong chương trình; tìm mọi giải pháp để khắc phục tình trạng thiếu giáo viên; thiếu cơ sở vật chất; thiếu các điều kiện để triển khai. Đây là những việc lớn và khó, là những thách thức lớn với ngành Giáo dục.
Năm 2023, ngành Giáo dục thực hiện các công việc thuộc trách nhiệm giải trình trước Đảng, nhân dân, Quốc hội. Chúng tôi sẽ cần phải đánh giá xem quá trình sau 10 năm thực hiện đổi mới giáo dục và đào tạo theo tinh thần Nghị quyết 29, những gì đã làm được, những gì còn tiếp tục phải triển khai.
Bên cạnh đó, chúng tôi cũng thực hiện trách nhiệm giải trình trước đoàn giám sát của Quốc hội trong việc thực hiện Nghị quyết 88, Nghị quyết 51. Đây là dịp mà ngành sẽ nhìn lại những công việc đã, đang và sẽ làm xem còn gì cần điều chỉnh trong những năm tiếp theo để tiếp nối tinh thần đổi mới giáo dục mà Đảng, Quốc hội, Chính phủ đã giao cho ngành.
Đây cũng là năm mà chúng tôi phải hoàn thành việc biên soạn chương trình giáo dục mầm non mới. Quá trình biên soạn, thẩm định, phê duyệt và triển khai chương trình này sẽ diễn ra vào năm 2023 tới đây.
Đối với giáo dục đại học, đây là năm mà chúng tôi phải hoàn thành nhiệm vụ rất lớn đó là việc quy hoạch mạng lưới các trường đại học, các trường đại học sư phạm trọng điểm, quy hoạch các trường chuyên biệt trong cả nước. Nhiệm vụ quy hoạch cần phải hoàn tất sớm và là nhiệm vụ lớn của ngành. Trong quá trình quy hoạch, cần phải rà soát, sắp xếp lại hệ thống các trường đại học trên cả nước nhằm phát huy được tiềm năng của các trường, cũng như thực hiện những chiến lược phát triển giáo dục đại học.
Bên cạnh đó, việc phát triển và xây dựng đội ngũ nhà giáo cũng là nhiệm vụ đặt ra cấp bách, bao gồm cả việc xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng và đáp ứng được công cuộc đổi mới cả giáo dục phổ thông và giáo dục đại học. Nhưng đồng thời cũng giải quyết được những vấn đề thừa thiếu giáo viên đang đặt ra.
Chúng tôi dự kiến trong năm 2023 sẽ dự thảo và trình các cấp có thẩm quyền thẩm định và trình Quốc hội dự thảo Luật Nhà giáo. Đây là văn bản luật mà chúng tôi đang tập trung để xây dựng. Qua đó, có một văn bản quy phạm pháp luật quan trọng làm căn cứ để xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo trong thời gian tiếp theo.
Các công việc khác cũng được xem là những giải pháp quan trọng nhằm thúc đẩy sự phát triển của ngành như: tiếp tục thúc đẩy mạnh công cuộc chuyển đổi số, xây dựng cơ sở dữ liệu lớn của ngành, gia tăng các kết nối trong ngoài, trên dưới hệ thống... đang tiếp tục được chúng tôi tiến hành và xác định là các nhiệm vụ cần thực hiện trong năm.
Một việc thường xuyên nhưng cũng rất quan trọng phải làm trong năm là tổ chức kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông. Đây là kỳ thi diễn ra trên toàn quốc đòi hỏi chúng tôi phải dồn sự chỉ đạo và chuẩn bị cho việc này. Cùng với đó, có rất nhiều những việc thường xuyên khác chúng tôi vẫn phải làm tiếp, chẳng hạn cho tới thời điểm này dịch bệnh cũng cơ bản được kiểm soát nhưng về những ảnh hưởng, dù bước đầu đã có những bù đắp, khắc phục trong năm qua nhưng đó không phải là việc chỉ làm trong một năm có thể giải quyết được mà cần phải có thời gian nhiều hơn cho những bù đắp, qua đó dần khắc phục những thiếu hụt mà dịch bệnh gây ra.
