Theo Khoản 1, Điều 8, Nghị định số 84/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Giáo dục, đối tượng xét cấp học bổng khuyến khích học tập được quy định như sau:
"a) Học sinh khối trung học phổ thông chuyên trong cơ sở giáo dục đại học, học sinh trường chuyên có hạnh kiểm tốt, học lực giỏi trong kỳ xét, cấp học bổng có điểm môn chuyên của học kỳ xét cấp từ 8,5 trở lên hoặc đạt một trong các giải từ khuyến khích trở lên trong kỳ thi học sinh giỏi cấp quốc gia, khu vực hoặc quốc tế của năm đó;
b) Học sinh các trường năng khiếu nghệ thuật, thể dục, thể thao có hạnh kiểm từ loại khá trở lên, học lực đạt từ trung bình trong kỳ xét, cấp học bổng và đạt huy chương trong cuộc thi cấp quốc gia, khu vực hoặc quốc tế của năm học đó;
c) Học sinh, sinh viên đang học trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học có kết quả học tập, rèn luyện từ loại khá trở lên, không bị kỷ luật từ mức khiển trách trở lên trong kỳ xét cấp học bổng".
Điều này được hiểu là học viên, nghiên cứu sinh không nằm trong đối tượng được xét, cấp học bổng khuyến khích học tập.
Khoản 1, Điều 3 Quy chế tuyển sinh và đào tạo trình độ tiến sĩ được ban hành kèm theo Thông tư 18/2021/TT-BGDĐT ngày 28/6/2021 quy định: "Thời gian đào tạo tiêu chuẩn của trình độ tiến sĩ từ 03 năm (36 tháng) đến 04 năm (48 tháng) do cơ sở đào tạo quyết định, bảo đảm phần lớn nghiên cứu sinh hoàn thành chương trình đào tạo trong thời gian này; mỗi nghiên cứu sinh có một kế hoạch học tập, nghiên cứu toàn khóa nằm trong khung thời gian đào tạo tiêu chuẩn...".
Việc không có học bổng khuyến khích học tập, phải vừa học (3-4 năm) vừa đảm bảo định mức giảng dạy,... là những khó khăn đối với nghiên cứu sinh là giảng viên, khiến họ khó tập trung học, phải kéo dài thời gian học so với thời gian đào tạo tiêu chuẩn.
Đối với các cơ sở giáo dục đại học, việc giảng viên phải kéo dài thời gian làm nghiên cứu sinh không chỉ ảnh hưởng đến chính công việc của họ mà còn khiến trường đại học khó đạt tiêu chuẩn về tỷ lệ giảng viên trình độ tiến sĩ theo Chuẩn cơ sở giáo dục đại học quy định.
Một số ý kiến cho rằng, đào tạo sau đại học góp phần tạo ra đội ngũ cán bộ nghiên cứu nòng cốt trong phát triển khoa học công nghệ nên cơ sở giáo dục đại học cần xây dựng quỹ học bổng sau đại học để thu hút người giỏi tham gia nghiên cứu, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao.
Chật vật lo kinh phí, nghiên cứu sinh phải kéo dài thời gian đào tạo tiêu chuẩn
Theo tìm hiểu của phóng viên, cô N. hiện đang là giảng viên của một trường đại học ở miền Trung. Quy định thời gian đào tạo tiêu chuẩn của trình độ tiến sĩ là 3-4 năm nhưng cô N. đã phải kéo thời gian làm nghiên cứu sinh.
“Sau hơn 5 năm tích cực làm nghiên cứu sinh, hiện tại, tôi đang chuẩn bị các bước để bảo vệ luận án tiến sĩ tại hội đồng đánh giá luận án cấp cơ sở đào tạo. Việc kéo dài thời gian làm nghiên cứu sinh là điều mà bản thân tôi không mong muốn. Nhưng trong quá trình học tập, tôi gặp khá nhiều khó khăn khi phải cân bằng giữa việc học với giảng dạy, nghiên cứu khoa học,...
Ngoài ra, tôi còn phải duy trì công việc làm thêm để đảm bảo nguồn thu nhập kinh tế, trang trải chi phí, học phí nghiên cứu sinh”, cô N. chia sẻ.
