Việt Nam có kết quả học tập cao dù đầu tư cho giáo dục còn khiêm tốn

Cuối năm 2023 vừa qua, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đã công bố kết quả khảo sát PISA Việt Nam năm 2022.

Kết quả này được OECD công bố công khai từ bài khảo sát về Toán, Đọc hoặc Khoa học của 6068 học sinh ở 178 trường, đại diện cho khoảng 939.500 học sinh 15 tuổi ở Việt Nam.

Theo đó, học sinh Việt Nam đạt điểm gần với mức trung bình của OECD ở cả môn toán, môn đọc và khoa học với điểm trung bình 3 môn của học sinh Việt Nam xếp thứ 34/81 quốc gia.

Học sinh Việt Nam có điểm Toán thuộc nhóm cao nhất

Trao đổi với báo chí, Phó giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quốc Khánh - Phó Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho biết, với kết quả PISA 2022, Việt Nam đứng thứ 2 ở khu vực ASEAN sau Singapore, vị trí này cũng phù hợp với với SEA-PLM (Chương trình Đánh giá kết quả học tập của học sinh tiểu học các nước Đông Nam Á).

Trong đó, học sinh Việt Nam có điểm Toán thuộc nhóm cao nhất chỉ sau Hongkong, Đài Loan, Hàn Quốc khi tính theo chỉ số PISA về điều kiện kinh tế-xã hội.

Theo Phó Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng, các chu kỳ khảo sát của PISA cũng có biến động xếp hạng quốc gia, do đó Việt Nam cũng có sự thay đổi về kết quả xếp hạng. Hiện Việt Nam đang tích cực xây dựng báo cáo quốc gia để phân tích và đối sánh kết quả PISA 2022.

Việt Nam chính thức tham gia PISA từ năm 2012, đến nay đã trải qua 10 năm. Phó giáo sư Phạm Quốc Khánh đánh giá, chuyển biến chung của kết quả PISA qua các chu kỳ là điểm trung bình các môn có sự thay đổi do việc bổ sung, cập nhật nội dung đánh giá phục vụ mục tiêu đặt ra từng giai đoạn.

Như các chu kỳ khác, kết quả PISA 2022 cho thấy Việt Nam luôn ở nhóm quốc gia dẫn đầu ở khu vực ASEAN cũng như ở vị trí cao của nhóm các các nước có thu nhập trung bình; và ở quanh mức trung bình của các nước OECD.

Mặc dù vậy, kết quả PISA 2022 của Việt Nam về hạng chung giảm. Phó Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng cho biết, bước đầu đánh giá một số nguyên nhân của kết quả này xuất phát từ việc thực hiện phương châm “tạm dừng đến trường, không dừng việc học”, Việt Nam tổ chức dạy học trực tuyến. Theo Phó giáo sư Phạm Quốc Khánh, đây là việc mới ở rất nhiều nhà trường, giáo viên và học sinh - điều tuy không mới với nhiều quốc gia phát triển.

Bên cạnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo có các chỉ đạo tinh giản nội dung chỉ giữ phần cốt lõi ở các Công văn 1113/BGDĐT-GDTrH 2020 và và Công văn số 3280/BGDĐT-GDTrH hướng dẫn nhiệm vụ đánh giá học sinh cũng điều chỉnh giảm liên quan đến các nội dung vận dụng; việc thực hiện các giờ học bổ trợ cũng giảm.

Việt Nam là ví dụ điển hình về kết quả học tập cao khi đầu tư cho giáo dục còn khiêm tốn

Theo kết quả chung do OECD công bố cho thấy, chi tiêu cho giáo dục cao hơn có liên quan đến kết quả cao hơn ở môn Toán PISA. Tuy nhiên, Việt Nam lại là ví dụ điển hình về học sinh đạt kết quả học tập cao khi đầu tư cho giáo dục còn ở mức khiêm tốn.

Chi tiêu giáo dục cho mỗi học sinh của Việt Nam từ 6 đến 15 tuổi chỉ khoảng 13.800 USD trong khi các quốc gia trong nền kinh tế OECD có chi tiêu ở mức 75.000 USD, nhưng điểm trung bình môn Toán của học sinh Việt Nam đạt 438 điểm - một trong những mức cao nhất dành cho học sinh có nền tảng kinh tế-xã hội tương tự.

Có khoảng 13% học sinh có hoàn cảnh khó khăn ở Việt Nam đạt điểm cao trong môn Toán (trung bình OECD: 10%).

“Việt Nam là một ví dụ điển hình về kết quả học tập cao khi đầu tư cho giáo dục còn khiêm tốn được Ban thư ký OECD nhắc trong buổi công bố ngày 5/12/2023 là xác đáng”, Phó giáo sư Phạm Quốc Khánh nhận định.

