Đội ngũ trí thức văn nghệ sĩ làm công tác văn hóa, nghệ thuật có vai trò đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp phát triển văn hóa của đất nước. Trên tinh thần đó, các cơ sở giáo dục đại học đào tạo nhân lực cho lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật giữ vai trò nòng cốt trong việc đào tạo thế hệ trẻ, góp phần bảo tồn và lan tỏa bản sắc văn hóa dân tộc.
Nhân dịp Tết Nguyên đán Ất Tỵ, phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã có cuộc trò chuyện với lãnh đạo một số cơ sở giáo dục đại học đào tạo lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật để lắng nghe những quan điểm, góc nhìn về việc đào tạo văn hóa, nghệ thuật trong thời đại mới cũng như định hướng phát triển trong năm 2025.
Nhiều điểm sáng trong đào tạo lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật năm 2024
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân - Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa thành phố Hồ Chí Minh cho hay, trong năm 2024, việc đào tạo lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật của trường đã có nhiều điểm sáng.
Thứ nhất, năm 2024, công tác tuyển sinh của nhà trường ghi nhận kết quả ấn tượng với số lượng thí sinh và nguyện vọng tăng đột biến. Cụ thể, nhà trường nhận được khoảng 27.000 nguyện vọng từ gần 15.000 thí sinh, trong khi chỉ tiêu tuyển sinh chỉ ở mức 1.000.
Đáng chú ý, các ngành trước đây khó tuyển sinh như Văn hóa dân tộc thiểu số Việt Nam và Bảo tàng học đã đạt 100% chỉ tiêu trong năm 2024, trong khi trước đây, những ngành này chỉ tuyển được từ 3-10 sinh viên mỗi năm. Đây là tín hiệu đáng mừng, phản ánh xu hướng gia tăng nhận thức và sự quan tâm của giới trẻ đến những ngành nghề mang ý nghĩa bảo tồn văn hóa dân tộc.
Ngoài ra, các hệ đào tạo sau đại học như đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ cũng đạt 100% chỉ tiêu đã đề ra.
Thứ hai, Trường Đại học Văn hóa thành phố Hồ Chí Minh là đơn vị tư vấn triển khai dự án Xây dựng hồ sơ đề cử quốc gia “Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam” (thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang) đệ trình UNESCO ghi danh tại Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Thứ ba, công tác nghiên cứu khoa học tại nhà trường năm 2024 vượt trội, với số lượng bài và giờ nghiên cứu của giảng viên tăng mạnh. Các khoa đều hoàn thành vượt chỉ tiêu trên 100%, thậm chí có giảng viên đạt tới 5.000 giờ nghiên cứu, gấp hơn 8 lần so với định mức 600 giờ/năm.
Thứ tư, nhà trường lần đầu tiên ký kết hợp tác với 43 đơn vị trong và ngoài nước, bao gồm các công ty du lịch, trung tâm văn hóa và các đơn vị ở trung ương và địa phương. Thông qua hợp tác, các đơn vị không chỉ tham gia giảng dạy trực tiếp tại trường mà còn tiếp nhận sinh viên đến học tập và thực hành tại cơ sở. Điều này giúp sinh viên trải nghiệm thực tế nghề nghiệp, nâng cao kỹ năng chuyên môn và sẵn sàng làm việc ngay sau khi tốt nghiệp mà không cần qua đào tạo lại.
Thứ năm, nhà trường tiếp tục triển khai các hoạt động cộng đồng, trong đó có việc tổ chức sự kiện văn hóa, nghệ thuật và giao lưu tại các vùng sâu, vùng xa. Đặc biệt, trong năm 2024, nhà trường đã mở rộng vai trò thông qua việc vận động các tổ chức, cá nhân nước ngoài hiến tặng các hiện vật văn hóa có giá trị cho các bảo tàng trong nước.
Năm 2024, nhà trường đã bàn giao các bộ sưu tập hiện vật của cố họa sĩ Lê Bá Đảng cho Bảo tàng Đà Nẵng và Bảo tàng Mỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh, mỗi nơi tiếp nhận hơn 200 tác phẩm. Các tác phẩm này không chỉ có giá trị nghệ thuật đặc sắc mà còn mang ý nghĩa lớn về văn hóa và kinh tế, góp phần làm phong phú thêm kho tàng nghệ thuật của Việt Nam.
