Đó là đề xuất của Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn tại Hội thảo Giáo dục 2023 với chủ đề “Thể chế, chính sách nâng cao chất lượng giáo dục đại học”. Hội thảo do Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo và Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức tại Hà Nội, chiều ngày 05/11/2023.
Giáo dục đại học nước ta vẫn chậm tiến hơn so với các nước phát triển
Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của giáo dục đại học:
“Giáo dục đại học có vai trò trụ cột trong thực hiện một trong ba đột phá chiến lược, đó là phát triển nguồn nhân lực trình độ cao, chất lượng cao gắn với phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia”.
 |
Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn phát biểu tại hội thảo |
Qua 10 năm thực hiện Luật Giáo dục đại học 2012, triển khai Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo (Nghị quyết 29-NQ/TW), đặc biệt từ khi Luật số 34 (Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật giáo dục đại học), trong đó trọng tâm là tự chủ đại học, hệ thống giáo dục đại học Việt Nam đã có những đổi mới mạnh mẽ, tích cực cả về lượng và chất, diện mạo và thực lực, tầm vóc và vị thế.
Tuy nhiên, lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo cho rằng, giáo dục đại học vẫn được đánh giá bị chậm tiến so với các nước phát triển, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của nền kinh tế; nhu cầu học tập ngày càng tăng của nhân dân và kỳ vọng ngày càng lớn của toàn xã hội, nhất là về chất lượng và cơ cấu nguồn nhân lực.
Trên cơ sở đó, trình bày tại hội thảo, từ góc nhìn của cơ quan quản lý nhà nước chịu trách nhiệm chính về giáo dục đào tạo, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn đã nêu lên một số vấn đề lớn về thể chế, chính sách liên quan tới chất lượng giáo dục đại học.
Theo Thứ trưởng, về khoa học cũng như về thực tiễn, chất lượng giáo dục đại học là một vấn đề khá phức tạp được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau, có quan hệ phức tạp với nhiều yếu tố khác, và khó có những giải pháp công cụ kiểm soát hiệu quả. Vì vậy, cách tiếp cận phù hợp thường được sử dụng trong thực tế xây dựng chính sách quản trị đại học đó là cách tiếp cận hệ thống.
“Mục đích quan trọng nhất để các đại biểu dự hội thảo hôm nay có thể thảo luận thống nhất về những bản chất và những nguyên nhân mang tính căn cốt của những hạn chế, yếu kém về chất lượng giáo dục đại học. Trên cơ sở đó thống nhất những đề xuất, kiến nghị cho những thay đổi cần thiết về thể chế, chính sách cho giáo dục đại học trong giai đoạn tiếp theo”, lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo đặt vấn đề.
Bàn về bản chất của giáo dục đại học, Thứ trưởng khẳng định, giáo dục đại học trước hết là một dịch vụ công đặc biệt. Người học cũng như Nhà nước, doanh nghiệp là những khách hàng sử dụng dịch vụ nhưng lợi ích nhận được có độ trễ, có tính lâu dài, bền vững và giá trị gia tăng theo thời gian. Do đó, khách hàng đồng thời cũng là những nhà đầu tư.
“Đầu tư cho giáo dục nói chung và cho giáo dục đại học nói riêng là đầu tư cho phát triển có hiệu quả đầu tư cao, tỷ suất thu hồi lớn. Cả người học, gia đình, nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội cần phải đầu tư đủ tầm cho giáo dục đại học, cho các cơ sở giáo dục đại học”, Thứ trưởng nhấn mạnh.
Trên cơ sở thống nhất bản chất của giáo dục đại học là một dịch vụ công đặc biệt, Thứ trưởng Sơn khẳng định, chất lượng giáo dục đại học bản chất sẽ là kết quả thể hiện sứ mệnh của mình được đo lường, đánh giá thông qua các chỉ số, thể hiện giá trị gia tăng hoạt động đào tạo, nghiên cứu và chuyển giao tri thức, đáp ứng nhu cầu của người học, nhà nước, doanh nghiệp và xã hội.
“Một điều đáng chú ý là phân tích đánh giá trị giáo dục đại học phải luôn đi đôi với hiệu quả của giáo dục đại học. Cả hệ thống giáo dục đại học sẽ không thể duy trì được chất lượng lâu dài nếu không có hiệu quả”, Thứ trưởng Sơn lưu ý.
Lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo chia sẻ, nhìn nhận quản trị cấp độ cơ sở giáo dục đại học từ tiếp cận hệ thống, một cơ sở giáo dục đại học cũng như một hệ thống giáo dục đại học có những yếu tố đầu ra liên quan tới chất lượng và hiệu quả đào tạo. Các yếu tố đầu vào bao gồm quy mô, cơ cấu, chất lượng tuyển sinh, các nguồn lực thực hiện. Hệ thống bên trong có cấu trúc, tổ chức và quản trị, chương trình đào tạo, đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất và công nghệ,…
Và như vậy, xuất phát từ sứ mạng, tầm nhìn, mục tiêu của cơ sở đó đại học, các cơ sở giáo dục cũng như nhà nước ta, toàn xã hội chúng ta cần phải có những thể chế chính sách và chiến lược, quy hoạch để làm sao với đầu tương xứng, để tối ưu hóa hệ thống,để đạt được chất lượng đầu ra và hiệu quả như mong muốn.
“Như vậy, xuất phát từ sứ mạng, tầm nhìn, mục tiêu của một cơ sở giáo dục đại học, các cơ sở giáo dục đại học cũng như Nhà nước, toàn xã hội cần có những chính sách, thể chế và chiến lược, quy hoạch để làm sao với đầu vào tương xứng, để tối ưu hóa hệ thống và đảm bảo đầu ra chất lượng và hiệu quả như mong muốn”, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn nhấn mạnh.
 |
Toàn cảnh hội thảo |
Nhìn nhận quản trị ở cấp độ cơ sở giáo dục đại học từ cách tiếp cận hệ thống, Thứ trưởng chỉ ra một số nguyên nhân căn cốt dẫn tới những hạn chế về chất lượng giáo dục đại học hiện nay như sau:
Thứ nhất, cơ chế đánh giá cũng như giám sát chất lượng có thể chưa thực sự hiệu quả, thực chất. Chúng ta muốn biết chất lượng giáo dục đến đâu cần phải có cơ chế đánh giá giám sát chất lượng thực sự hiệu quả.
Thứ hai, hành lang pháp lý của tự chủ đại học chưa thực sự đồng bộ, chưa tạo sức bật mạnh mẽ cho các cơ sở giáo dục đại học phát huy hết nội lực; năng lực quản trị của một số cơ sở giáo dục đại học còn yếu.
Thứ ba, hệ thống giáo dục đại học còn phân mảnh, chưa được tối ưu hóa. Một số cơ sở giáo dục đại học hoạt động kém hiệu quả, kém chất lượng.
Thứ tư, nguồn lực đầu tư cho giáo dục còn rất thấp so với yêu cầu phát triển. Đối sánh với khu vực và thế giới, tỷ trọng chi đầu tư từ ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học chỉ bằng 1/2 hoặc 1/3 so với mức trung bình của khu vực.
Đề xuất thực hiện phân bổ ngân sách dựa trên cơ chế cạnh tranh theo sứ mạng
Từ điểm nghẽn đó, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho rằng, chính sách để nâng cao chất lượng giáo dục đại học chính là tăng cường yếu tố tác động đến chất lượng, để khắc phục điểm nghẽn nói trên.
Theo đó, một số chính sách nâng cao chất lượng giáo dục đại học do Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn đề xuất như sau:
Thứ nhất, cần có những chính sách, rà soát những chính sách để đánh giá, giám sát chất lượng.
Thứ hai, cần có những giải pháp để tối ưu hóa hệ thống giáo dục đại học cũng như trong từng cơ sở giáo dục đại học về cấu trúc, quản trị, hoạt động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực.
Thứ ba, có những chính sách, cơ chế để huy động tối đa và phát triển các nguồn lực về tài chính, đội ngũ, cơ sở vật chất, công nghệ cũng như các quan hệ hợp tác của nhà trường, của hệ thống giáo dục đại học với bên ngoài.
Thứ tư, cơ chế, chính sách phân bổ và kiểm soát hiệu quả sử dụng các nguồn lực từ Nhà nước, đặc biệt là ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học cần phải có những tiêu chí, cơ chế phù hợp.
 |
Các đại biểu tham dự hội thảo |
Về đánh giá, giám sát chất lượng giáo dục, Thứ trưởng nhấn mạnh cần chú trọng hệ thống bảo đảm chất lượng bên trong, những vấn đề liên quan đến kết hợp hiệu quả kiểm định cấp cơ sở giáo dục đại học và cấp chương trình đào tạo. Phân định rõ chức năng quản lý Nhà nước về quản lý chất lượng với dịch vụ đánh giá kiểm định... Kết hợp hiệu quả sử dụng chuẩn cơ sở giáo dục đại học và chuẩn chương trình đào tạo cũng như phát triển, khai thác hiệu quả cơ sở dữ liệu giáo dục đại học. Theo Thứ trưởng, đây là công cụ hết sức quan trọng để bảo đảm tính minh bạch trong hệ thống.