Lãnh đạo Cục Quản lý chất lượng đánh giá, nguyên nhân của kết quả này đến từ nhiều phía. Trong đó, một trong những yếu tố quan trọng tác động là truyền thống hiếu học, cùng chính sách xem giáo dục là quốc sách hàng đầu của Đảng và Nhà nước ta.

Chương trình học tập được thiết kế để cung cấp cho học sinh trung học cơ sở kiến thức nền tảng vững chắc trong các môn học cơ bản như Toán, Khoa học, Ngữ văn nên học sinh Việt Nam đạt điểm quanh điểm trung bình của OECD.

Ngoài ra, môn Toán được đánh giá là thế mạnh của học sinh Việt Nam qua các kỳ đánh giá khác cũng như nhiều kỳ thi olympic quốc tế. Do đó, về kết quả môn Toán của Việt Nam trong kỳ PISA, Phó giáo sư Phạm Quốc Khánh đánh giá cơ bản phản ánh đúng chất lượng dạy học môn này của Việt Nam so với các nước trong khu vực và thế giới.

Một yếu tố quan trọng khác đến từ việc giáo viên Việt Nam thường chú trọng rèn luyện tư duy logic cho học sinh trong quá trình giảng dạy môn Toán cùng với khuyến khích phương pháp giải toán đa dạng: Học sinh được tiếp cận với nhiều phương pháp giải toán khác nhau, giúp phát triển khả năng sáng tạo và tư duy độc lập.

Bên cạnh đó, Phó giáo sư Phạm Quốc Khánh đánh giá, Công văn số 4612/BGDĐT-GDTrH ngày 03/10/2017 về việc hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh từ năm học 2017-2018 cũng có ý nghĩa giúp học sinh làm quen và chủ động hơn.

Tại sao Việt Nam không tham gia đánh giá nội dung Tư duy sáng tạo?

Khảo sát PISA 2022 tập trung vào Toán học bên cạnh Đọc và Khoa học. Tư duy sáng tạo là lĩnh vực đánh giá mới được áp dụng và học sinh Việt Nam không tham gia đánh giá nội dung này; Trong khi đó, chương trình giáo dục phổ thông 2018 của lại coi trọng đánh giá phẩm chất, năng lực học sinh.

Về vấn đề này, Phó Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng cho hay, kể từ năm 2012, PISA đã bổ sung đánh giá học sinh ở lĩnh vực Đổi mới/Innovative domain trong mỗi chu kỳ cung cấp cho các quốc gia/nền kinh tế PISA cái nhìn toàn diện hơn về 'sự sẵn sàng cho cuộc sống' của học sinh, chu kỳ 2022 là về Tư duy sáng tạo.

“Việt Nam cũng như một số nước chưa tham gia khảo sát nội dung này. Chu kỳ 2022 cũng như các chu kỳ trước, Việt Nam thi trên máy tính nên không thể tham gia và thực hiện mục tiêu đối sánh kết quả giữa các kỳ.

Tuy nhiên, kỹ năng sáng tạo thường cũng được đánh giá thông qua các bài thi các môn học. Cho nên thông qua các môn mà học sinh đã tham gia Pisa, Ban tổ chức và Việt Nam cũng có những phân tích đánh giá kỹ năng này cũng như một số kỹ năng khác mà một công dân của thế kỷ 21 cần có. Đây cũng chính là thế mạnh của đánh giá PISA cũng như một số kỳ đánh giá diện rộng khác mà Việt Nam đã lựa chọn tham gia”, Phó giáo sư Phạm Quốc Khánh lý giải nguyên nhân, và cho biết năm 2025, Việt Nam sẽ tham gia kỳ thi với hình thức trên máy tính với chủ đề Đổi mới chuyên sâu về Học tập trong thế giới số.

Báo cáo của OECD từ kỳ khảo sát PISA mới nhất cho thấy, các nước ở khu vực châu Á có kết quả tốt như Singapore, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc... Tuy vậy, đây cũng là những nước được từ lâu vốn được xem là nơi có nền công nghiệp dạy thêm, học thêm cũng như cuộc đua khoa cử gắt gao. Hơn nữa, một thông số đáng chú ý đó là chỉ số hạnh phúc của học sinh có thành tích hàng đầu về Toán ở các nước này lại cao hơn so với những nước có thành tích thấp.

Từ khi tham gia vào khảo sát OECD, không phải chỉ ở Việt Nam mà nhiều nước trên thế giới cũng đều dấy lên những tranh luận về việc nhấn mạnh quá mức về thước đo định lượng trong khi mục tiêu của giáo dục thì còn nhiều hơn thế.