Trong khi đó, Tiến sĩ Phan Lê Chung - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Nghệ thuật, Đại học Huế chia sẻ, với gần 70 năm hình thành và phát triển (từ năm 1957), Trường Đại học Nghệ thuật là cơ sở đào tạo uy tín trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, tọa lạc tại Huế, thành phố giàu truyền thống với danh hiệu “Một điểm đến – 8 di sản”.
Vị trí đặc biệt này tạo điều kiện thuận lợi để thầy và trò nhà trường tiếp cận, phát huy giá trị nghệ thuật địa phương. Nhiều bài học và sáng tác của sinh viên được khơi nguồn cảm hứng từ nét đẹp văn hóa vùng đất cố đô.
Trường thường xuyên tổ chức các chương trình điền dã, nghiên cứu mỹ thuật truyền thống, đưa hoa văn, họa tiết cổ vào bài giảng, góp phần kết nối nghệ thuật hiện đại với di sản văn hóa, đồng thời bảo tồn và phát triển các giá trị truyền thống độc đáo.
Bên cạnh đó, nhà trường đã phối hợp với nhiều tổ chức, cơ quan trên địa bàn để tổ chức các hội thảo khoa học quốc gia và triển lãm mỹ thuật với chủ đề di sản. Đây là một trong những điểm mạnh, gắn liền với mục tiêu “Giáo dục văn hóa di sản từ thực tiễn địa phương” của trường.
Hằng năm, Trường Đại học Nghệ thuật tiến hành khảo sát, đánh giá tình hình việc làm của sinh viên sau khi tốt nghiệp. Kết quả cho thấy phần lớn sinh viên có việc làm ổn định, đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động.
Bên cạnh đó, nhà trường chú trọng tăng cường kết nối với các đơn vị tuyển dụng, tạo điều kiện để sinh viên tiếp xúc trực tiếp với doanh nghiệp thông qua các chương trình giao lưu và tuyển dụng. Đồng thời, các hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo cũng được đẩy mạnh, giúp sinh viên thể hiện năng lực và khẳng định bản thân trước nhà tuyển dụng.
Về phía Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp, Phó giáo sư, Tiến sĩ Phạm Hùng Cường, Hiệu trưởng nhà trường cho biết, năm 2024 là năm thành công về công tác tuyển sinh các hệ đại học và sau đại học của nhà trường. Số lượng thí sinh dự thi đầu vào tăng so với những năm trước cho thấy các ngành văn hóa nghệ thuật ngày càng được người học quan tâm, góp phần thúc đẩy sự phát triển lĩnh vực này.
Bên cạnh đó, phần lớn luận văn và đồ án tốt nghiệp của sinh viên, học viên tập trung khai thác nét đẹp văn hóa truyền thống và tôn vinh các làng nghề. Đây là điểm nhấn quan trọng trong nỗ lực gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Năm 2024 cũng là năm đánh dấu bước ngoặt 75 năm xây dựng và phát triển của nhà trường (1949-2024). Nhà trường luôn giữ vững là cơ sở giáo dục, đào tạo mỹ thuật ứng dụng, sáng tạo nghệ thuật, cung cấp cho xã hội đội ngũ họa sĩ, nghệ sĩ, nhà thiết kế chất lượng.
Về cơ sở vật chất, nhà trường đang triển khai dự án cải tạo và nâng cấp cơ sở vật chất, tập trung vào các khu giảng đường chính của trường. Dự án hứa hẹn mang lại diện mạo khang trang và hiện đại hơn cho trường, góp phần cải thiện môi trường học tập và giảng dạy.
Các trường vẫn gặp nhiều khó khăn trong thu hút nguồn lực
Bên cạnh những thành tựu đã đạt được trong năm 2024, các cơ sở giáo dục vẫn gặp phải nhiều khó khăn, nhất là trong việc thu hút nguồn lực (nhân lực, vật lực) trong đào tạo văn hóa, nghệ thuật.
Theo Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa thành phố Hồ Chí Minh, là đơn vị sự nghiệp công lập tự đảm bảo một phần chi thường xuyên, nhà trường chỉ được tuyển dụng giảng viên vào biên chế, không được chủ động ký hợp đồng với những cá nhân có trình độ cao như tiến sĩ, giáo sư hay các chuyên gia bên ngoài. Đây là trở ngại lớn khiến nhà trường khó thu hút nhân tài, đặc biệt là những người có năng lực vượt trội, từ đó ảnh hưởng đến việc nâng cao chất lượng đội ngũ giảng dạy và đào tạo.
