Hạ tuần tháng 10 hàng năm là thời điểm các trường phổ thông tổ chức kiểm tra tập trung nhằm đánh giá chất lượng học sinh sau một thời gian học.
Học sinh thường làm bài kiểm tra tập trung đối với những môn có nhiều tiết như Toán, Ngữ văn, tiếng Anh…Riêng môn Ngữ văn, một số đề kiểm tra của các tỉnh thành trên cả nước thiếu chuẩn về nội dung, kiến thức khiến học sinh gặp rất nhiều khó khăn khi làm bài.
Chúng tôi xin trích dẫn hai đề kiểm tra Ngữ văn không đạt yêu cầu của lớp 9 và lớp 12 nhằm giúp đồng nghiệp rút kinh nghiệm trong việc ra đề sao cho chuẩn xác.
Đề khảo sát chất lượng 8 tuần môn Ngữ văn của Phòng Giáo dục một thành phố (chúng tôi xin giấu tên) có nội dung như sau:
 |
| Đề khảo sát chất lượng 8 tuần học kì 1 môn Ngữ văn 9 (Ảnh: tác giả cung cấp). |
Đề ra có một số bất cập như sau:
Thứ nhất, thang điểm giữa các phần không hợp lí, Đọc hiểu 5 điểm và Làm văn 5 điểm (thường là 3/7). Bên cạnh đó, ma trận câu hỏi ở phần Đọc hiểu (Câu 3) yêu cầu vận dụng cao (tạo lập văn bản) cũng không đúng, câu này chỉ hỏi ở phần Làm văn.
Thứ hai, nội dung câu hỏi sai lạc, khiên cưỡng, bất hợp lí. Cụ thể:
Phần ngữ liệu chú thích “Trích, Chị em Thúy Kiều” là hoàn toàn sai lạc, vì đoạn thơ này trích trong “Cảnh ngày xuân” (Truyện Kiều – Nguyễn Du).
Câu 2 phần Đọc hiểu, Câu thơ “Nao nao dòng nước uốn quanh” sử dụng biện pháp tu từ nào? Ý nghĩa của việc sử dụng biện pháp tu từ ấy?
Câu thơ này không hề có biện pháp tu từ nào cả mà chỉ đơn thuần là Nguyễn Du tả cảnh ngụ tình (mượn cảnh vật để diễn tả tâm trạng của chị em Thúy Kiều khi ngày vui qua mau).
Câu 3 phần Đọc hiểu nêu phần lệnh: “Viết đoạn văn không quá 200 chữ theo phương pháp diễn dịch nêu cảm nhận của em về sáu câu thơ trên?”. Tại sao lại sử dụng dấu chấm hỏi (?) cuối câu, trong khi đây không phải là câu hỏi?
Phần Làm văn, yêu cầu học sinh kể tảo mộ ngày Tết nhưng lời dẫn là tảo mộ trong dịp đầu xuân, vừa nói đầu xuân lại nói trong tiết thanh minh. Tiết thanh minh là đã sang tháng 4 (thường rơi vào ngày 4 hoặc 5 tùy theo năm), còn đầu xuân là tháng 1. Sao người ra đề lại nhầm lẫn như thế?
Ngoài ra, giả sử học sinh chưa bao giờ đi thăm mộ người thân cùng cha mẹ trong dịp Tết thì các em biết kể thế nào?
Tiếp đến là đề kiểm tra định kì môn Ngữ văn lớp 12 (chúng tôi xin giấu tên trường) của một trường trung học phổ thông có nội dung như sau:
 |
| Đề kiểm tra định kì môn Ngữ văn lớp 12 (Ảnh: tác giả cung cấp). |
Đề ra có một số bất cập như sau:
Thứ nhất, ngữ liệu phần Đọc hiểu cho một đoạn thơ trong chương trình hiện hành sách giáo khoa Ngữ văn 12 là không ổn. Ngữ liệu đọc hiểu đã thay đổi, ra hoàn toàn ngoài sách giáo khoa kể từ kì thi trung học phổ thông quốc gia năm 2014.
Chưa kể, phần ngữ liệu này tùy tiện cắt một câu thơ trong đoạn 3 (Tây tiến đoàn binh không mọc tóc) của bài thơ Tây Tiến khiến nội dung không trọn vẹn.
Thứ hai, các câu hỏi ở phần Đọc hiểu không theo ma trận: nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao.
Thứ ba, Câu 1 phần Làm văn là yêu cầu cho bài văn, vì đoạn văn chỉ nghị luận về một khía cạnh của vấn đề.
Thứ tư, Câu 2 phần Làm văn lẽ ra phải dành cho bài văn chứ không phải là đoạn văn.
Thầy cô muốn ra một đề văn hay thì trước hết đề phải đúng và phù hợp với mục đích của từng kì kiểm tra, kì thi.
Với đề Ngữ văn lớp 9, nên bám theo cấu trúc của đề thi tuyển sinh của từng tỉnh thành để ra đề cho phù hợp.
Còn đề Ngữ văn lớp 12, tốt nhất nên bám theo cấu trúc của đề thi trung học phổ thông quốc gia vì mục đích cuối cùng của các em là tốt nghiệp.
Sau cấu trúc là nội dung đề thi, cần đặt những câu hỏi tường minh, phù hợp với chuẩn kiến thức kĩ năng của từng khối lớp.
Cuối cùng, một đề văn hay là đề phải mang hơi thở của cuộc sống, phải phù hợp với tâm lí lứa tuổi học sinh và mang tính giáo dục thì học sinh mới thỏa sức sáng tạo.