Theo Phó giáo sư Phạm Quốc Khánh, những nước châu Á có kết quả cao đều có chính sách ưu tiên đầu tư về giáo dục, nền kinh tế phát triển cao và mô hình dựa trên kinh tế tri thức.

Cách đặt vấn đề của PISA: đánh giá mức độ chuẩn bị để đáp ứng các thách thức về cuộc sống sau này của học sinh khi đến độ tuổi hoàn thành giai đoạn giáo dục bắt buộc (Việt Nam là giáo dục phổ cập với cấp học trung học cơ sở). Từ đó, mỗi kỳ khảo sát: Đo lường khả năng của học sinh tuổi 15 trong việc sử dụng kiến thức và kỹ năng đọc, toán và khoa học để giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.

“Kỹ thuật và bài thi thực tế của PISA 2022: Bài thi môn Toán chỉ có 25% về lý thuyết toán còn lại 75% về ứng dụng Toán trong giải quyết vấn đề. Các bài thi đọc, khoa học cũng dựa trên cách đặt vấn đề của PISA.

Vì vậy, việc nói rằng “nhấn mạnh quá mức về thước đo định lượng” là không chính xác”, lãnh đạo Cục Quản lý chất lượng nêu quan điểm.

Việc tham gia kỳ thi PISA được kỳ vọng sẽ mang lại nhiều giá trị ý nghĩa với nước ta khi xây dựng các các quyết sách về giáo dục. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng, OECD là các nước có thu nhập cao, thu nhập trung bình cao. Khi một nước đang phát triển như chúng ta tham gia vào mô hình đánh giá này, giá trị tham khảo của kết quả này phải chăng sẽ có giới hạn, bởi vì rào cản kinh tế cũng là một vấn đề đáng lưu tâm.

Bày tỏ quan điểm về ý kiến trên, Phó Cục trưởng Phạm Quốc Khánh bày tỏ, đầu tư cho giáo dục hay việc bảo đảm nguồn lực là một nhân tố rất quan trọng để nâng cao kết quả học tập của học sinh và chất lượng giáo dục.

Kỳ thi PISA gồm 06 mục tiêu: (1) Đánh giá theo các mức độ đối với năng lực của học sinh ở độ tuổi 15 qua các lĩnh vực Toán học, Khoa học và Đọc hiểu; (2) Nghiên cứu ảnh hưởng của các chính sách đến kết quả học tập của học sinh; (3) Nghiên cứu hệ thống các điều kiện giảng dạy, học tập có ảnh hưởng đến kết quả học tập của học sinh; (4) So sánh kết quả giáo dục của các nước tham gia PISA; (5) Xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia và quốc tế; (6) Hỗ trợ các quốc gia thấy được sự phát triển giáo dục của quốc gia mình qua các chu kỳ đánh giá.

“Thực tế cho Việt Nam cũng như nhiều nước đang phát triển hoặc có thu nhập thấp đã rất nỗ lực tham gia PISA qua các chu kỳ và được OECD đánh giá cao.

Kết quả PISA 2022 là một phần và phần quan trọng phân tích thông tin để có chính sách, giải pháp ngắn hạn và dài hạn. Ví dụ như việc sử dụng chỉ số PCI cấp tỉnh trong điều hành.

Giá trị tham khảo chính sách thể hiện qua giáo dục phổ cập, cơ hội học tập, các giải pháp cho việc nâng cao mặt bằng chất lượng giáo dục cả nước. Các kỳ đánh giá cấp quốc gia khác cũng đóng góp quan trọng như SEA-PLM, TALIS…”, Phó giáo sư Phạm Quốc Khánh khẳng định.

Lãnh đạo Cục Quản lý chất lượng chia sẻ thêm, hiện Việt Nam đang tích cực xây dựng báo cáo quốc gia để phân tích và đối sánh kết quả PISA 2022, đây cũng là minh chứng đóng góp cụ thể về dữ liệu, khuyến nghị tin cậy về chính sách.

Phó Cục trưởng Phạm Phạm Quốc Khánh khẳng định, tiếp cận của PISA và Việt Nam, nhất là Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 về phát triển năng lực, phẩm chất có sự tương đồng cao.

“Việc Việt Nam tiếp tục tham gia PISA 2025 thể hiện cam kết và nhất quán về mục tiêu, ý nghĩa tham gia các kỳ đánh giá diện rộng quốc gia, quốc tế của đề án 468”, Phó giáo sư Phạm Quốc Khánh bày tỏ.