Thêm vào đó, chính sách lương hấp dẫn tại các trường tư thục đã tạo ra sự cạnh tranh mạnh mẽ, trong khi các trường công lập chỉ có thể trả lương theo ngạch bậc quy định. Điều này đã khiến một số giảng viên không yên tâm công tác, chuyển nơi công tác để có mức lương và đãi ngộ tốt hơn.
Trước đây, theo Nghị định 141/2013/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Giáo dục đại học, thời gian kéo dài làm việc đối với giảng viên có trình độ tiến sĩ là không quá 5 năm; đối với giảng viên có chức danh phó giáo sư là không quá 7 năm và đối với giảng viên có chức danh giáo sư là không quá 10 năm. Tuy nhiên, Nghị định 50/2022/NĐ-CP quy định về nghỉ hưu ở tuổi cao hơn đối với viên chức trong đơn vị sự nghiệp công lập đã thay đổi quy định này. Cụ thể, chỉ những người có trình độ chuyên môn cao, như tiến sĩ là giảng viên cao cấp hoặc phó giáo sư, giáo sư mới được kéo dài thời gian công tác 5 năm.
Lĩnh vực văn hóa và nghệ thuật có đặc thù riêng, rất khó đào tạo những người có chuyên môn cao như tiến sĩ hay phó giáo sư, giáo sư trong thời gian ngắn. Để đạt được trình độ này, người học phải trải qua một quá trình dài, nhiều năm nghiên cứu. Tuy nhiên, khi đạt đến trình độ nhất định họ lại đến tuổi nghỉ hưu, phải rời bỏ công tác. Điều này khiến các cơ sở giáo dục công lập thiếu hụt giảng viên có trình độ cao.
Về cơ sở vật chất, nhà trường gặp một số khó khăn do hạn chế về chi phí. Nhà trường thu học phí theo quy định tại Nghị định 81/2021/NĐ-CP quy định về cơ chế thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân và chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập; giá dịch vụ trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo. Các hoạt động xây dựng, sửa chữa, mua sắm tài sản của nhà trường phải tuân thủ quy trình đấu thầu, đấu giá và xin phép bộ chủ quản, khiến việc đầu tư còn hạn chế.
Đồng tình với quan điểm trên, Hiệu trưởng Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp cho hay, hiện nay, lĩnh vực mỹ thuật ứng dụng mà nhà trường đào tạo đang đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ nhiều cơ sở đào tạo khác. Một số giảng viên xin chuyển công tác hoặc nghỉ việc để làm việc tại các cơ sở có chế độ tốt hơn.
Trong khi đó, cơ chế lương bổng và đãi ngộ tại các trường công lập còn hạn chế, không cạnh tranh được với các trường ngoài công lập, gây khó khăn trong việc thu hút giảng viên có học vị cao và chuyên môn tốt. Đây là thách thức lớn trong công tác quản lý của các trường nghệ thuật công lập.
Các ngành đào tạo đặc thù của nhà trường cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn về cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ giảng dạy. Với mức học phí thuộc nhóm thấp, trong khi quy mô lớp học nhỏ và yêu cầu điều kiện học tập cao hơn các ngành khác, việc đảm bảo chất lượng đào tạo trở thành vấn đề nan giải.
Do chưa có sự hỗ trợ nhiều từ Nhà nước dành riêng cho các trường đào tạo đặc thù trong lĩnh vực nghệ thuật, nhà trường phải nỗ lực khắc phục mọi khó khăn để duy trì chất lượng, góp phần cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành văn hóa nghệ thuật của đất nước.
Trong khi đó, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Nghệ thuật, Đại học Huế cho rằng, cơ chế chính sách thu hút nhân tài trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật còn nhiều hạn chế, đặc biệt về kinh phí triển khai, cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng đủ yêu cầu và chế độ đãi ngộ nhân tài vẫn gặp vướng mắc do các quy định hiện hành.
Việc bổ nhiệm nhân sự quản lý trong khối các trường văn hóa nghệ thuật thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đang đối mặt với những “điểm nghẽn” liên quan đến quy định về tiêu chuẩn bổ nhiệm. Hiện nay, rất cần có khoảng thời gian chuyển tiếp để các trường hoàn thiện các tiêu chuẩn theo quy định.