Được biết, do trường đại học mà cô N. làm nghiên cứu sinh ở Hà Nội nên chi phí cho mỗi chuyến di chuyển từ quê nhà (tỉnh Nghệ An) ra Hà Nội học tập trung vào mỗi thứ 7, chủ nhật hàng tuần là khoảng hơn 2 triệu đồng (tiền xe khách, tiền ăn, nhà trọ…). Hơn nữa, cô N. còn phải làm tròn trách nhiệm của một người mẹ, người con trong gia đình nên việc học tập, nghiên cứu quả thực là hành trình rất vất vả đối với cô.
Mong muốn của cô N. là cơ sở giáo dục đại học nên có quỹ học bổng sau đại học, nhất là học bổng cho nghiên cứu sinh vì nếu có học bổng này, những giảng viên làm nghiên cứu sinh như cô N. sẽ được san sẻ, hỗ trợ một phần/toàn bộ học phí.
“Theo tôi, cơ sở giáo dục đại học nên có quỹ học bổng sau đại học đối với nghiên cứu sinh. Bởi, không dễ gì có được 1 tiến sĩ. Thậm chí, một số cơ sở giáo dục đại học mặc dù đã có chế độ hỗ trợ chi phí đi lại, tham gia hội thảo,... đối với giảng viên làm nghiên cứu sinh nhưng vẫn có giảng viên năng lực giỏi, thuộc diện quy hoạch các vị trí quản lý của trường đại học cũng không mặn mà làm nghiên cứu sinh vì họ cảm nhận được nỗi vất vả, tốn thời gian và lo sợ vấn đề phải đền bù kinh phí khi đã nhận hỗ trợ từ nhà trường nhưng không hoàn thành luận án đúng thời hạn.
Quỹ học bổng sau đại học sẽ là nguồn động viên rất lớn về vật chất và tinh thần, san sẻ "nỗi lo" học phí đối với mỗi nghiên cứu sinh”, cô N. bày tỏ.
Xây dựng quỹ học bổng sau đại học cho nghiên cứu sinh không phải vấn đề quá khó khăn
Đưa ra quan điểm trước đề xuất cơ sở giáo dục đại học cần xây dựng quỹ học bổng sau đại học, Tiến sĩ Thái Anh Tuấn - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh nhận định, học bổng là một khoản tiền thường được hỗ trợ một phần/toàn phần chi phí học tập cho người có thành tích xuất sắc, hoạt động sôi nổi (học sinh, sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh), từ đó khuyến khích, cổ vũ người học theo đuổi con đường tri thức, nghiên cứu khoa học.
Tuy nhiên, hiện nay, các cơ sở giáo dục đại học mới chỉ có học bổng cho sinh viên, rất ít có trường có quỹ học bổng sau đại học, đặc biệt là học bổng cho nghiên cứu sinh. Trong khi đó, để đào tạo ra một tiến sĩ ít nhất phải 3 năm, nhiều chi phí phát sinh trong quá trình làm nghiên cứu, thời gian học cũng ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế của cá nhân nghiên cứu sinh,...
Chính vì thế, những cơ sở giáo dục có tiềm lực thì nên xây dựng quỹ học bổng sau đại học, trong đó quy định rõ, để được nhận học bổng, nghiên cứu sinh cần phải đáp ứng các điều kiện, tiêu chí nào.
“Tôi cho rằng, việc xây dựng quỹ học bổng sau đại học không phải vấn đề quá khó khăn đối với nhiều cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam. Bởi, hiện rất nhiều trường đại học trên thế giới đã và đang duy trì quỹ học bổng sau đại học để thu hút người giỏi làm nghiên cứu sinh, tham gia đóng góp thành quả, tạo giá trị nghiên cứu khoa học của chính cơ sở đào tạo”, thầy Tuấn chia sẻ.
Để thành lập quỹ học bổng sau đại học, trước hết là học bổng đối với nghiên cứu sinh, thầy Tuấn cho rằng, nguồn kinh phí có thể được huy động từ tài trợ của doanh nghiệp, các dự án nghiên cứu khoa học.