Bên cạnh đó, Thứ trưởng cũng cho rằng, trước khi bàn tăng cường nguồn lực cho hệ thống giáo dục đại học thì bản thân từng cơ sở giáo dục đại học cũng như cả hệ thống giáo dục phải được tối ưu hóa để sử dụng hiệu quả nguồn lực đầu tư từ bên ngoài. Cần tháo gỡ điểm nghẽn về cơ chế chính sách để thúc đẩy tự chủ đại học đi vào chiều sâu và thực chất. Qua đó, từng cơ sở giáo dục đại học cũng như toàn hệ thống có thể phát huy được nội lực, có khả năng khai thác được các nguồn lực khác nhau, đầu tư nâng cao chất lượng giáo dục đại học. Các cơ sở đó có thể cạnh tranh với nhau một cách lành mạnh trong một cái môi trường cạnh tranh không phải minh bạch để từ đó lấy cho được làm nền tảng để cạnh tranh.
Chia sẻ thêm, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho biết, hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo đang khẩn trương xây dựng để trình Thủ tướng phê duyệt quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học.
“Một trong những mục đích quan trọng của xây dựng, quy hoạch chính là để tối ưu hóa hệ thống để làm sao loại bỏ những cơ sở đào tạo hoạt động kém chất lượng, kém hiệu quả”, Thứ trưởng nói, và nhấn mạnh vai trò điều tiết, định hướng của Nhà nước rất quan trọng để thực hiện quy hoạch mạng lưới. Bởi vì, để thực hiện thì cần phải có những chính sách, những cơ chế huy động các nguồn lực và đặc biệt phải tăng nguồn lực đầu tư nhà nước để thực hiện quy hoạch này đúng theo đề xuất.
Đối với việc ứng dụng công nghệ mới trong triển khai mô hình giáo dục đại học số, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho rằng, không chỉ dừng lại ở cấp độ cơ sở giáo dục đại học mà có tính liên thông trong toàn hệ thống. Với việc chia sẻ sử dụng chung nguồn lực và cung cấp dịch vụ giáo dục trên môi trường số, cần có cơ chế, chính sách khuyến khích các cơ sở giáo dục hợp tác, sử dụng chung môi trường này; cũng như thúc đẩy ứng dụng công nghệ giáo dục đối với phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng đào tạo.
Về huy động nguồn lực tài chính, Thứ trưởng nhấn mạnh cần bảo đảm nguyên tắc chi phí theo lợi ích.
Theo đó, đối với nguồn lực người học, cần phải rà soát chế độ chính sách liên quan tới học phí, học bổng và tín dụng ưu đãi của sinh viên theo đối tượng, lĩnh vực, ngành nghề, trình độ đào tạo.
Với nguồn lực từ nhà nước, cần làm sao để tăng mức chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học đạt mức trung bình trong khu vực, bảo đảm cho đầu tư vào lĩnh vực và các trình độ đào tạo có hiệu quả cao nhất.
Với nguồn lực doanh nghiệp, Thứ trưởng đề xuất cần xem xét hiện nay có điểm nghẽn gì trong chính sách ưu đãi về đất đai và thuế đối với các doanh nghiệp, các cá nhân muốn tài trợ cho giáo dục đại học; những chính sách khuyến khích, đặt hàng theo kết quả đầu ra đã được triển khai chưa,...
Cuối cùng, nguồn lực từ chính hoạt động của các cơ sở giáo dục đại học, Thứ trưởng đặt vấn đề: Khi được thực hiện tự chủ, khai thác cơ sở vật chất, các hoạt động tài chính bên trong cơ sở đó có giúp nhiều cho việc tăng nguồn lực và nâng cao chất lượng đào tạo của từng cơ sở giáo dục đại học hay không?
Ngoài việc đề xuất tăng ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học, Thứ trưởng cũng nhấn mạnh cần phân tích riêng, minh bạch hóa việc phân bổ ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học và từng cơ sở giáo dục học. Nghiên cứu thực hiện phân bổ dựa trên cơ chế cạnh tranh theo sứ mạng, theo mục tiêu và cụ thể hóa theo từng chỉ số kết quả hoạt động.
Thực hiện đổi mới cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ theo gói được dựa trên kết quả đầu ra thay vì dựa trên đầu vào.
Cuối cùng, lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất việc phân bổ ngân sách cho giáo dục đại học cần gắn với phân bổ ngân sách cho phát triển khoa học công nghệ, để bảo đảm tỉ trọng cho các cơ sở giáo dục đại học, nguồn lực chi cho khoa học công nghệ tương xứng với năng lực và kết quả hoạt động.