Văn hóa nghệ thuật là lĩnh vực quảng bá hình ảnh và lan tỏa giá trị nhanh chóng, vì vậy, cần sớm ban hành một nghị quyết riêng phù hợp với đặc thù các trường đào tạo khối ngành văn hóa nghệ thuật. Điều này sẽ tạo điều kiện để giảng viên yên tâm sáng tác, đóng góp nhiều tác phẩm mới cho xã hội. Đây cũng là mong mỏi chung của nhà trường và nhiều cơ sở đào tạo văn hóa nghệ thuật khác.
“Vươn mình” nhưng phải đứng vững trên nền tảng văn hóa dân tộc
Bước vào năm 2025, dân tộc ta bước vào “kỷ nguyên vươn mình”, các trường đại học khối văn hóa, nghệ thuật đã đặt ra những mục tiêu để đưa nghệ thuật Việt Nam phát triển mạnh mẽ hơn, đặc biệt là trong thời đại chuyển đổi số.
Theo Tiến sĩ Phan Lê Chung, Trường Đại học Nghệ thuật đặt mục tiêu phát triển nguồn nhân lực khối ngành văn hóa nghệ thuật gắn với các đề án chiến lược của trung ương và địa phương, tập trung vào các mục tiêu cụ thể với định hướng phát triển bền vững.
Chương trình đào tạo của nhà trường liên tục được cập nhật, phù hợp với nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động. Trong năm 2025, nhà trường dự kiến tổ chức nhiều chương trình tập huấn nhằm nâng cao kỹ năng, nghiệp vụ và cung cấp kiến thức chuyên sâu cho cả giảng viên và sinh viên.
Đối với các ngành đào tạo truyền thống, nhà trường quyết tâm duy trì và tìm hướng phát triển, dù số lượng tuyển sinh hạn chế. Những ngành này được xem là giá trị cốt lõi, mang tính nhận diện đặc thù.
Ngoài ra, nhà trường không ngừng tìm kiếm cơ hội hợp tác để mở thêm các ngành học mới, phù hợp với tiềm lực nội bộ và nhu cầu thực tiễn xã hội. Tuy nhiên, việc mở ngành sẽ được cân nhắc kỹ lưỡng, tránh chạy theo xu hướng ngắn hạn, thiếu tính bền vững.
“Nhà trường kỳ vọng sinh viên và thế hệ trẻ tiếp tục gìn giữ và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc trong thời đại mới hiện nay. Trong thời kỳ hội nhập quốc tế, yếu tố văn hoá dân tộc cần được chú trọng hơn cả bởi đây là yếu tố mang tính nhận diện quốc gia khi chúng ta bước ra cùng với thế giới", Tiến sĩ Phan Lê Chung bày tỏ.
Về phía Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp, Phó giáo sư, Tiến sĩ Phạm Hùng Cường cho biết: “Mục tiêu của nhà trường trong năm 2025 là tiếp tục duy trì nâng cao chất lượng đào tạo. Bên cạnh đó, trường chú trọng khai thác, tôn vinh và phát triển mạnh mẽ hơn nữa bản sắc văn hoá nghệ thuật Việt Nam; đào tạo ra những hoạ sĩ, nhà thiết kế có đủ phẩm chất và năng lực đáp ứng mọi yêu cầu trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.
Với truyền thống hơn 75 năm, nhà trường luôn đặt niềm tin vào thế hệ sinh viên trẻ tài năng và nhiệt huyết. Các bạn chính là những người sẽ tiếp nối và phát huy giá trị văn hóa, nghệ thuật của Việt Nam trong kỷ nguyên mới”.
Bước sang kỷ nguyên mới đầy kỳ vọng, Phó giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân chia sẻ: “Tôi hy vọng rằng, trong kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, chúng ta phải xác định được nền tảng vững chắc để đứng vững và phát triển. Nền tảng đó không thể là gì khác ngoài văn hóa truyền thống của chính dân tộc mình. Chỉ khi đứng bằng chính đôi chân của mình, dựa trên giá trị văn hóa của mình, chúng ta mới có thể vươn lên mạnh mẽ.
Khi đất nước mở cửa và tiếp nhận những luồng gió mới từ thế giới, chúng ta cần một nền văn hóa mạnh mẽ để sàng lọc, tiếp thu những điều hay, điều tốt và loại bỏ những điều tiêu cực. Những giá trị tốt đẹp từ nhân loại đòi hỏi sự học hỏi nghiêm túc và nền tảng vững chắc, trong khi những cái xấu thường dễ xâm nhập hơn. Vì vậy, chỉ khi thấm nhuần bản sắc văn hóa truyền thống, chúng ta mới đủ sức tiếp thu giá trị tinh hoa của nhân loại”.