Việc trường đại học xây dựng quỹ học bổng sau đại học là cần thiết nhưng không cần đưa vào văn bản luật vì mỗi cơ sở đào tạo sẽ có mức độ tự chủ riêng, từng trường sẽ tự nghiên cứu và đưa ra chính sách hỗ trợ, học bổng đối với nghiên cứu sinh sao cho phù hợp.
Theo tìm hiểu của phóng viên, đối với Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh, mỗi giảng viên khi làm nghiên cứu sinh đều được nhà trường hỗ trợ kinh phí. Cụ thể, thầy Tuấn cho hay, nhà trường đang thiếu hụt giảng viên trình độ tiến sĩ nên luôn ưu tiên đầu tư, khuyến khích giảng viên làm nghiên cứu sinh.
“Nhà trường hỗ trợ cho các thầy cô làm nghiên cứu sinh bằng cách giảm 80% số giờ giảng dạy, nghiên cứu khoa học, đóng 100% học phí và trợ cấp 3 triệu đồng/tháng (tổng 30 tháng). Còn với những giảng viên phải kéo dài thời gian nghiên cứu sinh, nhà trường xem xét để giảm các mức hỗ trợ”, thầy Tuấn chia sẻ.
Còn theo quan điểm của Tiến sĩ Nguyễn Đình Tường - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Kinh tế Nghệ An cho rằng, lâu nay, học bổng chủ yếu được dành cho học sinh, sinh viên đại học - người chưa có thu nhập ổn định, hoàn cảnh khó khăn, thành tích học tập xuất sắc,... Còn đối tượng học viên, nghiên cứu sinh thường là những người đã đi làm, có thu nhập nên bản thân họ vẫn chi trả được học phí, chi phí khi học thạc sĩ, tiến sĩ.
Theo thầy Tường, nếu cơ sở giáo dục đại học có quỹ học bổng sau đại học thì trước mắt nên ưu tiên dành học bổng cho đối tượng nghiên cứu sinh. Bởi, mức học phí đào tạo thạc sĩ hiện nay nhìn chung không phải quá cao; thời gian đào tạo tiêu chuẩn trình độ thạc sĩ cũng không dài như tiến sĩ.
Học phí đào tạo trình độ tiến sĩ tương đối cao nên không thể “bao nuôi” được hết đối với nghiên cứu sinh. Do đó, các cơ sở giáo dục khi xây dựng quỹ học bổng này cần nghiên cứu đến các điều kiện, tiêu chí, tiêu chuẩn để xét học bổng nghiên cứu sinh.
Tương tự như quỹ học bổng mà các trường dành cho sinh viên đại học, quỹ học bổng dành cho nghiên cứu sinh cũng nên được trích % từ học phí, ngoài ra có thể đến từ dự án nghiên cứu khoa học, nguồn đầu tư từ doanh nghiệp.
Nhu cầu học sau đại học vẫn lớn nhưng nhiều người giỏi có mong muốn và tìm cách đi đào tạo ở nước ngoài. Ở một số trường đại học trên thế giới, nghiên cứu sinh được học tập toàn thời gian, có trợ cấp, nhận học bổng, chỉ cần tập trung vào nghiên cứu. Trong khi đó, ở Việt Nam, hầu hết người học sau đại học ít có thời gian tham gia trải nghiệm làm nghiên cứu khoa học cùng giảng viên do phải vừa làm vừa học để đảm bảo thu nhập kinh tế, gánh vác chi phí đào tạo. Vậy nên, việc trường đại học xây dựng quỹ học bổng sau đại học sẽ giúp nghiên cứu sinh chú tâm nghiên cứu toàn thời gian, đảm bảo chất lượng đào tạo.
Bên cạnh đó, theo lãnh đạo trường, đào tạo tiến sĩ không phải vì mục đích lợi nhuận mà là kiến tạo ra một cộng đồng học thuật phục vụ cho nghiên cứu khoa học, giảng dạy đại học. Do đó, ngoài việc các cơ sở giáo dục đại học cần có quỹ học bổng sau đại học thì nhà nước cũng nên xây dựng quỹ học bổng này dành cho nghiên cứu sinh.