Ngoài ra, còn có những nhiệm vụ, chương trình, đề án Chính phủ giao cũng sẽ được triển khai mạnh mẽ trong thời gian tới như: tăng cường văn hóa học đường, an toàn trường học, phòng, chống đuối nước, vệ sinh an toàn thực phẩm, an toàn trường học,…
Phóng viên: Năm mới đã đến, qua Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Bộ trưởng có nhắn nhủ gì với học sinh, sinh viên, các bậc phụ huynh, các thầy cô giáo, các nhà quản lý giáo dục cả nước?
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Có thể nói thời điểm này ngành giáo dục đào tạo đang trong lộ trình đổi mới hay nói cách khác là đang trong lộ trình chuyển đổi. Có rất nhiều cái mới đang được hình thành, triển khai, ra đời. Quá trình chuyển đổi bao giờ cũng tạo ra những xáo trộn, cái mới bao giờ cũng có những người, những bộ phận có thể đón nhận ngay. Nhưng cũng có những người, những nơi, những vùng cũng cần có thời gian để làm quen và cũng có những người có những phản ứng đối với quá trình đổi mới này.
Đây là một nhiệm vụ lớn mà Đảng, Quốc hội, Chính phủ giao cho ngành Giáo dục nên tôi mong rằng, toàn xã hội cũng như các phụ huynh sẽ cùng chia sẻ, đồng hành với với các thầy cô giáo, các cán bộ quản lý giáo dục, với ngành, để cùng nhau hoàn thành được các nhiệm vụ đổi mới. Nếu như thiếu sự ủng hộ, vào cuộc, đồng hành của phụ huynh thì chắc chắn sự đổi mới này rất khó có thể thành công.
Bên cạnh đó, chính quyền và các địa phương đã quan tâm thì tiếp tục quan tâm và quan tâm hơn nữa đến việc triển khai nhiệm vụ của địa phương mình theo trách nhiệm, quyền hạn, cũng như vào cuộc cùng với ngành giáo dục để chuẩn bị mọi điều kiện triển khai.
Tôi mong rằng toàn thể nhà giáo ý thức được vinh dự, trách nhiệm, thách thức của sự nghiệp đổi mới để cùng nhau nỗ lực. Không có một sản phẩm của sự đổi mới nào có thể ra đời dễ dàng. Để đạt được thành công lớn phải vượt qua nhiều thách thức lớn. Nhưng nếu hoàn thành được nhiệm vụ lớn của Đảng, Nhà nước, Chính phủ giao cho, ngành giáo dục sẽ đạt được những kết quả lâu dài cho đất nước. Tôi mong rằng, tất cả đội ngũ giáo viên với sự sáng tạo, với trách nhiệm nghề nghiệp rất cao sẽ cùng nhau cố gắng để hoàn thành thật tốt những nhiệm vụ của mình.
Còn đối với toàn thể các học sinh, sinh viên, tôi mong rằng tất cả các em cũng sẽ đón nhận tinh thần đổi mới của cả ngành. Đổi mới bao giờ cũng ở cả hai phía: từ phía người dạy đến phía người học. Chúng ta cùng nhau cố gắng để đón nhận những gì tốt đẹp nhất của đổi mới giáo dục đem lại. Thầy cô cần hoàn thành thật tốt công việc của các thầy cô và học sinh cần làm thật tốt nhiệm vụ của mình. Qua đó, chúng ta sẽ có được một chất lượng giáo dục tốt nhất mà người hưởng thụ không ai khác chính là các bạn học sinh, sinh viên.
Năm mới, tôi mong rằng từ phía xã hội cùng chia sẻ đồng hành với ngành giáo dục, để trong năm mới ngành có thể vượt qua được những thách thức rất lớn và hoàn thành nhiệm vụ được giao.
Tôi cũng mong rằng tất cả những nhà báo, những người làm công tác truyền thông thông tin sẽ tiếp tục lan tỏa tinh thần đổi mới tới người dân, cùng chia sẻ những khó khăn thách thức của ngành. Vì trong công cuộc đổi mới, những người làm truyền thông, thông tin, báo chí có vai trò hỗ trợ, trợ giúp rất quan trọng.
Trân trọng cảm ơn và chúc mừng năm mới Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn.
